Morgunblaðið - 24.09.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 1978
fltofgntiMftfrife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvín Jónsson
Aóalstræti 6, sími 10100.
Aöalstræti 6, sími 22480.
Askriftargjald 2000.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 100 kr. eintakið.
aö er samdóma álit
þeirra, sem kynnzt hafa
umferðarmenningu í öðrum
löndum, sérstaklega í
Evrópu, að þar sé ólíku
saman að jafna, umferðinni
hér og þar. Agi í umferðinni
erlendis er mun meiri en hér
og þar er mun meiri trygging
fyrir því, að gangandi eða
akandi vegfarendur þurfi
ekki að vera í lífshættu af
völdum náungans. Staða um-
ferðarmála hér hlýtur að
vera mönnum mikið áhyggju-
efni á þessum haustdögum,
þegar óhugnanleg umferðar-
slys hafa orðið með stuttu
millibili og tvær litlar stúlk-
ur beðið bana. Slíkir atburðir
hljóta að leggjast mjög þungt
á almenning og vekja okkur
enn einu sinni til umhugsun-
ar um það, hvað til bragðs
skuli taka til þess að koma í
veg fyrir umferðarslys. Það
er enginn vafi á því að
umgengni fólks í umferðinni
hér er mjög slæm. Þar getur
hver og einn litið í eigin
barm. En jafnvel þótt menn
fylgi umferðarreglum í einu
og öllu geta þeir ekki verið
öruggir um að komast hjá
óhöppum eða slysum, einfald-
lega vegna þess, að reynslan
sýnir, að svo margir fylgja
ekki settum reglum, að eng-
inn getur í raun verið óhultur
um sig og sína eða aðra í
umferðinni. Sá, sem stöðvar
við gangbraut svo sem vera
ber, getur ekki verið öruggur
um að bifreiðin, sem kemur
akandi á næstu akrein geri
slíkt hið sama. Vafalaust er
það svo um marga, að þeir
velta því fyrir sér, hvort þeir
eigi að stofna gangandi veg-
faranda í lífshættu með því
að stöðva við gangbraut
vegna óvissu um hvort bif-
reiðin, sem kemur á hinni
akreininni muni stöðva eða
halda áfram.
Umferðarslysin og tjónin í
umferðinni eru auðvitað
fyrst og fremst spurning um
líf fólks, því að reynslan
sýnir, að fólk er í verulegri
lífshættu í umferðinni. En
hér er líka um að ræða mikiÓ
fjárhagsatriði fyrir þjóð-
félagið í heild. Umferðartjón-
in eru gífurlega kostnaðar-
söm. Þau eru einn af þeim
þáttum, sem draga úr lífs-
kjörum okkar. Ómenning í
umferðinni, sem kallar á tjón
og óhöpp, veldur þjóðarbúinu
í heild miklum kostnaði. Því
meiri, sem tjónin verða, þeim
mun hærri verða iðgjöldin og
þeim mun lakari lífskjörin.
Þess vegna er bætt umferð-
armenning fyrst og fremst
forsenda fyrir því að skapa
aukið öryggi þannig að fólk
sé ekki í lífshættu og óhugn-
anleg og sorgleg slys verði
ekki af því tagi, sem við
höfum orðið vitni að síðustu
daga og eru í raun svo
óbærileg, að nánast er ekki
hægt um að fjalla. En jafn-
framt er bætt umferðar-
menning þjóðhagslegt hags-
munamál, sem við erum
knúin til að taka fastari
tökum og hugsa meira og
betur um en við bersýnilega
höfum gert hingað til. Stund-
um er talað um áhrifamátt
fjölmiðla. Enginn vafi er á
því, að með samstilltu átaki
geta fjölmiðlar haft mjög
mikil áhrif í þá átt að bæta
umferðarmenningu hér og
draga úr umferðarslysum.
