Morgunblaðið - 23.08.1978, Blaðsíða 16
16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST 1978
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Rítstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aöalstræti 6, sími 10100.
Aóalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á mánuöi innanlands.
í lausasölu 100 kr. eintakið.
Frá þessu
hlupu kratar
Flestir þeirra, sem kusu Alþýðuflokkinn í síðustu kosningum,
gerðu ráð fyrir því, að hann væri reiðubúinn til að hefja
frjálshyggju til vegs og virðingar aftur á Islandi og taka höndum
saman við þá, sem vilja losa landið úr viðjum ríkiskerfisins, en
kratar hafa eins og kunnugt er, tönnlazt á því, að þeir séu ekki
í kerfisflokki — það séu t.a.m. sjálfstæðismenn aftur á móti. Á
það hefur verið margbent, að í lýðræðisþjóðfélagi eins og okkar,
þar sem enginn flokkur hefur meirihluta, sé nauðsynlegt að mynda
samsteypustjórnir og þá getur enginn einn flokkur ráðið ferðinni
alfarið heldur verður hann að taka tillit til stefnumörkunar og
óska annarra flokka. Þetta hefur Sjálfstæðisflokkurinn að
sjálfsögðu orðið að gera í samstarfinu við Framsóknarflokkinn á
liðnu kjörtímabili og hefur mörgum frjálshyggjumönnum þótt nóg
um hvað flokkurinn hefur orðið að slá af stefnu sinni. En nú þegar
mynda átti nýja stjórn gerðu sjálfstæðismenn ráð fyrir því, að
alþýðuflokksmenn hefðu áhuga á því að taka höndum saman við
þá um að leysa þjóðina úr viðjum ríkiskerfisins. Og í
viðræðunefndum um myndun þríflokkastjórnar Sjálfstæðisflokks,
Framsóknarflokks og Alþýðuflokks lögðu forystumenn Sjálfstæð-
isflokksins því fram nýjar og ferskar hugmyndir, sem rætur eiga
í jarðvegi frjálshyggjunnar og höfðu það markmið að draga
vertilega úr kerfisumsvifum. En alþýðuflokksmenn létu ekki einu
sinni svo lítið að taka afstöðu til þessara hugmynda því að þeir
ruku úr viðra num til að semja við kommúnista um svonefnda
vinstri stjórn og fórnuðu þannig, a.m.k. í bili, þeim möguleikum
að „lofta út“ í þjóðfélaginu. Meðal þeirra atriða, sem formaður
Sjálfstæðisflokksins og varaformaður lögðu fram til grundvallar
nýrri stjórnarmyndun með Alþýðuflokki og Framsóknarflokki en
Alþýðuflokksmenn hlupu frá, voru eftirtalin atriði, auk almennra
atriða um tryggingu kaupmáttar samhliða því, sem dregið yrði úr
verðbólgunni, nægir atvinnumöguleikar tryggðir og viðunandi
afkoma atvinnuveganna:
dregið yrði úr umsvifum hins opinbera, framkvæmdum frestað
og rekstrarútgjöld lækkuð(
skattheimta verði ekki aukin, en reynt að halda uppi kaupmætti
með auknum niðurgreiðslum og lækkun sumra skatta, s.s.
vörugjalds, sem fellt verði niður í áföngum og söluskattur verði
lækkaður;
afstaða sé tekin til áframhaldandi rekstrar- og eignaraðildar
ríkisfyrirtækja og leitað leiða til að flytja eignaraðild til annarra
aðila, s.s. starfsmanna, sveitarfélaga og einkaaðila (Ferðaskrif-
stofa ríkisins, Landssmiðjan Gutenberg og fl. fyrirtæki)*
áætlanadeild Framkvæmdastofnunar ríkisins verði flutt til
Þjóðhagsstofnunar og Framkvæmdastofnunin lögð niður og
yfirumsjón Framkvæmdasjóðs og Byggðasjóðs verði aðskilin<
sett verði ný lög um starfsemi ríkisbankanna og hlutafélaga-
banka, stefnt verði að fækkun viðskiptabanka í ríkiseign í tvo
á sem' skemmstum tíma, ríkisbönkunum verði auk þess falið að
draga úr rekstrarkostnaði og fækka starfsliði í áföngum og allir
bankar fái rétt til gjaldeyrisviðskipta<
gjaldeyrisviðskipti verði frjálsari, úthlutun ferðagjaldeyris
aukin mjög verulega, gjaldeyrisdeild bankanna lögð niður og
viðskiptabankarnir taki við verkefni hennar<
verðgildi sparifjár verði tryggt, hamlað gegn miklum útlánum
og þá einkum til óarðbærrar fjárfestingar og eyðslu(
vísitölukerfið verði endurskoðað frá grunni,
aukin lánagreiðsla til ungs fólks til að auðvelda því að koma
sér þaki yfir höfuðið,
áætlun um varanlcgt slitlag á alla helztu vegi landsins á næstu
árum,
jöfnum kosningaréttar og persónubundnara kjör þingmanna.
