Morgunblaðið - 17.09.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1978
21
Heimildum ber ekki saman um aldur Gömlu Búðar á
Eskifirði og í bókinni Eskju, sem Einar Bragi tók saman,
segir svo á blaðsíðu 63 í fyra bindii „Gamla-Búðin er frá
tíð Örum og Wulffs, eitt af elztu húsum á Austurlandi og
líklega elzta húsið hér í kauptúninu. Þótt ergilegt sé,
hefur þessi aldna hefðardama ekki fengizt til að veita
óyggjandi upplýsingar um aldur sinn, hvað sem síðar
verður.44 Skömmu síðar segir í bókinnii „Gamla-Búðin er
tæplega yngri en frá 1836 og alls ekki eldri en frá 1816.“
Margt hefur verið gert til að finna nákvæman aldur
hússins en skyldi tilviljunarkenndur fundur pappírs-
snifsis fyrir nokkrum árum hafa leyst gátuna?
— Gamla-Búð er talin
byggð árið 1834, segir Hilm-
ar Bjarnason, formaður
Byggðasögunefndar á Eski-
firði í samtali við Morgun-
blaðið. Þegar húsið var flutt
um set árið 1972 fannst á
milli þils og veggjar snifsi
úr pappa og naglapakka , og
á það var eftirfarandi skrif-
að: „Þetta hús byggði Arne-
sen árið 1834.“
— Þessa setningu fannst
okkur að helzt mætti lesa úr
því, sem á snifsinu stóð,
heldur Hilmar áfram. —
Heimildir segja að um þetta
leyti hafi verið hér smiður,
sem ísak hét Árnason. Eftir
þessum heimildum og öðr-
um teljum við húsið frá
1834 og byggt af ísak
þessum Árnasyni. Þetta eru
þó ekki annað en sterkar
líkur, en örugga staðfest-
ingu á aldri hússins höfum
við enn ekki fundið, sagði
Hilmar.
Við biðjum Hilmar að
segja okkur frá aðdraganda
þess að húsið var friðað og
þeirri starfsemi sem fram
fór í Gömlu-Búð á sínum
tíma
„Allt frá kramvöru
og upp eða niður
í brennivín"
— Það var árið 1968 að
Húsafriðunarnefnd ákváð
að friða húsið, en þá höfðu
þáverandi þjóðminjavörður,
Kristján Eldjárn, og Hörð-
ur Ágústsson skoðað húsið.
Ráðgjafi við breytingarnar
á húsinu hefur verið Þor-
steinn Gunnarsson, arkitekt
og leikari með meiru. Hann
hefur lesið eitt og annað út
úr húsinu um sögu þess og
starfsemina, sem þar hefur
farið fram, sem hefur verið
hulið öðrum.
— Eskifjörður fékk verzl-
unarréttindi 1786, en fram
að þeim tíma var verzlun í
Breiðuvík fyrir utan Eski-
fjörð. Það var þó ekki fyrr
en um aldamótin 1800, sem
verzlunin fluttist í raun á
Eskifjörð, en þá ráku verzl-
unina Danirnir Örum og
Wulff. Síðar verzlaði Kjart-
an Isfjörð á móti þeim í
Framkáupstað. Gamla-Búð
var sölubúð til ársins 1902,
en þá kemur Nýja-Búð til
sögunnar og eftir það var
Gamla-Búðin notuð sem
geymsluhús.
— Það má eiginlega segja
að í Gömlu-Búðinni hafi
verið verzlað með allt milli
himins og jarðar, allt frá
kramvöru og upp eða niður í
brennivín. Þarna voru seld-
ar allar algengar vörur á
þessum árum og reyndar
voru keyptar vörur af
bændum og tekið á móti í
Gömlu-Búðinni. í langan
tíma voru þrír aðalverzlun-
arstaðir á Austfjörðum, á
Eskifirði, Vopnafirði og
Djúpavogi, þannig að bænd-
ur þurftu margir hverjir að
ferðast um langan veg til að
komast í kaupstað. Eski-
Auðunn Einarsson. kennari á Egilsstöðum, hefur mikið starfað við
endurbyggingu Gömiu Búðar. Á þessari mynd sést hann teygja sig út
úr kvisti á þaki hússins.
fjarðarheiði var þá þjóð-
braut, en þáttaskil í sam-
göngum urðu er Fagradals-
braut var lögð árið 1862.
