Morgunblaðið - 17.09.1978, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. SEPTEMBER 1978
31
valdi hins sterka, hvaða
möguleika getum við þá haft
tii að setjast í dómarasæti í
þessum málum? Á hvaða
stigi verður misréttið í þess-
um efnum ólíðandi? Auðvitað
eru engin hlutlaus eða vís-
indaleg mörk til. Sá sem
heldur fram rétti einhvers
hóps af fólki til að fara fram
á endurskoðun á dreifingu
náttúruauðlinda, í einu formi
eða öðru, getur ekki haldið
sínum hlut, ef hópar barn-
lausra aðila á stór, víðáttu-
mikil, auðug landsvæði og
nýtir þau sem veiðilendur eða
golfvelli, meðan milljónir
manna verða að búa við
stöðugt hungur. Þarna er
alltaf spurningin um stig og
fjarlægðir. Undir þessum
kringumstæðum er samt allt-
af möguleiki á að krafa í
þessa veru komi fram frá
ríkum löndum, sem þetta-
kæmi ekki niður á, svo sem
Japan eða Hollandi. Vaxandi
dánartíðni gæti nýtzt sem
rök.
Misræmið hlýtur að fara
vaxandi, þar sem þéttbýlið
mun í mörgum þéttbýlum
löndum, þrefaldast áður en
ein öld er liðin, meðan
fæðingartölur í ríku löndun-
um eru svo lágar að mann-
fækkun er þar í augsýn ög
jafnvel orðin. Hægt er að
draga upp spátöflu, með
fyrirvara, og það hefur raun-
ar verið gert hjá Sameinuðu
þjóðunum í samræmi við
þrjár kenningar. Á hvaða
stigi verður ójöfnuðurinn að
vera, til að fram séu lagðar
tillögur, ekki aðeins á grund-
velli útflutningsverzlunar,
eða hillinga og blekkinga,
heldur með auðlindir náttúr-
unnar að grundvelli? Þeim
mun nákvæmari sem mæl-
istikan er á grundvelli
mannslífa svo sem „ákveðinn
fjöldi ferkílómetra fyrir inn-
flytjendur eða nýlendubúa
bjargár svo og svo mörgum
mannslífum", þeim mun erf-
iðara er að hamla á móti.
Andstæðingar gætu svarað:
„Hve mikið magn af áburði,
vélakosti, landbúnaðartækni
þarf í illa ræktuðu landi til
að ná sama árangri við
björgun mannslífa?"
Þannig munu mismunandi
þættir hafa áhrif á viðhorf
hvers einstaks svo sem —
raunverulegt ójafnræði með
tilliti til jarðnæðis og nátt-
úruauðlinda, — skilgréining
á hugsanlegum aðgerðum
með tilliti til mannslífa, —
magn ríkulegra náttúruauð-
linda lands (eða landsvæðis)
þess sem dæmir persónuleg
viðhorf og hugsjónir. Svo
langt erum við ekki enn
komin.
Breytingar
á veðurfari
Og þá snúum við okkur að
kenningu, sem leiðir til svo
óhugnanlegrar niðurstöðu að
fáir þora að hætta sér út í
slíkar hugrenningar. Ein af
mörgum hættum, sem líf-
fræðingar hafa haldið fram
og sú mikilvægasta — að
minnsta kosti að því er
virðist — hefur líka vakið
minnsta athygli. Hún er sú,
að milljóna alda jafnvægi
milli sprenginga og öndunar
annars vegar (losun kolvetnis
og viðbragð plantna og þör-
ungagróðurs hins vegar (nýt-
ing kolvetnis) er rofið. • Á
síðustu tveimur áratugum
hefur hlutfall CO2 í andrúms-
loftinu stöðugt aukist um
0,23% á ári hverju. Þessi
lofttegund er ekki eitruð,
a.m.k. ekki í núverandi
magni, og hættan virðist því
ekki alvarleg, en þessi breyt-
ing á samsetningu andrúms-
loftsins getur haft í för með
sér breytingar á loftslagi.