Frá öllu þessu hlupu kratar með þeím afleiðingum m.a. að
forsætisráðherra landsins hefur talið ástæðu til að benda á, að það
séu tímamót í íslenzkum stjórnmálum þegar formanni þess
stjórnmálaflokks, þar sem kjarni kommúnista er mjög valdamikill,
hefur verið valinn til þess að gera tilraun til myndunar
meirihlutastjórnar í fyrsta sinn í sögu landsins og hvatt alla
vðræðissinna til að fylgjast vel með framvindu mála, enda séu
>essi tímamót ærið íhugunarverð. Á það hefur einnig verið lögð
Therzla hér í Morgunblaðinu — og kratar verða ekki sízt að axla
þá ábyrgð, sem þeir bera í þessum efnum.
Benedlkt Gröndal:
„Komin upp vanda-
mál um uppbyggingu
stjórnarinnar”
„MÁLEFNALEGA miðaði
hlutunum frekar í samkomulags-
átt í dag en þó ekki þannig að
Iokið sé,“ sagði Benedikt
Gröndal, formaður Alþýðuflokks-
ins, þegar Mbl. náði tali af honum
eftir viðræðufund flokkanna í
gær, en þeim fundi lauk án
niðurstöðu um áframhald við-
ræðna. „Það er orðið samkomu-
lag um meginleiðir en það er
feiknalegt verk eftir að reikna
það allt út og meta, og nú ganga
skýrslur og hagfræðikenningar
þar að lútandi milli manna fram
og aftur. Undirnefndin um efna-
hagsmál starfaði bæði fyrir og
eftir hádegi í gær og ki. 4
hittumst við allir í aðalnefndinni,
fórum yfir ýmsa málaflokka en
mjög fljótt og komu ekki í ljós
nein sérstök vandamál varðandi
þau.“
Benedikt var spurður hvernig
hann mæti nú stöðuna í viðræðun-
um. „Málefnalega erum við komnir
svo langt að komið er að því að
ræða meginatriði varðandi
uppbyggingu væntanlegrar stjórn-
ar og þar hafa komið upp viss
vandamál, “ svaraði hann.
Þá voru bornar undir Benedikt
fréttir um að Ólafur Jóhannesson
hefði lýst stuðningi framsóknar-
manna við Lúðvík í embætti
forsætisráðherra, hvort þetta
atriði hefði borið á góma í
viðræðunum í gær og hver væri
afstaða Alþýðuflokksins.
„Ég tel ekki rétt, að ég gefi
neinar upplýsingar um afstöðu
Framsóknarflokksins heldur tel ég
rétt að forsvarsmenn hans geri
það sjálfir," svaraði Benedikt. „En
í beinu sambandi við þessa spurn-
ingu þá get ég sagt, að Lúðvík
lagði mjög þunga áherzlu á að fá
skýr svör frá hinum flokkunum
um grundvöll fyrir þessari stjórn-
armyndun og þau vildi hann fá í
dag eða á morgun (miðvikudag).
Vegna þess voru þessi mál sérstak-
lega rædd á þingflokksfundi í gær
og komu þar í ljós mjög skiptar
skoðanir. Það kom fram sú skoðun
að Alþýðubandalagið gæti ekki
haft stjórnarforystu vegna þess að
það væri óhugsandi, að forsætis-
ráðherra gæti verið andstæðingur
þeirrar stefnu í utanríkismálum,
sem hans eigin ríkisstjórn fylgdi.
