Morgunblaðið - 03.09.1978, Side 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. SEPTEMBER 1978
Samson drepur ljón.
Gustave Doré og
biblíumyndir hans
Nýlega var undirrituðum sýnd
íslenzk útgáfa á hinum frægu
biblíumyndum franska teiknar-
ans nafntogaða Gustave Doré í
útgáfu Auðuns Blöndal, en
bókin er prentuð í offset hjá
Prentrún.
Ég kannast mætavel við þann
fræga teiknara og karikatúrista
nítjándu aldarinnar Paul
Gustave Doré (1832—1883) og
hef sitthvað lesið um viðburða-
ríka ævi hans og ótrúlega
hugmyndaauðgi og afköst. Um
tíma hafði hann t.d. meira en 40
nafnkennda listamenn í vinnu
við að skera út teikningar sínar
í tré, — Biblíuna, Paradísar-
missi Miltons, Divina Comedia
Dantes, Grimms ævintýri o.fl.,
o.n.
Biblíumyndir Doré hafa raun-
ar áður komið út i íslenzkri
útgáfu séra Bjarna Jónssonar
vígslubiskups, árið 1945, og þá
prentaðar í ísafoldarprent-
smiðju. Myndirnar voru þá
nokkru minni en frummyndirn-
ar og guldu þeirrar smækkunar
í prentun líkt og myndir gera
nær alltaf, en hins vegar jók
séra Bjarni við skýringartextan
sem var í því tilviki til mikilla
bóta.
Mér þykir rétt að geta að
nokkru þessarar nýju útgáfu
vegna þess að hér er um lofsvert
framtak að ræða og oftar sér
maður ósmekklegar glans-
skreytingar við Biblíuna en hitt
og ber því að meta framtakið og
halda fram.
Að öllum líkindum styðjast
báðar ísl. bækurnar við for-í
kunnarvandaða útgáfu forlags
Fr. Wöldikes í K.höfn frá 1878,
en á þeim tíma var Doré í blóma
lífsins og á hátindi frægðar
sinnar. Danir hafa þannig verið
hér fljótir til líkt og svo oft áður
en bókin kom fyrst út í heild í
París árið 1865. Víst má vera að
þessi útgáfa Wöldikes hlýtur að
vera fágætur kjörgripur og
verðmæt eign nú hundrað árum
eftir útkomuna.
Þrátt fyrir alla nútímatækni í
prentlist og fullkomna filmu-
vinnu í offset þá er hin íslenska
útgáfa, sem hér um ræðir, ekki
jafn óaðfinnanleg í frágangi og
fyrirmyndin. Ekki ber þó að
vanmeta framtakið og víst er að
sambærileg íslenzk útgáfa hefði
kostað of fjár og verið eftir því
fokdýr í sölu. Hefði slíkt vísast
kallað á stórt útgáfuupplag og
umfangsmikla áskrifendasöfn-
un.
Myndirnar í bókinni eru
unnar eftir teikningum Dorés í
tréstungutækni eða „xylografíu"
eins og fagheitið var. Felst
tæknin í því að viðkomandi
listamaður notar enda viðarins,
— plötur límdar saman af
mörgum smáum hlutum harð-
viðar t.d. „Buksbom", sortu-
lyngsvið eða eskivið. Kosturinn
við þessar endaviðarstokka er
sá, að listamaðurinn getur notað
eirstunguáhöld og unnið jafn
auðveldlega með hinar fínustu
línur á kross og þvers um
plötuna. Þannig nær hann næm-
um blæbrigðum frá ljósi í
skugga, svipaða þeim sem
koparstungan gefur. Ruddi þessi
tækni hinn hefðbundnu og
stöðnuðu koparstungu af sviðinu
og frá því hún var tekin í notkun
í byrjun fyrri aldar þar til fyrir
drjúgum mannsaldri var hún
mest notaða fjölþrykkstæknin.
Vinsældirnar jukust til muna er
ný tækniaðferð uppgötvaðist í
Tours á sjötta áratugnum. Með
raftæknilegri aðferð var nú
hægt að gera nákvæmar eftir-
myndir af dýrum myndarnótum
þegar búið var að skera þau í
tré. Þannig var hægt að senda
forlögum í öðrum löndum slík
myndamót gerðum eftir upp-
runalegu tréstokkunum. Atti
það sinn þátt í því að Biblía
Dorés í myndum hlaut víðtæka
útbreiðslu austan hafs og vest-
an.
— En sagan endurtók sig og
með tímanum varð þessi tækni
smám saraan svo vélræn, að
ætla mætti óhugsandi að nokkur
nútímalistamaður freistaðist til
að taka hana upp aftur. Eigi að
síður hefur „xylografían" verið
endurreist í nýrri mynd á vorum
dögum. Fjöldi dýrlegra bóka
hefur á sinni tímum séð dagsins
ljós úti í hinum stóra heimi, og
eru þær prýddar fögrum tré-
stungumyndum.
Þetta hefur þannig verið virt
iðngrein í þrykktækni á tímum
Doré og voru það hinir frægustu
slíkir er unnu við að yfirfæra
teikningar hans á tréstokkana.
Nöfn þeirra eru og einnig rituð
eigin hendi hægra megin á
myndirnar en Doré vinstra
megin og segir það nokkra sögu.
