Morgunblaðið - 17.09.1978, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1978
Minnst Ingibjargar og
Þórhalls Daníelssonar
Styttur af þeim afhjúpaðar á Höfn í dag
Þessa dagana verður trúlega
mörsum fjömlum Hornfirðingi
hugsað til Hafnar í Hornafirði, er
þar á að fara fram athöfn sem
beðið hefir verið með eftirvænt-
ingu nú um skeið. Ekki tekur þetta
síst til þeirra sem hindraðir eru í
að geta horfið austur þangað, til
þess að vera sjálfir viðstaddir
minningarathöfn þá sem þar fer
fram í dag er afhjúpaðar verða
styttur af þeim Þórhalli Daníels-
syni og Ingibjörgu Friðgeirsdótt-
ur. Eins og svo oft áður rifjast upp
af þessu tilefni margar og bjartar
minningar um það fagra hérað
Hornafjörð og þá jafnframt um
þessi mætu hjón, sem bæði eru
öllum rosknum Austur-Skaftfell-
ingum mjög minnisstæðar persón-
ur. Þáttur þeirra í vexti og
viðgangi þessa staðar og héraðs er
verðugt upprifjunarefni, öldnum
sem ungum, og mætti verða
óbornum Hafnarbúum sem lýs-
andi viti um ókomnar aldir.
Þórhalls, þess mikla athafna-
manns verður ekki minnst hér svo
sem verðugt er. Um hann er líka
margt og víða kunnugt, bæði það
sem varðveitt er í minni manna og
það sem ritað hefir verið á blöð og
bækur, og því alþjóð meira og
minna kunnugt, eða nærtækt til
upprifjunar. Ekki tel ég heldur
mig þess umkominn að bæta þar
um þótt náin persónuleg kynni
tækjust með okkur, þegar á
bernsku- og unglingsárum mínum.
Hitt er það að oft býr það lengi í
minni sem mótast í æsku og ég
sem átti því láni að fagna að starfa
hjá þessum framkvæmdagarpi,
einmitt á þeim árum þegar ungl-
ingurinn mótast einna mest, tel
það ævinlega hafa verið mér mikill
ávinningur, og raunar stórhapp, að
hafa komist í náin kynni við
þennan hugdjarfa afreksmann á
mínum uppvaxtarárum og bý að
því alla tíð. Þessi fátæklegu orð
innibinda því næsta lítið umfram
þá ögn af minningum um þau
i persónulegu kynni og þá vináttu
Þórhalls, sem ég átti að fagna,
meðan honum entist líf. Og hún
var hnoss hverjum sem hlotnaðist,
enda minnist ég hans jafnan er ég
heyri góðs drengs getið.
Eg var vikapiltur í verzluninni
á Höfn og hafði lítinn skilning á
verzlunarháttum. En síðar, þegar
ég kom út í heiminn, varð mér
Ijóst, við samanburð á því sem ég
sá annarsstaðar, að Hornfirðingar
bjuggu á tíð Þórhalls við betri
verzlun en almennt gerðist, og það
þrátt fyrir einangrun, tregar og
erfiðar samgöngur við næstu
kaupstaði. A þessum árum var
verzlun Þórhalls eina verzlunin í
Austur-Skaftafellsslýslu, svo að
ekki þurfti að óttast keppinautana.
En ég held að hann hafi aldrei
hagað sinni kaupsýslu eins og
hann væri einn um Kituna, sem þó
var. Þó að ekki þyrfti að kvíða
samkeppni á staðnum held ég að
hann hafi ætíð miðað sína verzlun-
arhætti við það sem hann sá og
vissi bezt í öðrum stöðum, utan-
lands og innan, eftir því sem
aðstæður leyfðu. Meðan ég var
þarna viðloðandi kom skip beint
frá Kaupmannahöfn á vori hverju,
svo að tæpast brást, hlaðið nauð-
synjum til verzlunarinnar, öllum
brýnustu þörfum héraðsbúa, ætu
bæði og óætu.