Þar sem rætt hefði verið um það
nánast frá upphafi að að fylgja í
stórum dráttum óbreyttri utan-
ríkisstefnu frá því sem nú er, þótti
mönnum sem þetta þýddi að ekki
væri unnt að sætta sig við það að
Alþýðubandalagið heði þarna
forystu.
í tilefni af þessum tímamótum
í viðræðunum hef ég kallað saman
flokksstjórnarfund í dag, þar sem
gefnar verða skýrslur um það
hvernig stjórnarmyndunar-
viðræðurnar hafa gengið fyrir sig,
um hvað þær hafa snúizt og síðan
mun flokksstjórnin verða að taka
afstöðu til þeirra atriða, sem þarf
að ákvarða og þá ekki sízt um það
atriði hver skuli fara með stjórn-
arforystu. Ég vil taka það skýrt
fram, að þetta er hluti af skoðun-
um manna um utanríkismál.
Forsætisráðherra hlýtur alltaf að
hafa meira eða minni afskipti af
þeim, og þessi afstaða þýðir ekki
á nokkurn hátt að Alþýðuflokkur-
inn geri það að skilyrði að hann
hafi forystuna, við erum opnir
fyrir öllu öðru en því, að forsætis-
ráðherrann sé á móti stefnu
sinnar eigin stjórnar."
Lúðvík Jósepsson:
Forsætisrádherrastad-
an ekkiþad sama og stefn-
an í utanríkismálum
„ÉG ÓSKA ekki að ræða þetta
mál sérstaklega á þessu stigi,“
sagði Lúðvik Jósepsson formaður
Alþýðubandalagsins er Mbl. leit-
aði álits hans vegna þeirrar
fullyrðingar Benedikts Gröndal
formanns Alþýðuflokksins að
Alþýðuflokkurinn geti ekki fall-
izt á að forsætisráðherrann verði
úr Alþýðubandalaginu.
„Ég vil þó
taka það fram,“ sagði Lúðvík, „að
forsætisráðherrastaðan er ekki
það sama og stefna í utanríkis-
málum.
Forsætisráðherra í ríkisstjórn
er fyrst og fremst forytstukraftur
og verkstjórnandi. Utanríkisráð-
herrann fer að sjálfsögðu með
utanrikismál í samræmi við það
sem um er samið varðandi utan-
ríkismálastefnu ríkisstjórnarinn-
ar. Sú spurning, sem risið hefur
um það hvaða flokkur eigi að hafa
forystu í ríkisstjórninni er því ekki
á neinn hátt um þá stefnu sem yrði
samið um í utanríkismálum.
Alþýðubandalaginu hefur verið
falið umboð til að mynda ríkis-
stjórn og það er því eðlilegt að
þegar komið er að lokum myndun-
ar stjórnarinnar sé um það spurt
hvort hinir flokkarnir samþykki
það að Alþýðubandalagið fari með
stjórnarforystuna eða ekki. Það er
það atriði sem við óskum að hinir
flokkarnir svari til um eins og
málin standa nú.“
Ölafur og Steingrímur ekki sammála
um afstöðuna til Lúðvíks í forsætið
ÓLAFUR Jóhannesson, formaður
Framsóknarflokksins, og Stein-
grímur Hermannsson, fulltrúar
Framsóknarflokksins í vinstri
viðræðunum, eru ekki á eitt sáttir
um það hvort fyrir liggi afstaða
þingflokks framsóknarmanna til
Lúðvíks Jósepssonar sem for-
sætisráðherra. Ólafur Jóhannes-
son telur að svo sé, flokkurinn sé
í þessum viðræðum sem fari fram
undir forystu Lúðvíks, cn Stein-
grfmur telur málið óútkljáð
innan þingflokksins.
„Viðræðurnar héldu áfram í dag
og miðaði í áttina," sagði Ólafur í
viðtali við Mbl. Borinn var undir
hann sá ágreiningur, sem upp
virtist kominn milli Alþýðuflokks-
ins og Alþýðubandaiagsins. „Ég vil
nú ekki gera mikið úr því á þessu
stigi,“ sagði Ólafur.