Ýmsar sýrur eru að auki
grunaðar um að geta haft
svipuð áhrif.
Álþjóðaveðurfræðistofnunin
í Genf lét í júní 1976 reyndar
frá sér fara tilkynningu um
að breytingá á veðurfari væri
von. Hún gat þó ekki sagt
neitt af meiri nákvæmni.
Veðurfræðin er sú vísinda-
grein, sem minnstar framfar-
ir hafa orðið í undanfarna
hálfa öld, að minnsta kosti
hvað veðurspá snertir.
Við skulum setja okkur
fyrir sjónir að rigningarhér-
að verði þurrt og að hitastig-
ið lækki. Slíkar breytingar
gætu gerst nægilega hratt til
þess að milljónir mannslífa
væru í hættu. Á því stigi væri
hætta á að kenningin um
lífsrými gæti tekið á sig nýja
og hrjúfari mynd, ef sú þjóð
sem skyndilega var í lífs-
hættu ræður yfir stórum her.
Slík atburðarás væri utan við
alla spádóma.
Lífiö kvatt?
Undir hvaða kringumstæð-
um samþykkir eða hafnar
maðurinn því að gefa líf? Við
erum langt frá því að þekkja
öll þau lögmál, sem ákvarða
slíkt? En samt er óhætt að
fullyrða að á ystu mörkum
mannlegrar tilveru eru ve-
sælir hópar fólks, sem er
ofaukið, og sem stjórnvöld
reyna í örvæntingu og oft án
árangurs, eins og í Indlandi,
að halda á floti. Að hinu
leytinu auðugir þjóðfélags-
hópar, sem sóa auðæfum og
neita að gefa líf, að veita
möguleika á að lifa af.
Gildi mannsins
I ofvöxnum þjóðfélögum er
gildi hvers barns álitið lítið.
Það fæðist, það deyr, og
annað kemur í staðinn. Samt
sem áður hefur fæðingum
fækkað mjög á einni kynslóð
í nokkrum löndum, sem búa
við mjög lág lífsskilyrði,
einkum Singapore, Formósu,
Hong Kong. Þrátt fyrir það
eiga fátæk samfélög á hættu
stór áföll og mikinn barna-
dauða, án þess að verða
útrýmt, meðan ríka fólkið á
það á hættu að farast alveg.
Eftir heimsstyrjöldina
lifnaði aftur yfir fæðingum í
Frakklandi, sem hafði verið
farið að fækka svo að þjóð-
inni fjölgaði ekki. En brátt
sótti í sama horf, og nú
höfnuðu allar þjóðir Vest-
ur-Evrópu lífinu á sama hátt.
Evrópumenn tryggja ekki
lengur sína eigin endurnýjun.
Þarna ræður nokkur blekk-
ing. Skoðanir hinna upplýstu
byggjast á tölum, svo sem í
iðnvæddu löndunum. {
Frakklandi hefði fortíðin
getað ráðið því, að nú væru
Frakkar 25 milljónir eða 75
milljónir talsins. Það sem
máli skiptir er þó, eins og í
trénu, ekki magnið heldur
krafturinn í ungu sprotunum.
Frakkland og hin Evrópu-
löndum eru á ellileið. Þegar
vissu marki er náð, sem
þegar er í nánd, þá er ekki
lengur hægt að snúa aftur til
æskunnar.
Öldrun einnar þjóðar fylgir
nefnilega hópdeyfing, eða
nokkurs konar meðvitundar-
leysi. Það eru ekki hinir
öldruðu einir sem fyrir því
verða, heldur miklu fremur
unga fólkið og þá helst hinir
greindustu og best menntuðu
á öllum aldri. Á þeirri stundu
sem framfarasinnarnir hafna
framtíðinni, þá er sjúkdóm-
urinn orðinn banvænn.