Verzlunin var fjölbreytt svo að
furðu gegndi, svo erfiðir sem
aðdrættir annars voru. Flutt var
allt til fæðis sem klæðis, til skjóls
og skarts, áhöld til smíða, jarð-
vinnslutæki, útgerðarvörur, bygg-
ingavörur, olía, kol og salt. En ekki
var látið þar við sitja, reynt var og
að sjá fyrir ýmsum' andlegur
þörfum fólks, svo sem ritföngum,
kennslutækjum og bókum. Oft
flaut líka með ýmislegt til yndis-
auka, ungum sem öldnum. Fyrir
nú utan það að fullorðna fólkinu
fannst það engin sigling ef ekki
kom kaffi, sykur og tóbak, fluttist
oft sitthvað til glaðnings, svo sem
leikföng, spil og töfl og ýmislegt
góðgæti,.til aö bæta sér í munni
með. Og þetta var einmitt Þórhalli
líkt. Hann var víðsýnn maður og
skilningsríkur, vissi að mannlífið
þarf margs við til þess að þróast
og dafna eðlilega, og að maðurinn
lifir ekki á einu saman brauði.
Væri viðkvæðið hjá þeim eldri að
þetta eða hitt væri nú óþarfi, var
Þórhallur vanur að segja: Það má
engum gleyma og engan setja hjá.
Þessi eina verzlun varð að sjá fyrir
öllum þörfum héraðsbúa í þessum
efnum, líkamlegum og andlegum,
og gegna hlutverki sem nú þarf
fjölda verzlana til að sinna.
Þórhallur vildi að öllum væri gerð
úrlausn, sem komu í kaupstað, án
tillits til fjárhags, og þá var
úttektin bara skrifuð, stundum
upp á von og óvon um greiðslugetu
viðskiptamannsins. Hann var líka
ljúfur húsbóndi, sem önnum kaf-
inn gaf sér tíma til að spauga við
vikastrákinn.
Og meira en það. Eftir að piltur
fór að fara í skóla átti hann vísa
fyrirgreiðslu Þórhalls og hjálp-
semi á marga lund. Það var
erfiðleikum bundið að komast úr
-og í skóla á þeim árum. Haust og
vor varð oft að fara austur á Firði,
í veg fyrir skip, til að komast
suður og aftur heim, og naut þá
Þórhalls oft við. Allir mektarmenn
á Austfjörðum þekktu hann og
voru boðnir og búnir að greiða
götu skólapilts ekki síst fyrir orð
hans, svo vinmargur og vinsæll
sem hann var. Að nefna nafn hans
opnaði tíðum allar dyr.
Þetta þarf nú ekki að segja
Austfirðingum, að minnsta kosti
ekki þeim eldri, svo mikil sam-
skipti sem Þórhallur hafði við þá í
útvegsmálum, einkum síðar en hér
um ræðir. En það er stærsti og
vafalítið merkasti kaflinn í sögu
þessa forustumanns, bæði í tengsl-
um við sögu Austfjarða yfirleitt og
Hornafjarðar sérstaklega. En
hlaupa verður, því miður, yfir
þann stóra þátt hér, svo afdrifa-
ríkur sem hann þó varð fyrir
útgerðina í þessum landshluta
öllum. Sá þáttur er viðameiri en
svo að því verði við komið að gera
nokkra viðhlýtandi grein fyrir
honum hér, en vísa mætti til
ýmsra heimilda um það efni,
meðal annars hinnar fróðlegu og
greinargóðu bókar dóttur hans,
Önnu: Brautryðjendur á Höfn í
Hornafirði.
