Morgunblaðið - 24.09.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. SEPTEMBER 1978 1 7
EIIMS OG MÉR SÝNIST Eftir GÍSLA J. ÁSTÞÓRSSON
Kannski ég sé á rangri hillu.
Pullseint að uppgötva það að vísu,
en hreinskilni er fögur dyggð. Það
er hlutskipti blaðamannsins að
þurfa annað slagið að gapa á
menn og allt þeirra stúss til þess
að útlista síðan fyrir sauðsvörtum
almúganum hvað hvorttveggja
hafi verið merkilegt, og með
hverju árinu sem líður verð ég
slakari gapari. Eg gapi næstum
aldrei af tilhlýðilegri andakt nú
síðustu árin. Það er nær alltaf á
kreiki í kollinum á mér illkvittnis-
legur púki sem þrástagast á því í
eyrað á mér þar sem ég stend og
gapi eins og ég hef orku til, að ef
til vill sé þetta ekki alveg eins
stórkostlegur atburður og
mennirnir sem settu hann á svið
vilja fá okkur til að trúa. Jafnvel í
útlandinu gapi ég orðið með
fyrirvara ef svo mætti að orði
komast: jafnvel vestur í Washing-
ton, í sjálfri höfuðborg Bandaríkj-
anna, heldur púkaskömmin áfram
að ásækja mig.
Ég var aö sniglast þar í kringum
leiðtogafundinn hjá Nato núna í
vor, og með því að veifa skilríkjum
sem ég var búinn að afla mér (og
sem voru hengd um hálsinn á
okkur fjölmiðlagörpunum eins og
við værum gripir á landbúnaðar-
sýningu) þá tókst mér meira að
segja af meðfæddri skyldurækni
að troða mér inní fjölmiðlavistina
í sjálfu Hvíta húsinu, hvaðan við
vorum lóðsuð útá grasflötina
andspænis forstofudyrunum og
sett þar upp á pall innan girðingar
sem minnti enn á herjans land-
búnaðarsýninguna. Kannski jafn-
vel dýrlingur ætti bágt með að
halda lotningarsvipnum undir
þvilíkum kringumstæðum.
Svo mikið er víst að innfæddu
fréttamennirnir voru ekkert að
rifna af andakt. Þeir voru þvert á
móti barmafullir af meinlegum
athugasemdum sem þeir létu
ganga um hópinn þegar gestir
forsetans byrjuðu að bruna í
hlaðið og Carter setti upp spari-
brosið og byrjaði að tölta upp og
niður rauða dregilinn að skaka
lúkur stórmennanna sem stigu
útúr gljáfægðum límósínunum.
„Who he?“ spurði einn kollega
okkar flissandi ög hafði í frammi
aðra tilburði sem áttu að minna á
forvitið barn, í hvert skipti sem
stórmenni birtist á dreglinum.
Hugrenningar
kringum rauð-
an dregil
Hann var oftast að látast, en
sannleikurinn er samt sá að mér
fannst innfæddu skriffinnarnir
fremur svona illa að sér i þjóð-
fánafræðum: Þegar litli kútur
hann Anker Jörgensen rúllaði
útúr sínum kátilják, þá komst
„Who he“ náunginn að þeirri
niðurstöðu að þar væri Svisslend-
ingur á ferð, hann þóttist þó
þekkja svissneska fánann framan
á kerrunni, fjandinn hafi það.
Fréttamenn verða næstum
óhjákvæmiiega með tímanum
dálítið kaldhæðnir kallar, og ekki
síst þeir fréttamenn sem eyða
hálfri starfsævinni á hælunum á
heimsþekktum stjórnmálapersón-
um þar sem þær hringsóla kring-
um jarðkrílið okkar með afvopn-
unarslagorð í öðru munnvikinu og
broddinn á atómsprengju útúr
hinu. Fréttamennirnir eru búnir
að safna á sig býsna harðri skel
sem jafnvel fínustu kátiljákar
sökkhlaðnir af eldklárum dipló-
mötum fá varla markað.