Fjölmiðlar þurfa að fá fólkið
í landinu með sér í- þá
baráttu. í bókstaflegri merk-
ingu er þetta barátta upp á
líf eða dauða. Ef við sitjum
aðgerðarlaus hjá vitum við
með vissu, að einhvern tíma á
næstu vikum, mánuðum eða
misserum ber sorgin að dyr-
um hjá einhverjum vegna
umferðarslysa. Við kunnum
að segja við sjálf okkur, að
það verði ekki knúið á dyr
hjá okkur heldur einhverjum
öðrum. En enginn getur vitað
það með vissu og við getum
heldur ekki lokað augunum
fyrir þeirri sorg, sem steðjar
að nánunganum. Við getum
ekki hagað okkur á þann veg,
að þetta vandamál komi
okkur ekki við, einungis ef
það snertir einhverja aðra en
okkur sjálf.
Þjóðin sjálf þarf að skera
upp herör gegn umferðar-
slysunum og ómenningunni í
umferðinni. Þjóðin sjálf þarf
að taka sig taki og aga sjálfa
sig í umferðinni. Arangur
vinnst ekki í þessum efnum
nema hver og einn líti í eigin
barm og hugsi um það hvað
fyrir getur komið, ekki bara
fyrir aðra heldur og fyrir
hann sjálfan því að ekki er
minni sorg og þjáning þess,
sem verður fyrir þeirri ógæfu
að verða öðrum að bana í
umferðinni heldur en að-
standenda þeirra, sem hlut
eiga að máli.
Það er líka tímabært, að
við gerum okkur grein fyrir
því, að við vöknum upp, þegar
slysaaldan byrjar en sofnum
svo aftur á verðinum. Það á
ekki síður við um þessa
forystugrein en annað. Hún
er skrifuð eftir að tvö sorgleg
slys verða en ekki áður. Það
undirstrikar m.a. nauðsyn
fyrirbyggjandi starfs í um-
ferðarmálum. Það er ekki nóg
að við rísum upp, þegar
slysin hafa orðið. Við þurfum
að vera á verði þannig að
slysin verði ekki.
Við verðum að aga okkur
sjálf í umferðinni
j Reykjavlkurbréf
^►♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦Laugardagur 23. sept.» •♦♦♦♦♦ ♦♦♦♦♦♦«*
ísland frjálst og
fullvalda ríki
í ár eru nákvæmlega 60 ár síðan
að nýr sáttmáli var gerður milii
Islands og Danmerkur 0(í iang-
þráðu marki var náð: Island varð
frjálst og fullvalda ríki.
í maí 1918 féllst Th. Zale,
forsætisráðherra Dana, á ósk Jóns
Mannússonar, forsætisráðherra,
um viðræður um samband íslands
oj; Danmerkur, með það fvrir
auguni, að gera sérstakan samninf;
um allsherjarskipan á réttarsam-
bandi iandanna. Danska ríkisþing-
ið og Alþinfó kusu viðræðunefndir
oj; hin sameiginleKa sambands-
nefnd settist á rökstóla í kennara-
stofu iláskólans í byrjun júlí-
mánaðar. Islenzku nefndar-
mennirnir lö(;ðu j)et;ar í upphafi
áherzlu á, að samningar mundu
því aðeins geta tekizt, að ísland
yrði viðurkennt fullvalda ríki, þótt
konungssamhandi yrði haldið við
Danmörku. Allt annað en konungs-
sambandið bæri að líta á sem
sérmál hvors ríkis um sij;, enda
þótt Danmörk kynni að fara með
einstök mál í umboði Islands
tímabundið.
Sambandslaganefndin náði
samkomulaj;i um frumvarp til
sambandslaga, eftir 18 daga þrot-
laust starf. Þar var viðurkennt
fullveldi íslenzka ríkisins. Af
sambandi laj;anna var ekki annað
eftir en sameitfinleKur konunj;ur,
þó að nokkur ákvæði va>ru í
frumvarpinu um (;agnkvæm
hlunnindi ok meðferð Dana á
nokkrum málum í umboði íslands.
Gert var ráð fyrir gagnkvæmum
ríkisborgararétti Íslendinga og
• Dana. Danmörk fór með utanríkis-
mál Islands í umboði þess og hafði
fi
á hendi gæzlu íslenzkrar land-
helgi, þar til íslendingar ákvæðu
aðra skipan þeirra mála. Hæsti-
réttur Dana fór og með æðsta
dómsvald í íslenzkum málum, unz
íslendingar ákvæðu að koma á fót
slíkum dómstól í landinu sjálfu.