Þessi vinur minn og velunnari,
sem látinn er fyrir allmörgum
árum, var maður fjölhæfur og átti
sér mörg áhugamál. Hann hafði
meðal annars yndi af fögrum
listum og var sjálfum sitthvað
gefið í þeim efnum og ýmislegt til
lista lagt. Hann var söngelskur í
bezta máta og lék á hljóðfæri og
söng þá gjarna með. Oft raulaði
hann líka við vinnu sína og er
hann gekk um og hugaði að
störfum manna sinna átti hann
það til að syngja við raust, einkum
er honum líkaði vel, og ekki alltaf
sama lagið. Hann var listaskrifari,
ritaði fagra snarhönd og gaf
ýmsum forskrift sem voru að læra
að draga til starfs. Leyndi sér þá
ekki hve hagur hann var á mál og
hafði mætur á ljóðum. Skemmti-
legast var þó hve viðmótið var
jafnan hlýlegt, glaðlegt og alúð-
legt. Þó skapið væri ríkt, heitt og
ört, brá hann því ekki gjarna að
tilefnislitlu, og þykkjuþungur var
hann ekki, nema honum þætti
mikið miður. En einarður var
hann í skoðunum og ekki myrkur í
máli, þótt hann kynni manna bezt
að stilla skap sitt, svo fágaður og
kurteis maður sem hann var í
framkomu allri. Frá síðustu sam-
fundum okkar, er hann var orðinn
háaldraður maður, en kempulegur
sem fyrr, er mér minnisstæðast
hve velgengni annarra var honum
hugleikið gleðiefni, þá sem ætíð
áður, enda gat tæpast velviljaðri
mann.
Frú Ingibjörg var glæsileg
fríðleikskona, sem bauð af sér
hinn bezta þokka svo af bar í
héraði og þó lengra væri skyggnzt.
Það sópaði að henni er svo bar
undir og var að því leyti á marga
lund jafnræði með þeim hjónum.
Þó drjúgt þyrfti til að standa við
hlið Þórhalls án þess að hverfa í
skugga hans voru þau í flestra
augum og vitund, sem til þekktu,
næsta jafnokar, hvort á sinn máta.
Tíðum voru þau bæði nefnd í sömu
andrá og var þá oft hending hvort
viðkvæðið var Þórhallur og Ingi-
björg eða Ingibjörg og Þórhallur,
enda mátti vart á milli sjá um
myndarskap og vinsældir þeirra
hjóna. Ingibjörg var ekki síður góð
kona og greind, skilningsrík og
móðurleg, sem fleiri nutu en
hennar nánustu, þó hún hefði þar í
ærið mörg horn að líta.
Svipmeiri hjón og fyrirmann-
legri en þau Þórhall og Ingibjörgu
gat tæpast, enda voru þau hvort
sem annað ógleymanleg öllum sem
komust í kynni við þau og mönnum
því minnisstæðari sem þeir höfðu
af þeim nánari kunnleika. Höfð-
inglegri framgöngu og elskulegu
viðmóti þeirra var jafnan við
brugðið og orðlögð voru þau fyrir
gestrisni, svo að sögur fóru af um
langa vegu. Háttsettir framámenn
Kennaraháskóla Islands, en það
er lokanámsár skólans, hafa
ákveðið að hefja ekki nám fyrr en
þeir fái á ný æfingakennslu, en
eins og áður hefur komið fram í
blaðinu hafa grunnskólakenn-
arar samþykkt að ráða sig ekki
til æfingakennslu kennaranema
fyrr en lausn fæst á þeirri deilu,
sem uppi er milli grunnskóla-
kennara og menntamálaráðu-
neytisins vegna mismunandi
launa kyinara eftir því hvort
þeir tóku embættispróf sitt frá
Kennaraháskólanum eða
Kennaraskólanum.
í frétt sem nemendur þriðja árs
KHI hafa sent frá sér segir að
Samband grunnskólakennara hafi
síðustu árin átt í deilu við
ríkisvaldið um launajöfnun
kennaraprófanna. Þá segir í frétt
nemendanna:
„Til að þrýsta á ríkisvaldið hafa
kennarasamtökin beitt þeirri að-
gerð, að neita að ráða sig sem
æfingakennara og þar með að taka
kennaranema í æfingakennslu.