Þarna runnu þeir eins og á
færibandi upp heimreiðina hjá
Carter leiðtogar Natoþjóðanna, og
„Who he?“ og annað óvirðulegt en
góðlátlegt tuldur heilsaði
höfðingjunum þar sem þeir urðu
snöggvast staðir á dreglinum til
þess aö ljósmyndarar heims-
pressunnar hefðu tíma til að
fókusa á þá. Ég er hræddur um að
ég hafi verið tuldraramegin. Ég
gapti samviskusamlega á
mennina, minnugur þess að ég var
kominn um langan veg til þess að
gapa, en bakvið atvinnugapið voru
„Who he“ hugrenningar af versta
tagi á fieygiferð, svosem til dæmis
sú fjölskrúðuga þankamynd
hverskonar fótur og fit yrði uppi
ef litli kúturinn hann Anker J.
dytti nú endilangur á magann á
dreglinum og tæki gestgjafann
jafnvel með sér í fallinu. Ef ég
man rétt kom fyrirrennari
Carters, hrakfallabákurinn hann
Gerald Ford, óftast á fjórum
fótum niður landganginn á flug-
vélinni sinni þegar hann var að
heimsækja aðra höfðingja. Það
var nú meira hvað sá maður var
dettinn! Maður var hættur að
þekkja hann á myndum nema
öfugi endinn sneri upp.
Svo að ég haldi nú áfram að
vera hreinskilinn, þá fannst mér
allt umstangið í kringum þessa
móttökuhátíð eiginlega skemmti-
legra en athöfnin sjálf. Gildvaxin
röskleg kona með stálgrátt hár
hafði þann starfa með höndum að
hafa hemil á okkur fjölmiðla-
mönnunum innan gripagirðingar-
innar, og greip einarðlega en
góðlátlega í skottið á þeim áköf-
ustu sem reyndu að strjúka úr
girðingunni. Þeir komust ekki upp
með múður. Ennfremur fannst
mér forvitnilegt að fylgjast með
atferli leyniþjónustumannanna
sem voru þarna eins og mý á
mykjuskán með labbrabbtæki og
einbeittan svip og bólguhnúð
undir vinstri handlegg þar sem
þeir geymdu kanónuna sína. Mér.
varð ekki síst starsýnt á þann sem
virtist vera fyrir þeim: gleiðfætt-
an, herðabreiðan og garpslegan
náunga með jarpt yfirskegg, og
mótaði greinilega fyrir ólinni á
kanónuhulstrinu hans þar sem
hún lá þvert yfir bakið og hvarf
undir handlegginn. Þessi kappi
var svo nauðalíkur yfirboðara
Serpicos í sjónvarpsreyfaranum
með sama nafni sem var sýndur
hér að ég átti þá og þegar von á
því að sjá þann skeggjaða koma í
loftinu yfir grasflötina á mótor-
hjólinu sinu, á bláhælunum á
snaróðum hermdarverkamönnum
sem ætluðu að skjóta allan
leiðtogaskarann á einu bretti.
Víðast hvar í útlandinu þykir það
eins og öllum er kunnugt alveg
sjálfsagður hlutur að skjóta stór-
menni, svo að við íslendingar
þurfum útfyrir pollinn til þess að
kynnast þannig vinnubrögðum.
Er það vítavert að gapa ekki af
andakt úr girðingunni á hátíðar-
stundum eins og hér hefur verið
lýst, jaðrar það við vinnusvik
jafnvel að komast í kallfæri við
fjórtán nýbónaða þjóðarleiðtoga
og geispa nánast fremur en gapa?
Ég veit það ekki; en svo verður
hver að fljúga sem hann er
fiðraður. Ég reyni að hugga mig
við það að í minni stétt sem öðrum
finnst vitanlega líka slangur af
fólki sem er ekki haldið þeirri
áráttu að finnast öll veröldin vera
leiksvið eins og hann Shakespeare
sagði og að opinbera tilstandið og
opinberu brosin séu bara hluti af
leiksýningunni. Með guðs hjálp og
fyrrgreindra starfssystkina
minna kemst það alltaf til skila
hver sprangaði upp rauða dregil-
inn hverju sinni.
b) „Tímabundið vörugjald"
hefur verið eitt helzta ádeiluefni
Alþýðubandalags við gerð fjárlaga
undanfarin ár. Hafa talsmenn
flokksins krafizt niðurfellingar
þess, enda hafi því ekki verið ætlað
að gilda nema takmarkaðan tíma.
Bráðabirgðalög þau, sem við-
skiptamálaráðherra Alþýðubanda-
lagsins stendur að, kveða ekki á
um lækkun eða niðurfellingu þessa
vörugjalds, heldur allt að helm-
ings hækkun þess á tiltekna
vöruflokka, sem eiga að heita
lúxusvörur, en eru það enganveg-
inn velflestar, heldur hluti af
daglegum notkunarvörum hins
almenna borgara.
c) Ferðamannagjaldeyrir var
stóraukinn, sem rétt var, og
hamlar ótvírætt gegn svartri
gjaldeyrisverzlun. Hinsvegar er
það mjög vafasamt að hafa
sérstakt gengi á ferðagjaldeyri,
jafnvel þótt þetta sérstaka gengi
nái ekki til sjúkra eða námsfólks.