Þá vóru í samningnum ákvæði um
jöfnun á fjárhagsviðskiptum land-
anna og um sjóðstofnanir til
stuðnings vísindum og menningar-
tengslum þjóðanna.
í frumvarpinu vóru og ákvæði
um að Ríkisþing og Alþingi gætu
hvort um sig krafizt endurskoðun-
ar sambandslaganna eftir 1940. Ef
nýr samningur yrði ekki gerður
innan þriggja ára þar frá, gat
hvort landið um sig samþykkt
einhliða að samningurinn væri úr
gildi fallinn.
A aukaþingi í september þetta
sania ár samþykkti Alþingi frum-
varp santbandsnefndarinnar með
37 atkvæðum gegn 2. Þjóðar-
atkvæði fór síðan fram 19.
október. Vóru hin nýju lög sam-
jiykkt með 12.411 atkvæðum gegn
999. 43.8 % kjósenda greiddu at-
kvæði. I þjóðþingi Dana vóru
sambandslögin samþykkt í nóvem-
ber með 100 atkvæðum gegn 20 og
í landsþinginu með 42 atkv. gegn
15. Sambandslögin gengu síðan
formlega í gildi 1. desember þetta
ár.
Sjálfstæðisbarátta lítillar þjóð-
ar er ævarandi. Fullveldið 1918 var
stórkostlegur áfangi að settu
marki. Lýðveldisstofnunin 1944
var m.a. byggð á ákvæðum sam-
bandslaganna. Yfirráð islendinga
yfir landgrunni og iandhelgi, sem
unnuzt loks á liðnu kjörtímabili,
vóru svo kórónan á árangur
sjálfstæðisbaráttunnar. í dag er
ísland fullvalda ríki í þjóðafjöl-
skyldu heims, með öll þau réttindi
og allar þær skyldur, bæði inn á
við og út á við, sem sjálfstæði
fylgir. Megi borgaralegt lýðræði
og þingræði tryggja almenn
mannréttindi og vaxandi vel-
megun i landi okkar um alla
framtíð.
Leikur með
vísitölu
Niðurgreiðsla á vöruverði, sem
sótt er í sameiginlegan sjóð
landsmanna, ríkissjóðinn, hlýtur
eðli málsins samkvæmt að vera
sótt aftur til landsmanna sjálfra
gegnum svokallaða skattheimtu.
Að þessu sinni var hún sótt með
tekjuskattsauka, þ.e. afturvirkri
viðbótarsköttun á aflatekjur fyrra
árs, og hækkun „tímabundins
vörugjafds“, eins og það heitir í
nafngift löggjafans, á tilteknar
innfluttar vörur. Þessi vörugjalds-
auki, ásamt hækkun innfluttrar
vöru af völdum gengisl'ækkunar,
vegur síðan á móti skammvinnum
verðlækkunum búvöru, sem nánar
verður fjallað um hér á eftir.
Söluskattslækkun og auknar
niðurgreiðslur koma fyrst og
frernst fram á þeim hluta af
neyzluvörum, sem þyngst vega í
vísitölu. Tilgangurinn er sá að
hamla gegn þeim kauphækkunum,
sem almenningur á tilkall til
samkvæmt samningum og vísitölu.
Þetta er gamalkunnur leikur með
vísitölu, sem . gjarnan kemst í
hámark á timum vinstri stjórnar.
Verra er þegar sú vara, sem greiða
á niður, er af svo skornum
skammti, a.m.k. i framboði til
almennings, að niðurgreiðslurnar
koma hinum almenna neytanda að
takmörkuðu gagni, þótt þær hafi
sín áhrif til lækkunar vísitölu og
kaupgjalds.
Kindakjötið, sem greitt var
niður úr sameiginlegum sjóði
landsnianna, reyndist verulega
minna en eftirspurn almennings.
Þeir, sem brugðu skjótt við og
höfðu handbæran kaupeyri, náðu
sínum skammti. Aðrir ekki. Eða
eins og Oskar Jóhannsson segir í
grein í Mbl. sl. föstudag: „En
guðföðurlegir verkalýðsforingjar
og fulltrúar fólksins í landinu í
ríkisstjórn finna það út úr vísitöl-
unni, að 6 manna fjölskylda hefur
hagnazt um 9.000.00 kr. vegna
kjarabótakjötsins (sem það aldrei
fékk) og þess vegna lækkar
vísitalan og þar með kaupið og
lækkuð laun eru kjarabót."