Þetta er þriðja árið í röð, sem
þessari aðgerð er beitt, og nú er
svo komið að þeir nemar, sem eru
á þriðja námsári í Kennaraháskól-
anum, sjá fram á að geta ekki
lokið námi á eðlilegum tíma, vegna
þess að mikið vantar á að þeir hafi
lokið lögboðinni æfingakennslu.
Fari sem horfir, hefur það í för
með sér óbætanlegt tjón fyrir
rómuðu rausnarlegar móttökur
þeirra svo að spurðist víða vegu,
en sýslungar þeirra og nágrannar
höfðu sömu sögu að segja og voru
þau í gestrisni sem öðru svo
samhent að vant var að sjá eða
vita hvort þeirra átti þar ríkari
þátt í. Frú Ingibjörg átti líka
margan bitann og sopann í börn-
um og smælingjum, og þótt lof
hennar fyrir það flygi kannski
skemmra og lægra en hinna
tignari gesta hygg ég að henni hafi
ekki síður verið ánægja að því að
hygla þeim er minna máttu sín.
Svo sem oft vill verða, og góðu
heilli er til mætra er að telja eins
og hér var, bar heimilið í heild
svipmót húsbændanna. Ekki gat
því hjá því farið að kaupmanns-
heimilið á Höfn yrði menning-
armiðstöð, enda stóð til þess öll
geta á flestra lund, bæði andleg og
efnisleg. Á þeim tíma sem hér um
ræðir voru fræðslumál yfirleitt í
molum víða um byggðir landsins,
en Þórhallshúsið fór snemma, og
með þeim fyrstu þar um slóðir, að
fá kennara til heimilisins, stund-
um jafnvel háskólamenn, eða aðra
góða kennara. Þörfin var brýn
fyrir heimilið sjálft, enda börnin
mörg, en nágrannarnir fengu líka
að njóta góðs af og var það
þetta fólk, fjárhagslegt auk ann-
ars. Nemendur telja flestar aðrar
aðferðir raunhæfari, og má benda
á að í flestum launadeilum bitna
þær aðgerðir, sem beitt er, fyrst og
fremst á deiluaðilum sjálfum.
Vegna neitunar grunnskóla-
kennara við nemum í æfinga-
kennslu gat aðeins helmingur
þriðja árs nema hafið nám í haust.
Til þess að eitt gengi yfir alla
ákvað allt þriðja ár, 86 manns, að
hefja ekki nám fyrr en viðunandi
lausn fengist í málinu. Nemar
einbeita sér nú að því að þrýsta á
báða deiluaðila um að leysa málið
,hið snarasta, og munu endurskoða
afstöðu sína í samræmi við breyt-
ingar, sem verða á stöðu mála.“
Kennaranemarnir hafa bæði
sent menntamálaráðherra og fjár-
málaráðuneytinu fundarsam-
þykkt, þar sem eindregið er mælst
til þess að ráðuneytin leysi nú
þegar vanda þriðja árs nema sem
skapast hefur vegna launadeilu
kennaranna og ríkisvaldsins. Þar
að auki samþykktu kennaranem-
arnir að beina þeim tilmælum til
Sambands grunnskólakennara að
það beiti sér tafarlaust fyrir
öðrum aðgerðum kennarastéttar-
innar í deilum hennar við ríkis-
valdið um launajöfnun kennara-
prófanna, því að ófært sé að
aðgerðir bitni eingöngu á aðila,
sem engan hlut á að þessari deilu,
þ.e. kennaranemum.
Valgeir Gestsson, formaður
mörgum ómetanlegt, þar á meðal
þeim sem þessar minningar rifjar
upp nú.
Margt var fleira sem dró ná-
grannana að þessu menningar-
heimili, ekki síst börn og unglinga.