Menn sem iðulega eru vel
metnir sérfræðingar um
mannfjölgunarmál, hafa
reynt að gera sér grein fyrir
afleiðingunum af þessari
öldrun, jafnvel með tilliti til
efnahagslegra hliða hennar.
Ut úr því kemur sú dapurlega
niðurstaða að gamalt fólk
komi bara í stað ungs fólks.
Litlu skiptir þótt það gleym-
ist að ung manneskja kostar
samfélagið eftir löndum
þrisvar sinnum minna en
gömul, því ekki er það jafn
raunalegt að gömul mann-
eskja komi í stað ungrar eins
og að ekkert sé um hana hirt.
Tilhneigingin til að færast
undan því að kanna hvers
konar áhrif á lífið og vöxt
þess er í senn afleiðing og
hörmuleg sönnun um að siglt
'sé hraðbyri til öldrunar.
Hvað er sagt um ungan
mannslikama, ef frumur
hans visna og hætta að
endurnýjast?
Aö hafna í hóp
Augsýnilegt er að það eru
einstaklingarnir sem hafna
lífi. Hjón eða sambýlisfólk
hörfar undan ábyrgðinni á
afkvæmum sínum. I 12 ár
hefur öllum ráðum verið
beitt til þess að auðvelda
fólki að hafna þessari óæski-
legu byrði, þessum óboðna
gesti, barninu. Sorglegustu
rökin og óvirðulegustu hafa
ný-velferðar-predikararnir
helit yfir okkur.
Á undanförnum árum hef-
ur skjálfandi mannkyn verið
gripið geysilegri óhreinskilni.
I öllum alþjóðástofnunum og
öllum löndum hafa verið
tekin upp einkunnarorðin:
„Það á að gera fólki fært að
eiga aðeins þau börn, sem það
óskar eftir." Oftast er þessu
beitt til hjóna í fátöku
löndunum og vísar til
getnaðarvarna þeim til
handa. En líka eru til ófrjó
hjón, sem í sömu sporum
hefðu viljað eignast annað
eða þriðja barn. Slíkum
aðstæðum er hafnað og beitt
rökum til réttlætingar:
„Hvernig á ungt fólk að geta
alið upp börn við allar þessar
erfiðu aðstæður, sem þeim er
boðið upp á, verðbólgu at-
vinnuleysi, útivinnandi konur
o.s.frv.
Ábyrg afstaða? Segjum
fremur ábyrgðarleysi, því
lífsskilyrðin á Vesturlöndum
eru betri en þau hafa
nokkurn tíma verið nokkurs
staðar. Þar sem lífsskilyrðin
gera útslagið, þar verður
barnafjöldinn núll, á sömu
stundu sem hjónin hætta að
treysta ' á börnin sín til
framfærslu í ellinni.
Hver maður þarf rúm í veröldinni. Misræmið á lífsrými er mikið og hlýtur að fara
vaxandi, þar sem þéttbýlið mun í mörgum þéttbýlustu löndunum þrefaldast áður en
ein öld er liðin, meðan fæðingartöiur í ríku löndunum eru svo iágar að mannfækkun
er þar í augsýn og jafnvel orðin.
Öllu stefnt
gegn börnum
Ibúar Vesturlanda eru að
eldast. Sú þróun verður mjög
hæg, næstum ósýnileg, en
bítandi. Úr því að þeir sem
ala upp börnin, þ.e. framleið-
endur framtíðarinnar,
væntanlegir ellilífeyrisþegar,
eru fyrirlitnir og brugðið fæti
fyrir þá, hefur ellilífeyririnn
ekki lengur neina næringu.
Til að bæta upp það tap,
fækkar þjóðfélagið enn æsk-
unni. Og þegar einu sinni er
komið yfir strikið, þá er
engin leið til baka. Hlekkirn-
ir eru þar til dauðadags.