Um það hvort framsóknarmenn
hefðu tekið afstöðu í þessu efni
sagði Ólafur: „Lúðvík hefur fengið
amboð hjá forseta til að mynda
stjórn og við erum í viðræðum
undir hans forsæti." Hann var þá
spurður að því hvort þingflokkur-
inn myndi taka formlega afstöðu
til málsins. „Nei, ég tel að við séum
búnir að taka afstöðu til þess,
hvort sem hún er nú kölluð
formleg eða óformleg bæði þegar
við ákváðum að fara út í þessar
viðræður og á þingflokksfundi í
gær.“
Steingrímur Hermannsson sagði
aftur á móti: „Við höfum ekki
tekið formlega afstöðu til þessa
máls. Olafur hefur metið afstöðu
þingflokksins og látið í ljós sínar
skoðanir á þessu," sagði Stein-
grímur. „Hann telur að það sé
ákaflega erfitt að hægt sé að neita
Lúðvík sem forsætisráðherra úr
því að flokkurinn hafi talið sér
fært að ganga til stjórnarmynd-
unarviðræðna undir hans forystu.
En það liggur ekki fyrir formleg
afstaða til málsins að mínu áliti."
Steingrímur kvaðst telja, að
fyrst og fremsi væri um túlkunar-
mun að ræða milli hans og Ólafs.
Ég tel, að þetta atriði hafi ekki
verið innifalið í því, sem við
samþykktum á þingflokksfundi í
gær, en hins vegar bar þetta mál
aðeins á góma og Ólafur hefur
kannski litið svo á að þetta atriði
hafi verið þar inn í. Ég er
sannfærður um, að hann túlkar
þetta eftir beztu meiningu.
Steingrímur sagði, að það lægi
fyrir að skiptar skoðanir væru um
þetta mál innan þingflokks Fram-
sóknarflokksins og taldi að þar
væru þingmenn, sem teldu óað-
gengilegt fyrir t'okkinn að fara
inn í stjórnarsamstarf, er lyti
forystu Lúðvíks Jósepssonar.
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST 1978
17
Fréttaskjjring
Tilboð Olafs œr-
ir tvílembingana
Þau þáttaskil sem allt bendir til að verði í stjórnarmyndunarviðræðum Alþýðubandalags, Alþýðuflokks og
Framsóknarflokks í dag, ef Alþýðuflokkurinn hafnar Lúðvík Jósepssyni sem forsætisráðherra eiga vafalaust
eftir að draga stóran dilk á eftir sér. Forystumenn Alþýðubandalags og Alþýðuflokks höfðu í gærkvöldi uppi
sams konar talsmáta hver í annars garð og í samtölum, sem fram fóru kring um slit fyrri vinstri viðræðnanna.
Þannig má draga þá ályktun, að enda þótt Lúðvík Jósepsson slíti ekki viðræðunum eftir neitun Alþýðuflokks
í dag, heldur skili aðeins af sér og ætli öðrum að binda lokahnútana, þá verði það ekki auðunnið verk og
sennilegast óframkvæmanlegt að leiða Alþýðubandalagið og Alþýðuflokkinn saman á ný. Og jafnvel þó það
tækist, yrði sú ríkisstjórn án Lúðvíks Jósepssonar.
Olafur og
Steingrímur
í hár saman
Innan Framsóknarflokksins
gerðust einnig sérkennilegir
hlutir í gær, er Ólafur Jóhann-
esson og Steingrímur Her-
mannsson héldu fram sitt
hvorri skoðuninni á því, hvort
þingflokkur Framsóknarflokks-
ins hefði samþykkt Lúðvík sem
forsætisráðherra eða ekki. Út af
þessu kom til snarpra orða-
skipta milli Ólafs og Steingríms
á viðræðufundi flokkanna í gær.
Ólafur sagði þingflokkinn hafa
samþykkt tilboð sitt um að
Lúðvík gæti orðið forsætisráð-
herra, en Steingrímur mót-
mælti. Ólafur reiddist þá mjög,
en Steingrímur lét sig hvergi og
hafði við orð að bezt væri að láta
atkvæðagreiðslu innan þing-
flokksins skera úr um málið.