En hverjir fá þá „niðurgreiðsl-
urnar“? Var einfaldlega ekki um
að ræða nema smáskammt af
„kjarabótakjötinu“? Verður hagn-
aðurinn ríkissjóðs í takmörkuðum
niðurgreiðslum? Eða hvarf niður-
greiðslukjötið til kjötvinnslu-
stöðva SIS og annarra vinnslu-
fyrirtækja? Lendir drjúgur
„niðurgreiðsluskammtur" hjá
Sambandsfyrirtækjum í „ódýru“
vinnslukjöti? Þannig spyr almenn-
ingur. Erfitt er að fullyrða eitt eða
neitt um það efni, þótt áleitnar
spurningar leiti á hinn almenna
neytanda.
Niðurfærsla
vöruverðs sýnd
en ekki gefin
Verðhækkunaralda vegna
gengisbreytingarinnar, hækkunar
vörugjalds, hækkunar á hinu nýja
kjöti (sem næstu daga kemur á
markaðinn) og hækkunar á út-
seldri vinnu, sem er í nánd, mun að
sögn tölfróðra manna valda meiri
hækkun á vísitölu framfærslu-
kostnaðar, en sem nam niður-
færsluaðgerðum ríkisstjórnarinn-
ar. Aðgerðir ríkisstjórnarinnar
miðuðust við 7.5% niðurgreiðslu
verðbótavísitölu, sem jafngildir
um 7% lækkun framfærsluvísi-
tölu. Þegar hefur orðið benzín-
hækkun, sem veldur 0.4% hækkun
f-vísitölu og verð kjöts af nýslátr-
uðu, sem er 38.6% hærra en verð á
gamla kjötinu, veldur 1.4% hækk-
un f-vísitölu. Þá standa aðeins
eftir rúm 5% niðurfærslunnar. í
kjölfar gengislækkunar og hækk-
unar á útseldri vinnu er óhjá-
kvæmilegt, að daglegur fram-
færslukostnaður almennings
hækki enn á ný. Það þykir því
sýnt, því miður, að 7% niðurfærsla
f-vísitölunnar verði brátt uppurin.
Ríkisstjórnin túlkaði aðgerðir
bráðabirgðalaganna sem „við-
nám“, sem skapa ætti tóm til að
koma fram með „alvöruúrræði".
Sýnt er að tíminn til að undirbúa
hin „varanlegu“ úrræði verður
skammur. Vonandi verður það,
sem á eftir kemur í „verðbólguvið-
námi“ stjórnvalda, burðugra en
fyrstu viðbrögð hennar gefa tilefni
til að álíta.
Skattur hér,
skattur þar
og sjúkratrygg-
ingargjaldið
a) tekjuskattsaukii
Alþýðubandalag og Alþýðuflokkur
hafa í stjórnarandstöðu haldið
uppi harðri gagnrýni á misrétti
tekjusköttunar í íslenzku þjóð-
félagi. Hinn fyrri flokkurinn hefur
lagt megináherzlu á virkari tekju-
sköttun fyrirtækja og atvinnu-
rekstrar, þótt greiðslustaða höfuð-
atvinnuvega þjóðarinnar sé ekki
burðug. Hinn siðari á þá stað-
reynd, að tekjuskattur sé ekki sízt
launþegaskattur, sem afnema beri
(nema á allra hæstu tekjur). Allir
flokkar hafa hinsvegar gagnrýnt
það skattalega misrétti, er kemur
fram í meintum skattsvikum, sem
aftur áréttar efasemdir um rétt-
mæti tekjuskattsins. Ríkisstjórnin
hefur hinsvegar ekki leiðrétt
ska.ttalög, ekki afnumið tekjuskatt
á vinnutekjur, heldur gripið til
afturvirkrar tvísköttunar á afla-
tekjur liðins árs, sem er siðferði-
lega röng og lagalega vafasöm.