Samfélagsleg höfnun lífs-
ins kemur fram á ýmsan
hátt. Öll túlkun stefnir í eina
átt: atvinnuleysi, mengun,
hrörnun náttúrunnar, of-
fjölgun í Suður-Asíu o.s.frv.
Dæmigert hugarástand er
það, að afleiðingin af jafn
stórri tæknilegri skyssu sem
atvinnuleysið er, skuli túlkað
sem offjölgun.
Hvað varðar „verndun um-
hverfisins“, þá er það í raun
líka verndun alls bruðls. Er
einn maður í viðbót þá einn
mengunarvaldurinn enn? í
raun er hann einn baráttu-
maðurinn enn, einkum þar
sem um er að ræða unga
manneskju. Að hafa fyrir
hugskotssjónum síðustu
ræktunarmennina að skipta
með sér síðustu bensínlítrun-
um er óskynsamlegt sjálfs-
morð.
Þessi sameiginlega lífs-
höfnun er ekkert annað en
hræðsla. Samfélagið lítur
neikvætt á gildi mannsins, ef
hann er ekki talinn alveg
glataður. Að minnsta kosti í
mikilli hættu, þar sem eng-
inn trúir lengur á hann.
Er hér verið að vísa til
almennra lögmála? Til þró-
unar menningarríkja, sem
dóu út og hurfu fyrir öðrum
frumstæðari. Er hér verið að
rifja upp ófrjó endalok
Grikkja, Rómverja, Feneyja-
búa og annarra? Ekki skiptir
máli á hvern hátt hrun getur
borið að fyrir utanaðkomandi
atburði. Meinið kemur innan
frá, án þess að utanaðkom-
andi óvini sé fyrir að fara.
Þannig fer öllum.
Þetta þjóðfélag okkar er
hrætt við allt og við sjálft sig.
Við sjáum að vitur maður
sem Rene Dumont lýsir því
yfir að barnleysi rými fyrir
fátæku ofhlöðnu þjóðunum.
Gera má ráð fyrir því að um
leið og allar hugmyndir um
fjölskyldu og þjóð eru horfn-
ar, þá muni þegar í stað fara
af stað alheimsstjórn með
útausandi sameignarstjórn.
Kristur hefur aldrei verið
jafn fjarri. Sjáum við fyrir
okkur hvernig æskan kemur
til hjálpar evrópsku
öldungunum síðustu skrefin
og veitir þeim ljúflega ná-
bjargirnar? Nei, þvert á móti
getum við ímyndað okkur hið
gagnstæða, hefnd lífsins.
í
óendanleikanum
í leikriti með pessu heiti,
sem vakti athygli í Louis
Jouvet leikhúsinu, eru allar
persónurnar á skipi, þar sem
þær lifa venjulegu ferðalífTá
sjó, nema hvað ailar stéttir
eru þar á y sama farrými.
Fyrir ógætni barþjónsins,
eina skipverjans komast þau
að raun um að þau eru öll
látin og eru á leiðinni fyrir
einhvern himneskan dómstól.
Við, Evrópumenn, erum á
sama báti, um borð í skipinu
að nafni Elli, en fyrir ein-
hvern töfradrykk að ofan
erum við okkur þess ekki
meðvitandi. Okkar kynslóð
sér ekki lengur fyrir endur-
nýjun sinni og þá um leið
ekki heldur elli sinni. Farvel
líf, farvel morgundagur!
I þessu sama leikriti
hrökkva tveir ungir elskend-
ur sem hafa fyrirfarið sér
með gasi upp og fá aftur
lífslöngun og yfirgefa skipið.
Eitthvað ámóta verðum við
að setja von okkar á, leita
eftir og grípa dauðahaldi í.
Úr því gamalt fólk kann að
meta gildi lífsins, verða það
þá ekki örlög hinna öldnu?
Bless líf! Nei, þann dag sem
menn hætta að meta slíka
kveðju, fær lífið aftur sitt
tækifæri.