Gustave Doré var líkt og
samtíðarmaður hans og starfs-
bróðir Honoré Daumier
(1810—1879) sjálflærður í list-
inni þótt háskóli fagurlista hafi
þá þegar starfað frá 1671 í
París. Báðir öðluðust þeir hina
óviðjafnanlegu teiknileikni sína
við sjálfsnám og við að kópíera
eldri listaverk á Louvre-safninu.
Eftir stutta dvöl í verkfræði-
skóla í Bourg- en Bresse, þar
sem Doré gerði m.a. fyrstu
grafík-myndir sínar, kom hann
árið 1847 til Parísar. Hann var
þá á sextánda ári en hafði
teiknað frá barnsaldri og taldist
undrabarn með rissblýið, — án
tafar gerir hann samning við
útgefandann Pjilippon um birt-
ingu einnar steinþrykkmyndar á
viku í skopblaðið „Journal pour
rire.“ Doré var síteiknandi og
rissaði upp eina mynd eða fleiri
dag hvern og hann var allt í
senn teiknari, litógraf, málari
og myndhöggvari. Hann notaði
teikningarnar sem lifibrauð,
m.a. til að geta sinnt sjálfstæðri
sköpunarþrá í málverkinu og
vera þar óháður sölusjónarmið-
um. Hið meinlega er að mál-
verkin eru löngu gleymd en
teikningarnar halda nafni hans
hátt á loft, enn þann dag í dag,
enda gerðist hann áhrifavaldur
um sýn manna á söguslóðum
biblíunnar, því hér ruddi hann
nýjar slóðir. Naut Doré þess að
á þessum árum varð þekking
manna á löndunum fyrir botni
Miðjarðarhafs almenningseign
með því að ógrynni fornminja
bárust til Frakklands frá
Egyptalandi, Assyríu og víðar
að þar sem Frakkar höfðu mikil
áhrif. Fylltist Louvre-safnið af
slíkum fornminjum og þangað
leitaði Doré eftir raunsæjum
hugmyndum og beitti hér í
vinnubrögðum í sálfræðilegu
innsæi blaðateiknarans. — Af
höggmyndum Doré má nefna
standmynd af Alexander Dumas
eldri í París, en mér er ekki
kunnugt um að á því sviði hafi
hann notið neinnar verulegrar
frægðar.
Gustave Doré naut ómældra
vinsælda og frægðar í Parísar-
borg um sína daga og það
jafngilti að sjálfsögðu heims-
frægð á þessum tímum. Fjöl-
miðlar voru þá náttúrulega
miklu háðari teiknurum en á
seinni tímum, — ljósmyndin var
í burðarliðnum og hreyfimynd-
irnar áttu óralangt í land. Þessi
nafnkenndi teiknari og bóka-
skreytari er sagður hafa gert
um 40.000 teikningar um ævina
og varð hann þó ekki eldri en 51
árs. Sennilega má með réttu
halda því fram að hann hafi
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
kaffært frama sinn í afköstum
og væri það m.a. ekki ólíklegt að
frægð hans væri meiri hefðu
afköst hans verið minni, hnit-
miðaðri og jafnari. Hér kemur
auðvitað til viðbótar vinna hans
í málverkinu og höggmyndalist-
inni!
Um trúarhita Gustave Doré
veit ég fátt, en mér er kunnugt
um, að það hafa ekki að jafnaði
verið trúhneigðustu listamenn-
irnir er skópu frábærustu trúar-
legu listaverkin. Þetta er mjög
skiljanlegt í ljósi þess, að sjálfri
myndlistinni hefur ósjaldan
verið líkt við guðstrú í formi,
línum og litum. Hvað er þá
eðlilegra en að hinir snjöllustu
slíkir skapi gildustu verkin á
þessu sviði, jafnvel þótt þeir gefi
sig lítt eða ekkert að trúariðk-
unum. Þetta er alþekkt, alveg
frá upphafi slíkrar myndgerðar
til vorra daga.
— Biblían er myndrík bók svo
sem allir vita er flett hafa henni
og hér vil ég koma þeirri
hugmynd á framfæri að íslenzk-
ir myndlistarmenn verði fengnir
til að lýsa sérútgáfu hennar.
Gæti það orðið mikil bók og
skemmtileg, jafnframt því sem
um mjög menningarlegt fram-
tak yrði að ræða.
Sú hætta vofir jafnan yfir, að^
maðurinn glati uppruna sínum í
tæknivæddri veröld, glati eðlis-
lægum kenndum í heimi gervi-
þarfa, — myndlistarmenn skilja
þetta margir flestum öðrum
betur. Hér fer vel að vitna til
hendingar úr sonnettu eftir
Michaelangelo: „Come puó esser
ch‘io non sia píú mio?“ —
„Hvernig víkur því við, að ég er
ekki lengur mitt eigið sjálf?“ ...
Að lokum ber að þakka
framtak' Auöuns Blöndal og
mætti það verða öðrum fordæmi
um biþlíuútgáfur í framtíðinni
því að hér er einungis hið besta
nógu gott.
Bragi Ásgeirsson.
Dauði Absalóns.
Samverjinn kemur með hinn sjúka til gistihússins.