Heimilisbragur var með fádæmum
aðlaðandi, börnin á heimilinu
mörg og brá til foreldranna um
margt gott og skemmtilegt. Þau
voru ljúfir og glaðir leikfélagar og
systurnar glæsilegar ungmeyjar er
lengra leið. Á heimilinu var margt
góðra hluta tiltækt, sem ekki voru
á hverju strái, svo sem fleira en
eitt hljóðfæri, kunnátta í hljóð-
færaleik og meðfæddir hæfileikar
til að iðka hann. Frá því heimili
hafa líka komið þjóðkunnir lista-
menn á því sviði, svo sem hin
þekkta og ágæta söngkona Anna
Þórhallsdóttir og bróðir hennar
Daníel, sem bæði hafa gert garð-
inn frægan og eru margra eftir-
læti, fyrir meðferð sína á lögum og
ljóðum. Þau hafa mörgum yndi
aukið á mannfundum og í fjölmiðl-
um um langt skeið og er það
kunnara en frá þurfi frekar að
segja.
Ég minnist Hafnar fyrst og
fremst er hún var á æskuskeiði,
eða á árum frumvaxta unglinga, ef
svo mætti segja. En lengi býr að
fyrstu gerð og má með sanni segja
það um þetta pláss nú. Staðurinn
ber það með sér nú að til heilla var
hafist þar handa í upphafi, af
glöggskyggni og spádómsanda
lagður grunnur að gæfuríku
mannlífi þar. Þó að því verði nú
ekki viðkomið, af óviðráðanlegum
sökum, að vera þátttakandi í
minningarhátíð hjónanna Ingi-
bjargar og Þórhalls, frumkvöðla
athafna- og menningarlífs á Höfn,
á hátíðarsvæðinu sjálfu, er fylgst
með því sem þar fer fram í dag í
anda og blessuð minning þessara
frumbyggja og brautryðjenda þar.
Það er vel og verðskuldað að
minningu þeirra sé nú reist þar
minnismerki, og fagna því ekki
síst af alhug gamlir vinir og
sveitungar. En öllum minnisvörð-
um óbrotgjarnari eru þær ljúfu
minningar, um þessi kæru, mikil-
hæfu hjón, sem í hugum gamalla
Hafnarmanna búa.
Stefán Guðnason.
Sambands grunnsk’ólakennara,
sagði í gær að þessar óskir
kennaranemanna kæmu sínum
félögum ekkert á óvart, því þeir
hefðu fengið að heyra þeirra
sjónarmið á fundi með þeim. „Nú í
augnablikinu er málið í biðstöðu
og fram yfir helgi verður athugað
hvort ekki semst milli okkar og
ríkisvaldsins en ef ekki næst
samkomulag köllum við saman
fulltrúaráð okkar, sem í eiga sæti
fulltrúar þeirra 10 svæðafélaga,
sem mynda sambandið og fundur
þess tekur ákvörðun um framhald
aðgerða. Ég tel persónulega að
línur í þessu máli verði að skýrast
í næstu viku,“ sagði Valgeir.
Niðurgreiðsl-
ur á ullar-
verði í athugun
I nýtreiknuðum verðlagsgrund-
velli landbúnaðarvara hafa bænd-
ur fengið nokkru meiri hækkun á
ull en ullarkaupendur telja sig
geta greitt fyrir ullina, nema að til
komi niðurgreiðslur. Mbl. bar
undir viðskiptaráðherra hvort
slíkar niðurgreiðslur væru fyrir-
hugaðar. Svavar Gestsson sagði að
um þær hefði verið rætt á fundi
ríkisstjórnarinnar og iðnaðar-,
landbúnaðar- og viðskiptaráðherr-
um hefði verið falið að athuga með
þær.
Kennaranemar á lokanáms-
ári KHÍ hefja ekki nám
— Skora á grunnskólakennara að taka upp
aðgerðir í deilum þeirra og ríkisins
KENNARANEMAR á þriðja ári í