Morgunblaðið - 20.08.1978, Blaðsíða 21
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. ÁGÚST 1978
21
Þessi nýi hugsunarháttur, sem tók
að sér að lýsa okkur veginn, játti
ekki tilveru hins illa í manninum og
kenndi að göfugasta verkefni manns-
ins væri að leita hamingjunnar.
Hann grundaði vestræna menningu
með þeirri viðsjálu leiðsögn að hefja
skyldi manninn til öndvegis og
efnislegar þarfir hans. Allt, sem ekki
snerti líkamlega velferð og auðsöfn-
un, var hunzað, enginn gaumur
gefinn að blæbrigðaríkari þörfum og
eiginleikum í ríki eða samfélagi, rétt
eins og mannlífið hefði engan
háleitari tilgang. Á þennan hátt var
upp lokið flóðgáttum hins illa, sem
umvefur okkur óhindrað nú. Frjáls-
ræði eitt á báti leysir ekki hið
minnsta vandamál mannlífsins,
heldur þvert á móti bætir gráu ofan
á svart.
I elztu lýðræðisríkjum, eins og í
Bandaríkjunum, voru réttindi ein-
staklingsins í byrjun guðs gjöf til
mannsins. Það er að segja mannin-
um var ánafnað frelsi með skilyrði
bundnu óaflátanlegri trúarábyrgð.
Slík var arfleifð síðustu þúsund ára.
Fyrir tvö hundruð, jafnvel fimmtíu
árum, hefði það virzt óhugsandi í
Bandaríkjunum að einstaklingur
nyti óskoraðs frelsis til að svala
hvötum sínum og duttlungum. En
síðan hafa allar slíkar hindranir
verið látnar lönd og leiö alls staðar
á Vesturlöndum. Mönnum hefur
veitzt alger lausn frá siðferðishefð
kristninnar sem einkenndist svo
ríkulega af líknarhug og fórnfýsi.
Efnishyggja gagntók ríki í sívaxandi
mæli.
A endanum var mannréttindum
með sanni borgið á Vesturlöndum, og
oft svo keyrði úr hófi. En fölskva sló
jafnframt hægt og þétt á ábyrgð
mannsins gagnvart guði og samfé-
lagi. Hinn lagalega sjálfumglaði
andi vestrænna viðhorfa og hugsun-
armáta er nú á seinni tíð kominn að
fótum fram og veröldin á hrakhólum
andans í pólitískum blindingsleik.
Hinn uppljómaði ávöxtur tæknilegra
framfara, þar á meðal sigrar í
geimnum, leysir tuttugustu öldina
ekki úr viðjum þeirrar siðferðilegu
örbirgðar er enginn gat séð fyrir
jafn síðla og á öldinni sem leið.
Óvæntur
skyldleiki
Eftir því sem mannúðarstefna
smitaðist æ meir efnishyggju varð
hún aðgengilegra viðfangsefni hugs-
uðum og kenningasmiðum. Varð hún
fyrst efniviður sósíalisma, síðan
kommúnisma og gerði Karli Marx
kleift að setja fram eftirfarandi
hugmynd 1844: „Kommúnismi er
náttúruíklæðningur mannúðar-
stefnu".
I ljós kom að hugmyndin var ekki
algerlega út í hött. Líta má sömu
spýturnar í undirbyggingu hrund-
innar mannúðarstefnu og í sérhverri
mynd sósíalisma; viðstöðulaus efnis-
hyggja, lausn frá trúarbrögðum og
trúarlegri ábyrgð, sem magnast til
að verða eins konar andtrúarleg
harðstjórn í kommúnistaríkjum, og
áherzla á vísindalega aðferð við
þjóðfélagsbyggingu. (Táknrænt fyrir
upplýsingastefnu átjándu aldar og
marxisma). Það er því ekki að ósynju
að allir hinir marklausu eiðstafir og
heit kommúnismans miðast við
manninn, með stórum höfuðstaf, og
jarðneskan unað hans. Fljótt á litið
virðist sem hér sé um óþrifalegan
samanburð að ræða; sameiginleg
einkenni með lífháttum austurs og
vesturs. En þannig er einfaldlega
rökfræði efnishyggju háttað.
Skyldleika þeirra er einnig þann
veg farið að efnishyggja sú er stefnir
lengst til vinstri reynist ætíð á
endanum öflugri, vinsælli og sigur-
stranglegri, þar sem hún er sjálfri
sér samkvæmust. Mannúðarstefna,
sem glatað hefur kristilegri arfleifð,
stenzt ekki samkeppnina. Slíka
framvindu höfum við vitnað á
liðnum öldum en einkum þó á
undanförnum áratugum um heim
allan eftir því sem staðan verður
viðsjárverðari. Frjálslyndisstefna
vék óumflýjanlega fyrir róttækni,
róttækni beið lægri hlut fyrir
sósíalisma og loks hrökklaðist sósíal-
ismi undan kommúnisma.
Kommúnistískt þjóðskipulag fékk
þrifizt í austri sökum fjálglegs
stuðnings vestrænna menntamanna,
er þóttust finna til skyldleika og
neituðu að leiða augum glæpaverk
kommúnismans. Eftir að ljóst varð
að þeir gátu það ekki lergur reyndu
þeir að réttlæta þau. í Austur-Evr-
ópu hefur kommúnisminn beðið
fullkomið hugmyndafræðilegt af-
hroð. En vestrænir menntamenn
renna enn til hans ljúflingsauga og
er hér að finna skýringuna á hvers
vegna Vesturlönd fá ekki staðizt
roðann í austri.