Slíkar vel meintar undanþágur
bjóða og upp á misnotkun, ef að,
líkum lætur. Meginmálið er þó það
að tvöfalt eða margfalt gengi er
undir flestum kringumstæðum
vafasamt, svo ekki sé kveðið
sterkara að orði.
Sýnt er og viðurkennt af for-
ráðamönnum stjórnarflokkanna,
að stefnt er í verulegan halla
ríkissjóðs á þessu ári. Hallarekst-
ur ríkissjóðs er verðbólguhvati en
ekki hið gagnstæða. Hér er því
stefnt í sama ráðleysisfarið og var
í fyrri vinstri stjórnum. Ráðherr-
arnir segja hins vegar að þennan
halla eigi að jafna út á næsta ári,
1979, og ná jöfnuði í rekstri
ríkissjóðs í lok þess árs. Vel er ef
verður. Þegar hinsvegar er horft á
„niðurgreiðslur" og „söluskatts-
lækkun" í bráðabirgðalögum nú-
verandi ríkisstjórnar, sem og mörg
þau fyrirheit, hverra efndir þýða
aukin útgjöld, sýnist flestum, að
erfitt verði að standa við stóru
orðin um jöfnuð í ríkisbúskapnum.
Hverjar verða t.d. aðgerðir ríkis-
stjórnar á næsta ári? Verður
haldið áfram niðurgreiðslum?
Verða þær auknar? Og hvern veg
verður tekjuþörf mætt?
Verður haldið áfram að þyngja
skattbyrðar almennings? Er má-
ske þegar ráðgert að færa verulega
aukinn hluta af þjóðartekjum frá
þegnum til ríkisútgjalda? Hver
verður kaupgeta meðlima verka-
lýðsfélaga, kaupgeta ráðstöfunar-
tekna, þegar skattheimtan hefur
fengið sitt, ef hlutur ríkisgeirans í
þjóðartekjum og aflafé lands-
manna verður enn aukinn? Það er
ekki síðri kjarabarátta en hvað
annað, að hamla gegn því að
skattheimtan skerði svo aflafé
almennings (með beinum og óbein-
um sköttum) að eftirstöðvar, hið
raunverulega ráðstöfunarfé heim-
ilanna og þegnanna, skreppi sam-
an að kaupmætti.
Alþýðubandalagið barðist fyrir
afnámi „tímabundins vörugjalds",
á sama hátt og Alþýðuflokkurinn
barðist fyrir niðurfellingu tekju-
skatts (nema af allra hæstu
launum). Efndir bráðabirgðalag-
anna komu fram í afturvirkum
tekjuskattsauka og tvöföldun
hins tímabundna vörugjalds á
tilteknar innfluttar neyzluvörur
almennings. Alþýðubandalagið og
Alþýðuílokkur börðust einnig
gegn svokölluðu sjúkratrygging-
argjaldi (brúttóskattur á laun).
Nú er spurningin ekki sú. hvort
sjúkratryggingargjaldið verði
áfram tekið af aflafé borgaranna.
heldur hvort það verður verulega
hækkað (til samræmis við aðrar
efndir stjórnarflokkanna) til að
mæta útgjaldagleði þeirra við
gerð næstu fjárlaga? Það er
spurning, sem snertir þá kjarabar-
áttu, þann kaupmátt ráðstöfunar-
tekna, sem allir vilja varðveita í
orði — en kann að verða skertur á
borði. Við bíðum og sjáum hvað
verður.
Verðbólga og
endurskoðun
vísitölukerfis
Verðbólga hérlendis var innan
„hóflegra" marka, eða 10—147? að
meðaltali á ári, öll viðreisnarárin,
eða meir en heilan áratug. Þetta
var svipaður verðbólguvöxtur og
verið hefur liðin ár í nágranna- og
viðskiptalöndum okkar. Verðbólg-
an jókst hinsvegar verulega á
árum síðustu vinstri stjórnar,
1971-1974, og komst yfir 50%
ársverðbólgu í lok stjórnartíma
hennar. Síðan hefur verðbólgan
verið lítt viðráðanleg, þó að tækizt
að ná henni niður í 26—27% um
mitt ár 1977.
