Morgunblaðið - 24.08.1978, Blaðsíða 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 24. ÁGÚST 1978
Þegar bækur hverfa
Stórfelldur bókaþjófnaður í
danska ríkisbókasafninu, Det
kongelige Bibliotek, hefur ver-
ið mikið hitamál í Danmörku
að undanförnu. Þetta varð eftir
að danska ríkisendurskoðunin,
sem hafði málefni bókasafnsins
til endurskoðunar, upplýsti í
skýrslu. að um 1000 bækur að
verðmæti 5 milljónir danskra
króna (91 m.ísl. kr.) hefðu
horfið úr safninu á löngu
árabili, sumar hverjar afar
verðmætar.
í skýrslu þessari kemur jafn-
framt fram hörð gagnrýni á
stjórn safnsins, þar sem m.a. er
gagnrýnt, að yfirmenn þess
skuli ekki hafa brugðið skjótt og
hart við, er ljóst varð, að
gripdeildir ættu sér stað. Gagn-
rýni þessi hefur hleypt af stað
deilum milli yfirmanna safnsins
annars vegar, sem verjast hart,
og hins vegar aðila, sem bent
hafa réttilega á vankanta á
rekstri safnsins. Forstöðumaður
ríkisbókasafnsins, Palle
Birkelund, hefur skellt skuld-
inni á starfsmenn safnsins og
því til áréttingar hefur hann
bent að verðmætar bækur hafi
svo til eingöngu horfið úr þeim
deildum, sem þeir einir hafi
aðgang að. Formaður félags
danskra bókasafnsfræðinga
svaraði þessu skeyti um hæl og
segir sökina liggja í yfirstjórn
safnsins: Þar séu gamaldags
viðhorf ríkjandi og yfirmenn
þess hafi á engan hátt fylgt
takti tímans.
Það eitt útaf fyrir sig þykir
merkilegt við þessa deilu, að
friðhelgi jafn virtrar stofnunar
skuli nú allt í einu rofin og
málefni hennar í brennidepli
fjölmiðla og til umræðu manna
á meðal. Slíkar stofnanir starfa
í þögn og því þykir yfirmönnum
safnsins illt, þegar þagnar-
hjúpurinn umhverfis þá er
rofinn.
Þessi uppljóstrun á sér
nokkra forsögu. Árið 1973 upp-
lýstu tveir starfsmenn safnsins,
að óreiða væri á hinni svonefndu
Luthers-deild, sem hefur að
geyma ýmsar verðmætustu
bækur safnsins. Ekkert var þó
að gert. Árið 1975 fékk nemandi
í bókasafnsfræðum, sem starf-
aði um tíma við safnið, það
verkefni að gera úttekt á þessari
deild. Rannsókn hans leiddi í
ljós, að 259 af 1605 bindum
deildarinnar höfðu horfið. Sama
ár átti sér stað þjófnaður, sem
tilkynntur var lögreglunni. Hún
tilkynnti Interpol þjófnaðinn, en
engin af þeim bókum, sem þá
var stolið kom til skila. — Meðal
verðmætra bóka, sem horfið
hafa á löngum tíma úr safninu,
má nefna Wasa-biblíuna sem
prentuð var í Uppsölum 1541,
guðsþjónustubók Martins
Luthers, Deutsche Messe und
Ordnung Gottis Dienst, gefin út
í Wittenberg 1526, rit Francis
Bacon, Instauratio Magna —
Novum Organum, prentuð í
London 1610 og verk Immanuels
Kants, Kritik der reinen
Vernuft, prentað í Riga 1781.
Ljóst er af þessari upptaln-
ingu, að hér hafa kunnáttumenn
verið að verki. Þeir hljóta að
hafa haft góða söguþekkingu og
auk þess þekkt vel til safnsins
eða fengið aðstoð starfsmanna
þess við að komast yfir þessar
bækur. Það sem einkum vakir
fyrir mönnum þegar þeir stela
siíkum bókum, eru tréskurðar-
og koparstungumyndir í þeim.
Iðulega klippa þeir myndirnar
út og selja á alþjóðlegum
markaði, þar sem eftirspurn er
mikil og greitt er hátt verð fyrir
þær. Eftir standa skemmdar
bækur, sem ekki er hægt að.
laga, þótt þær kæmu einhvern
tíma fram í dagsljósið, en
vafasamur ábatinn er þjófanna.