Ólafur lýsti sig hvergi hræddan
við þá málsmeðferð en ljóst er
að orð hans gilda fyrir Fram-
sóknarflokkinn því að, ekkert
verður af slíkri atkvæðagreiðslu
fyrir úrslit mála í dag. „Enda
þótt mjög skiptar skoðanir væru
innan þingflokksins á Lúðvík
sem forsætisráðherra, þá er
ljóst að þingflokkurinn myndi
ekki láta stjórnarmyndunarvið-
ræður stranda á þessu atriði,"
sagði einn framsóknarmaður í
samtali í gærkvöldi. „Þannig séð
stendur tilboð Ólafs."
Kommar og
kratar í
hár saman
„Það er stórmannlegt eða hitt
þó heldur af Alþýðuflokknum að
geta þegið það, að" Lúðvík
Jósepsson vinni verkin, sem
Benedikt Gröndal er ekki maður
til að vinna,“ sagði einn af
forystumönnum Alþýðubanda-
lagsins í samtali í gærkvöldi.
„Við erum nógu góðir til að
mynda stjórn fyrir Benedikt, og
Alþýðuflokksmenn hafa geð í
sér til að taka þátt í stjórnar-
myndunarviðræðum undir for-
ystu okkar, enda þótt þeir geti
ekki unnt okkur þess að fara
með stjórnarforystuna. Og svo
bera þeir utanríkismálum við.
Þeir voru búnir að fá það á
hreint að það yrði sett í
stjórnarsáttmála klausa varð-
andi utanríkismálin, þar sem
því yrði lýst yfir að þau færu
eftir stefnu Alþýðuflokksins og
væru undir hans stjórn enda
þótt þar væri ekki um stefnu
Alþýðubandalagsins að ræða.
Forsætisráðherra þessarar
stjórnar skyldi fyrst og fremst
vera verkstjóri í efnahagsmál-
unum, og það er hreint út sagt
furðulegt, ef kratarnir treysta
Lúðvík til að hafa verkstjórn við
að finna lausnina, en treysta
honum alls ekki til að hafa
verkstjórn við framkvæmdina.
Ef kratarnir stjórnast ekki af
blindri stólasýki í þessu máli, þá
dettur mér engin önnur skýring
í hug en sú, að þeir séu með
þessu að launa norska krata-
gullið, því við vitum að kratar á
Norðurlöndum og þá einkum í
Noregi hafa bannað Alþýðu-
flokknum að leiða Alþýðubanda-
lagið til forystu í ríkisstjórn.
Við höfum boðið Alþýðu-
flokknum þá tryggingu varðandi
utanríkismálin sem Benedikt
Gröndal setti fram sem þeirra
eina skilyrði varðandi ráðherra-
embætti þessarar ríkisstjórnar,
sem hann var ekki maður til að
mynda sjálfur. Nú ætla þeir allt
í einu að segja okkur, að
Alþýðubandalagið geti heldur
ekki fengið forsætisráðherra-
embættið. Það fer að verða
þröngt á bekknum hjá þessum
mönnum með sama áfram-
haldi.“
„Alltaf eru kommarnir eins,“
sagði einn af forystumönnum
Alþýðuflokksins í samtali í
gærkvöldi. „Þetta Alþýðubanda-
lag er ekki stjórnmálaflokkur
heldur einhvers konar samsafn
minnihlutahópa, sem hver um
sig sér ekkert annað en sitt
afmarkaða mál. Þannig er einn
hópurinn á móti mengun, annar
á móti stóriðju, sá þriðji á móti
hernum og þannig út í gegn.
Þessir hópar ætla allir Alþýðu-
bandalaginu það eitt í stjórn-
málum að koma sínu máli fram,
og gefa skít í baráttumál hinna
hópanna. Þannig verða forystu-
mennirnir að finna einhverja
stóra afsökun til að Alþýðu-
badalagið geti verið í stjórn.
Landhelgismálið var slíkt mál.