Samkvæmt niðurstöðum spár
um þróun f-vísitölu, launa og
gengis dollara á komandi ári, 1979,
sem VSÍ hefur unnið í s'amvinnu
við Framleiðni sf, mun fram-
færsluvísitala hækka um 42.9%
frá 1. nóvember 1978 til jafnlengd-
ar 1979, þótt engar grunnkaups-
hækkanir verði á þessu tímabili,
laun hækka um 57% og gengi
dalsins gagnvart ísl. krónu hækk-
ar um 58% fram til ársloka 1979.
Þessi útreikningur miðast við
óbreytt vísitölukerfi. óbreytt viö-
skiptakjör og hugsaða 8% fisk-
verðshækkun 1. október nk. Þetta
þýðir að fiskvinnslan verður rekin
með 2% halla éftir va.xtalækkun,
að 8% fiskverðshækkunin 1/10 nk.
verði greidd úr Verðjöfnunarsjóði
fram til ársloka 1978 — en þá
þurfi að fella gengið aftur um
127>%.
í blaðafregn sl. þriðjudag kemur
fram, að miðað við áframhaldandi
50% verðbólgu á ári, megi gera ráð
fyrir því, að íbúð, sem kostar 10
milijónir króna í dag. kosti að 10
árúm liðnum (1988) 576 milljónir
króna!!
Framangreindar tvær verð-
bólguspár eru vissulega ógnvekj-
andi. Margföld verðbólga og fram-
leiðslukostnaður hér á landi,
miðað við það sem er eða verður í
markaðslöndum okkar, leiðir fyr
en síðar til ve'rulegs samdráttar, ef
ekki stöðvunar í útflutningsgrein-
um okkar. Samkeppnisstaða
þeirra út á við verður smám
saman óviðunandi, með tilheyr-
andi áhrifum á viðskiptajöfnuð
okkar út á við, greiðslu- og
gjaldeyrisstöðu, að ógleymdum
áhrifum á atvinnu- og afkomuör-
yggi almennings. Flestir eru sam-
mála um, að verðbólguhömlun, án
breytingar á gildandi vísitölukerfi,
sé lítt framkvæmanleg. Þess vegna
ber að fagna því, að núv. ríkis-
stjórn hefur skipað nefnd manna,
m.a. frá aðilum vinnumarkaðar-
ins. til að endurskoða vísitölukerf-
ið, og að stefnt verður að því, að
þeirri endurskoðun ljúki fyrir 1.
desember nk.
Vonandi ber þessi endurskoðun
heillavænlegan árangur. Enginn
græðir í raun — utan skuldakóng-
ar einir — á óðaverðbólgu, er
veikir rekstrarstöðu . útflutnings-
greina og atvinnuöryggi almenn-
ings, ýtir undir vafasama fjárfest-
ingu og brenglað fjármálasiðferði.
Slík óðaverðbólga eyðir öllum
„kjarabótum" svo að segja sam-
tímis og þær „vinnast". Raunhæf
verðbólguhömlun er algjör for-
senda stöðugleika í efnahags- og
atvinnulífi okkar og heilbrigðari
og réttlátari þjóðfélagshátta. Það
gegnir furðu, hve seint. gengur að
skapa sámstöðu um aðgerðir, sem
allir landsmenn eiga hagsmuna-
samleið í. Vonandi tekst það að
þessu sinni.
VlKCDAGI)B20.SEPTEMHt~p,
_»'TSTJð||Ns|ÐUM()LA 12 A.m. W... ,--
KJARABÓTAKJÖTIÐ
erviðast ekki t
- ADAI.SlMI 27022.
— Sjá nánar
um.
Óskar Jóhannsson-
Hvar er kjötið mn
| Vnrvjnna 6 manna rjðlokyldu.' ÍÍZIll “S Utdel1* mrt“l EfnllW ....
Spá VSÍ um veróbölguþróunina 1979:

X*»9'
„■VjJSE

,\u-

42,9% hækkun F-vísitölu
einu ári og 57% hækkun laun^Swy01'-
SAMKVÆMT niðurstöéum spár um þráun framlærslu I 1919 286.062 krónur o, j ari á tertam.nnwnwi,, 1m.
■ „„ A A_l„„ 1070 að dollarinn, n0 er akráður á W'í áliw,, yrSi þá aeldnr S
og dollaragengis á árinu 1979, sem
að dollarinn, seni nú er s
krónur, verfti skráður á 487 krónur.
Sjá fréttatilkynningu '