Til nýrra
sjónarhæda
Hér leiði ég ekki hugann að því,
sem gerast myndi ef kæmi til
heimsstríðs, eða þeim breytingum, er
slíkt myndi hafa í för með sér fyrir
þjóðfélagið. Svo lengi sem við
vöknum upp að morgni undir friðar-
sól er dagsins önn í óbreyttu horfi.
Engu að síður liggúr ólán í landi, er
grafið hefur um sig um nokkurt
skeið. Ég á hér við auðnuleysi
hnignandi og guðlausrar manngild-
ishugsjónar.
Samkvæmt slíkri hugsjón er mað-
urinn mælikvarði allra hluta. Ófull-
kominn maður, sem aldrei er laus við
stolt, sjálfselsku, öfund, hégóma og
aðra lesti. Við komumst nú í kast við
afleiðingar mistaka, sem enginn tók
eftir í upphafi ferðarinnar. Á
leiðinni frá endurreisn til okkar
daga höfum við orðið reynslunni
ríkari en jafnframt misst sjónar af
þeirri æðstu ímynd fullkomnunar, er
áður hafði taumhald á ástríðum
okkar og ábyrgðarleysi.
Við höfum bundið of glæstar vonir
við pólitískar og félagslegar endur-
bætur og þannig orðið þess áskynja
að við erum hornungar hins verð-
mætasta af öllu: andlegs lífs. I austri
er það ráðandi flokkur, sem upprætir
það með ráðabruggi og bauki. í
vestri streitast hagsmunir viðskipta-
lífs við að kæfa það. Sundrung
heimsins stafar minni ógn en áþekk
ásjóna meinsemdarinnar, sem nagar
helztu hluta hans.
Hefði mannúðarstefna rétt fyrir
sér ’ í þeirri trú að maðurinn sé í
heiminn borinn til að njóta lífsgleði,
væri hann ekki fæddur til að deyja.
Þar sem holdið er dæmt til að rotna,
hlýtur verkefni mannsins á jörð að
vera andlegs eðlis. Það getur ekki
falizt í sókn eftir efnislegum eigum
á sem ódýrastan hátt, til þess eins
að hafa af þeim gáskaleg hámarksaf-
not. Köllun mannsins hlýtur að vera
að inna af hendi varanlega og ærlega
skyldu svo okkur megi vaxa siðferð-
isþrek við hvert fótmál á lífsleiðinni.
Því aðeins kveðjum við þennan heim
betri mannverur en þegar lagt var út
á brautina.
Skylt er nú orðið að endurskoða
meðtekinn manngildislista. Vekur
furðu hve brenglaður hann nú er
orðinn. Fullkomlega ótækt er að
menn meti verðleika forseta landsins
eftir sinni eigin kaupgetu eða
eldsneytisforða ríkisins. Sjálftamið
hóf getur eitt borgið manninum frá
heimsflúðum efnishyggjunnar.
Það væri sannarlega afturför ef
hengdu menn sig á okkar dögum í
steinrunnar kennisetningar upplýs-
ingastefnunnar. Félagslegar kreddu-
bækur gera okkur að gjalti gagnvart
erfiðleikum samtímans.
Jafnvel þótt okkur sé þyrmt við
útþurrkun af stríðsvöldum þurfum
við að breyta lífsmáta okkar gagn-
gert til að fá umflúið sjálfseyðingu.
Ekki verður hjá komizt að endur-
skýrgreina mannlíf og félagssambúð
í grundvallaratriðum. Er það satt að
maðurinn sé öllu æðri? Er enginn
andi ofar honum? Er réttmætt að
efnisleg útþensla móti allt mannlíf
og þjóðfélagsstarfsemi? Er það
verjandi að kynt sé undir slíkri
útþenslu á kostnað andlegra heil-
inda?
Hafi heimurinn ekki þegar hafið
göngu sína yfir Gjallarbrú má víst
telja að hann standi nú á mikilvæg-
um tímamótun sögunnar, ekki síðri
en urðu milli miðalda og endurreisn-
ar. Þau munu drepa ný andans öfl úr
dróma og við munum stíga til nýrra
sjónarhæða, á ókunnugt stig þar sem
líkamseðli okkar mun enn njóta sín
ólíkt því sem var á miðöldum, og það
sem meira'er um vert, andinn mun
ekki verða fótum troðinn eins og nú
á dögum.
Uppstigningu þessari mun svipa
til skrefs upp á næsta sköpunarstig
mannskepnunnar. Á jarðríki á
enginn um aðra leið að velja — en
upp á við.
6 gerðir
fyrirliggjandi
Lítið við í verslun okkar
Gjataúrvalið hefur aldrei verið fallegra
Hafnarstræti 19
CD
Tískusýningar
a' hverium deai
■1 W m MAftl MWW mk
Sýningin er opin 11.-20. ÁGÚST
Virka daga ki. 14 - 23,
kl. 10 - 23 laugardaga og sunnudaga
Landbúnaðarsýningin 1978
væri ekki fullkomin án
sérstakrar tískusýningar, sem
sýndi nýjustu tísku — unna úr
íslenskum ullarvörum.
Auk tískusýninganna verður
sérstök dagsskrá á hverjum degi,
meðýmsum atriðum bæði til
fræðslu og skemmtunar.
Sérstök barnagæsla fyrir yngstu börnin.
Komið á Selfoss — Komið á Landbúnaðarsýninguna 1978
Ævintýri fyrir alla f jölskylduna