Með því var hægt að afsaka það
að öll sérhagsmunamálin væru
látin sitja á hakanum. Vandi
Alþýðubandalagsins nú er sá að
ekkert slíkt stórmál er til. Þess
vegna slitu þeir vinstri
viðræðunum fyrri. Kommarnir
töpuðu áróðursstríði okkar eftir
þau slit og siðan reis verkalýðs-
armurinn upp og heimtaði, að
Alþýðubandalagið myndaði
minnihlutastjórn með Alþýðu-
flokknum. Og nú var hægt að
segja við alla minnihluta-
hópana: Elskurnar mínar! Við
myndum minnihlutastjórn með
krötunum til að leysa brýnustu
efnahagsmál og ekki til neins
annars. Þessa ríkisstjórn ætluðu
þeir að mynda undir forsæti
Benedikts Gröndals og þeir
sögðu okkur það opinskátt.
Umboð það sem Lúðvík fékk frá
Alþýðubandalaginu var aðeins
til þess að reka viðræðurnar á
þennan hátt, enda þótt allir viti
að forsetiiwi batt hendur Lúð-
víks við meirihlutastjórn.
Spurningin var því sú hvernig
ætti að koma framsókn þannig
út úr viðræðunum að eftir stæði
minnihlutastjórnin, en ekki
meirihlutastjórn, sem gæti setið
í lengri tíma og yrði því að taka
á fleiri málum. Og þar brást
kommunum bogalistin, því
framsókn vildi umfram allt í
stjórn, hvað sem það kostaði. Og
fyrst ekki er hægt að bola
framsókn út þá verður að haga
málum þannig að við slítum
viðræðunum."
Kratar æfir út í Ólaf
„Það er Ólafur Jóhannesson
sem mundaði rýtinginn í þessu
máli af tómri hefnigirni út í
okkur," hélt þessi þingmaður
Alþýðuflokksins áfram. „Það
hafði verið þegjandi samkomu-
lag milli okkar og framsóknar-
manna að hvorugur gæti sam-
þykkt komma sem forsætisráð-
herra.
Svo gerist það um miðjan dag
í gær að Ólafur, án þess að ræða
við okkur eða samflokksmenn
sína, fer til Lúðvíks og segir: „Ef
þú ætlar að mynda minnihluta-
stjórn þá mun framsókn ekki
veita henni stuðning eða hlut-
leysi heldur harða baráttu. En
ef þú vilt halda áfram meiri-
hlutamyndun þá skal ég beita
mér fyrir því að Framsóknar-
flokkurinn samþykki þig sem
forsætisráðherra." Á þing-
flokksfundi framsóknar skýrir
Ólafur svo frá því að hann hafi
sagt Lúðvík þetta sem persónu-
leg skilaboð og hann nær
meirihluta þingflokksins á sitt
band. Síðan segir hann við
Lúðvík: „Nú hef ég kannað vilja
þingflokksins og menn vilja
þetta.“ Og Alþýðubandalagið
tók þessu tveimur höndum.
Þarna var komið málið til að
sprengja á. Og í morgun var
okkur sett það skilyrði fyrir
frekari viðræðum að samþykkja
Lúðvík sem forsætisráðherra.
Á 10 ára afmæli innrásarinn-
ar í Tékkóslóvakíu gengur Ólaf-
ur Jóhannesson fram fyrir
skjöldu og vill leiða kommúnista
til forsætis í vestrænu ríki.“
Kommar æfir út
í Steingrím
„Það hefur vakið furðu okkar
hvað þeir Steingrímur og Tómas
hafa límt sig utan í kratana í
þessum viðræðum," sagði einn
af forystumönnum Alþýðu-
bandalagsins. „Ekki veit ég hvað
Steingrímur meinar með þessu
en hafi Ólafur ekki látið af
formennsku í Framsóknar-
flokknum í dag og dregið sig
alveg út úr pólitik þá sé ég ekki
betur en að Steingrímur sé
búinn að fremja pólitískt sjálfs-
morð.
Það skulu svo verða verðug
eftirmæli að um leið vann hann
það afrek að blekkja einn
íslenzkra stjórnmálamanna þrjá
stjórnmálaflokka og þar á meðal
sinn eigin." — fj.
Samlyndið virtist eins gott og kaffið í byrjun fundar.