Carl Daníel Tulínus og síðar
Þórarinn sonur hans ráku
Ari Lúðvíksson var lítið spenntur fyrir myndatöku. en þessu
náðum við þó aí honum í gætt Gömlu Búðarinnar.
,skoti“
um árabil verzlunina á
Eskifirði og voru þeir þeir
síðustu, sem verzluðu í
Gömlu-Búð.
— Húsafriðunarsjóður og
Þjóðhátíðarsjóður hafa lagt
myndarleg framlög til upp-
byggingar hússins og Eski-
fjarðarbær hefur síðan
hlaupið undir bagga með
það sem á hefur vantað. Um
síðustu áramót var 64 millj-
ón króna komin í endur-
byggingu hússins. Máttar-
viðir hússins voru nær allir
góðir, en klæðningu þurfti
hins vegar að endurnýja að
verulegu leyti. Nú er m.a.
eftir að setja upp sölubúð-
ina í austurenda hússins
eins og hún var og ýmislegt
fleira er enn ógert og of
langt mál að telja það allt
upp. Ef við getum lokíð við
endurnýjun hússins á
tveimur næstu árum er ég
ánægður, segir Hilmar.
Verzlunar- og sjóminja-
safn Austurlands
í eina tíð var ys og þys og
nóg að gera í Gömlu-Búð og
svo verður væntanlega ein-
hvern tímann í náinni
framtíð. Ætlunin er að
setja þar upp safn og
undirbúningur er í fullum
gangi fyrir verzlunar- og
sjóminjasafn Austurlands,
sem á að vera í Gömlu-Búð.
Við biðjum Hilmar að segja
okkur að lokum frá þeirri
hugmynd, hvort þess megi
vænta á næstunni að fleiri
hús verði friðuð á Eskifirði
og hvernig endurbyggingu
þessa húss hafi verið tekið á
Eskifirði.
— Ætlunin er að nota
húsið sem verzlunar- og
sjóminjasafn á Austfjörð-
um. Yrði safnið þá eitt af
átta fyrirhuguðum safnhús-
um á Austfjörðum, en það
er safnastofnun Austur-
lands, sem hefur yfirumsjón
með söfnunum. Þegar hefur
verið safnað um 400 hlutum
til Sjóminjasafnsins, aðal-
lega hlutum frá þeim tíma
er Norðmenn hófu síldveið-
ar fyrir Austurlandi um
1880. Eins eru þarna hlutir
er snerta árabátaútgerð og
veiðarfæri og hákarlaveið-
arnar.
— Þeir sem mest hafa
unnið við endurbyggingu
Gömlu-Búðar eru Auðunn
Einarsson, Ari Lúðvíksson,
Kristinn Guðmundsson,
Bjarni Kristjánsson, Hilm-
ar Hilmarsson, Erlingur
Viggósson og fleir auk mín í
ígripum. Hugmyndir eru
uppi um að friða tvö hús í
viðbót, elzta íbúðarhúsið á
Eskifirði, svokallað
Jensens-hús, sem byggt var
1837, og Randulffs-sjóhús,
sem er frá síldarárum
Norðmanna.
— Það má segja að
skoðanir hafi verið skiptar
um réttmæti þess að friða
og endurbyggja Gömlu-Búð.
En þegar það verður komið
í gagnið er ég sannfærður
um að allir verða ánægðir
með árangurinn, segir
Hilmar Bjarnasori að lok-
um.