En það er fleira en glataðar
bækur og deilur um það hverjir
eigi sökina, sem komið hefur
upp á yfirborðið með skýrslu
þessari. Skýrslan hefur einnig
leitt í ljós, að allur aðbúnaður
danska ríkissafnsins er afar
bágborinn, húsnæðismál í
ólestri og yfirstjórn þess í
mörgu áfátt. Þessi virta stofn-
un, sem fékk núverandi húsnæði
árið 1906, hefur litla sem enga
úrbót fengið í húsnæðismálum.
Útibú hefir hún reyndar víða
um Kaupmannahöfn og bóka-
bíla, sem aka á milli dag hvern
með bækur. Þrátt fyrir marg-
gefin loforð yfirvalda um úrbæt-
ur og áætlanir um að viðbygg-
ingar með hillustæði fyrir bæk-
ur upp á 25 til 30 km, hefur lítið
w
\ ij
Palle Birkelund, forstöðumaður danska ríkisbókasafnsins, Det
kongelige Bibliotek í Kaupmannahöfn. Eftir að mikið bókahvarf
upplýstist hefur yfirstjórn safnsins sætt harðri gagnrýni og
deilur eru uppi um hver eigi sökina.
Stórfelldur bóka
stuldur í danska
ríkisbókasafninu
færzt til betri vegar. Eina
verulega úrbótin, er að skrif-
stofurými hefur verið aukið
töluvert en hillurými hefur
aðeins verið aukið um 800—1000
metra á löngum tíma. Og eftir
sem áður blasa vandamál
danska ríkisbókasafnsins við
augum.
Allir, sem hafa tjáð sig í.
þessari deilu, eru sammála um
að í slíkri útlánsstofnun verði
seint hægt að koma algerlega í
veg fyrir einhverja rýrnun. Hins
vegar sé auðveldlegá hægt með
auknu eftirliti og röggsamari
yfirstjórn að koma í veg fyrir,
að starfsmenn eða menn hand-
gengnir þeim láti greipar sópa
um verðmætustu deildir safns-
ins í ábataskyni.
í geitarhús
að leita ullar
Mál eins og þetta, sem skotið
hefur upp kollinum í Danmörku
leiðir hugann beint og óbeint að
íslenzkum söfnum, eftirliti í
þeim og öryggisbúnaði þótt
dæmið sé ekki að öllu leyti
sambærilegt. Af því tilefni hafði
Mbl. samband við forstöðumenn
nokkurra íslenskra safna.
Fyrst varð fyrir svörum Elfa
Björk Gunnarsdóttir, sem veitir
forstöðu stærsta útlánssafni
hérlendis, Borgarbókasafninu.
Það hefur yfir að ráða 270.000
bindum og útlán úr safninu losa
rúmlega milljón á einu ári. Elfa
sagði, að starfsmenn útláns-
stofnunar eins og Borgarbóka-
safnsins gerðu sér alveg ljóst að
ekki væri nokkur vegur að
komast algerlega hjá að bækur
glötuðust með einum eða öðrum
hætti. Þar kæmi hvort tveggja
til óskilvísi lánþega og að bækur
gengju úr sér eins og eðlilegt
væri. Þegar bækur glötuðust
væru það yfirleitt ekki verð-
mætar bækur í venjulegum
skilningi þess orðs, en tjón væri
það engu síður.
Elfa Björk sagði síðan: Við
verðum fyrir töluverðum fjárút-
látum vegna óskilvísi lánþega og
sá hópur er að mínu mati of
stór, sem hirðir ekki um að
standa skil, þótt ekki megi
gleyma þeim, sem skilvísir eru.
Islendingar stæra sig oft af því
að vera mikil bókaþjóð og víst er
nokkuð til í því. En virðing
íslendinga fyrir bókum held ég
að sé alveg í lágmarki og þar
þyrfti að verða hugarfarsbreyt-
ing.
— Nei, við höfum ekki orðið
fyrir neinum teljandi skakka-
föllum af völdum bókaþjófa.
Hér hefur að vísu verið brotizt
inn nokkuð oft, en þá eru
innbrotsmennirnir iðulega í
peningaleit og þar fara menn í
geitarhús að leita ullar, sagði
Elfa Björk.
Næstur varð fyrir svörum
Guðni Kolbeinsson á Handrita-
stofnun Árna Magnússonar og
hann sagði: Handritastofnunin
er sem kunnugt er ekki útláns-
stofnun og við þurfum því ekki
að óttast óskilvísi lánþega.
Hingað koma svo til eingöngu
vísindamenn, innlendir og er-
lendir, og vinna á safninu sjálfu.
Handrit eru geymd hér í sér-
stakri hvelfingu og ef óskað er
að fá afnot af þeim, eru það
starfsmenn stofnunarinnar, sem
sækja þau þangað. Síðan er þess
stranglega gætt áður en lokað er
á kvöldin, að lánþegar afhendi
handrit, sem þeir hafa fengið léð
og enginn fer út nema svo sé.
Það má því segja, að hér sé
strangt eftirlit, enda um mikil
verðmæti að ræða. Hins vegar
hefur komið til tals í því
augnamiði að efla öryggi enn
frekar að setja hér upp þjófa-
varnarkerfi, seiri tengt yrði við
lögreglustöðina og myndi það
verða til mikilla bóta. Það hefur
ekki orðið enn, einkum vegna
þess, að stofnunin er fjárvana.
Bjarni Vilhjálmsson skjala-
vörður Þjóðskjalasafns sagði
aðspurður, að strangt eftirlit
væri haft á safninu. Varzla væri
alltaf á sal og enginn fengi
bækur eða handrit lánuð nema
gegn skriflegri kvittun. Nætur-
varzla væri að vísu ekki, en
lögreglan hefði gætur á húsinu
um nætur. Hann sagði ennfrem-
ur, að ekki væri um að ræða
neina rýrnun, a.m.k. ekki þann
tíma sem hann hefði starfað við
safnið, og öryggisaðstæður
mættu teljast viðunandi.
Einnig hafði Mbl. samband
við Finnboga Guðmundsson,
landsbókavörð, en hann vildi
ekki tjá sig um þessi mál.
Guðrún Helga-
dóttir —
Fædd 22. október 1914.
Dáin 23. júlí 1978.
Ég vil aðeins í örfáum orðum
minnast elskulegrar tengdamóður
minnar, sem lést er hún var í
skemmtiferð suður á Spáni hinn
23. júlí s.l. Hún var einstaklega
hugljúf og indæl kona og allir sem
voru svo heppnir að kynnast henni
mátu þau kynni mikils og betri
tengdamóður en hún var er vart
hægt að hugsa sér og veit ég að þar
Minning
tala ég einnig fyrir munn hinna
tengdasonanna. Ég ætla mér ekki
það hlutverk að tíunda öll hennar
góðverk sem hún vann hvort
heldur var í þágu fjölskyldu sinnar
ellegar félagssamtaka enda ekki
að hennar skapi að þeim væri
flíkað eða hampað, hún var hinn
sanni gefandi.
Ég á margar góðar minningar
frá heimiii hennar á Eiríksgötu 11
þar sem oft var mannmargt þegar
allt hennar fólk var saman komið
þar bæði börn og fullorðnir og
aldrei leið henni betur en þegar
allir voru mættir. Því miður gat ég
ekki mætt þegar hún bauð öllum
heim í kveðjukaffi daginn áður en
hún fór í sína hinstu ferð. Guðrún
lést langt um aldur fram, hún var
alltaf svo glaðleg og ung í anda og
hrókur alls fagnaðar í vinahópi.
Hún elskaði blómin, gróanda
jarðar og sólskinið enda lét hún
sér ekki muna um að heimsækja
okkur til Ástralíu 1971, nokkru
eftir að hún missti sinn ástkæra
eiginmann sem varð bráðkvaddur
aðeins 58 ára gamall. Hún dvaldi
hjá okkur í 10 rriánuði og líkaði
ljómandi vel í hinum mikla hita.
Mig langar að minnast á göfugt
og fallegt verk sem hún gerði
síðasta daginn sem hún lifði, stödd
niður á Spáni fjarri öllum sínum.
Hún keypti fjóra hvíta postulíns-
svani og þeir líta allir til himins;
þetta var handa dætrum hennar
fjórum.
Að leiðarlokum vil ég þakka
Guðrúnu þann hlýhug sem hún
ávallt sýndi mér, jafnframt vil ég
biðja um styrk til handa dætrum
hennar sem hafa misst elskulega
móður, sem allt vildi fyrir þær
gera. Verum þess minnug að
minningin um góða og skyldu-
rækna móður mun létta okkur
söknuðinn.
Óskar Benediktsson.