Morgunblaðið - 26.09.1978, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 1978
Rússar túlka Svalbarða-
samninginn á„sinn hátt”

Frá fréttaritara Mbl. í Ósló,
Jan Erik Laure.
Mióvikudatíinn 30. ájíúst birti
Tromsii-hlaóió Nordlvs frétt
ásamt myndefni. sem enn í dag er
mjiiíí umrædd í Norejd. Daginn
áóur en þessi frétt var birt í
hlaóinu aðeins nokkrum klukku
stundum eftir að blaðamaður
hafði hrintct til norska dómsmála-
ráóuneytisins til þess að fá
ummæli ráóamanna þar meó
þessari eftirtektarveróu frétt.
harst ráóuneytinu hréf. Þaó var
ekki opnaó fvrr en sama dau ug
fréttin birtist í blaóinu Nordlys.
en var sama efnis ok sú frétt sem
vakti úhut; Norómanna almennti
Sovétmenn hafa andstæ'tt norsk-
um fyrirmajum og án þess að
sa'kja um sérstakt leyfi sett upp
hreyfanletca radarstöð í þyrlu-
bækistiið sinni á Kap Heer á
Svalharða.
Þess vegna voru ummæli
norskra yfirvalda um fréttina
þennan fyrsta dag í hæsta máta
undarletc. — Málið þekkjum við
ekki. söjcðu þeir í utanríkisráðu-
neytinu. — Við vissum ckkert
fyrr en hlaóamaðurinn hrintcdi.
sötcóu þeir í dómsmálaráóuneyt-
inu. — Ilvað nú? spurði þá
norska þjóóin.
AlÞjóðasamningur um
yfirráð Norömanna
Svalbarði er norskt yfirráða-
svæði. Það er staðfest í Svalbarða-
samninjcnum sem fulltrúar 41
þjóðar undirrituðu, þ.á.m. Sovét-
menn. Þess vegna gilda norsk lög
og fyrirmæli á Svalbarða. Sýslu-
maðurinn á Svalbarða á að gæta
þess að norskum lögum sé fram-
fylgt og hann er jafnframt norskt
yfirvald á eynni.
Þegar vart varð við radarstöðina
var sýslumaðurinn einmitt á
ferðalagi í Noregi, en undirmaður
hans gegndi starfi hans á meðan.
Sá maður hafði fyrr í ágústmánuði
eða um hálfum mánuði áður en
málið komst upp séð radarútbúnað
í bækistöðinni, en það sem hann sá
hafði hann ekki tekið alvarlega.
Hann skrifaði skýrslu og sendi
síðar í bréfapósti til Noregs. Og
það tekur nokkurn tíma að senda
bréf frá Svalbarða til yfirmanna
embættisins í dómsmálaráðuneyt-
inu.
Sama dag og fréttin birtist fyrst
fékk blaðið Aftenposten eftirfar-
andi ummæli starfsmannsins: —
Við reiknum með því að þetta sé
þáttur í eðlilegri uppbyggingu
bækistöðvarinnar. Ég hvorki vil né
get sagt um það, hvort um
ólöglegar aðgerðir sé þarna að
ræða. í nokkurn tíma höfum við
vitað af því og nú mun verða
rannsakað hvort ástæða sé til þess
að taka máiið upp. Eg tel það
sanngjarnt að það Verðí gert í
okkar næstu regluiegu éftirlitsferð
hjá Rússum í Barentsburg.
Inger Louise Valle dómsmála-
ráðherra var greinilega ekki
ánægð með þessa hægfara meðferð
fulltrúans á málinu, sem gerði það
aó verkum að norsk stjórnvöld
voru í óþægilegri aðstöðu gagnvart
almenningsálitinu í landinu og án
efa jafnframt í augum Rússa. t
viðtali nokkrum dögum síðardeilir
hún á fulltrúann þegar hún segir
að hann hafi átt að hefjast handa
um rannsókn þessa máls strax og
stöðin var ufijigötvuð.
Mælir 100 km
radíus
Rússarnir hafa á engan hátt
reynt að leyna radarstöðinni.
Henni er fyrirkomið á vöruflutn-
ingabíl og nokkru minna farartæki
og stendur þar sem auðvelt er að
greina hana rétt við þyrluvöllinn
norður af skýlunum sem Rússarn-
ir hafa byggt yfir sínar fimm stóru
mil-8 þyrlur.
Hernaðarsérfræðingar telja að
radarstöðin sé samsett af hæðar-
mæli, staðarákvörðunarratsjá og
stórri ratsjá sem sé mjög lang-
dræg. Það er áætlað að stærri
ratsjáin nái til minnst 100 kíló-
metra fjarlægðar. Það er erfitt að
segja til um notagildi stöðvarinn-
ar, en norskir hernaðarsérfræð-
ingar telja að langdrægi hennar sé
meira en það að hún þjóni aðeins
sem hjálpartæki fyrir þyrluum-
ferð Sovétmanna. Með þessum
þremur þáttum í uppbyggingu
stöðvarinnar geta Rússar án efa
aflað sér upplýsinga um flugum-
ferð á tiltölulega stóru svæði yfir
Longyearbænum og yfir Isafirði
og mælt flughæð, hraða, stefnu og
séð hvaða flugvélategundir eru á
ferðinni. Það er að segja Rússar
geta „njósnað" um norska flugum-
ferð og radarstöðina má því nota
til náins eftirlits.
Ekki aðeins brot
á Svalbarða-
samningnum
Því var mjög skjótlega slegið
föstu að tækjabúnaður Rússanna
væri ólöglegur og andstæður
Svalbarðasamningnum. — Eins og
talsmaður norska utanríkisráðu-
neytisins orðaði það: „Við lítum á
radarstöð Rússanna á Kap Heer
sem gróft brot á fyrirmælum og
reglum sem gilda á Svalbarða.“
Valle dómsmálaráðherra fór var-
legar í sakirnar: „Ef það er rétt að
Rússar hafi útbúið radarstöð í
Barentsburg, er það brot á norsk-
um lögum um loftferðir og fyrir-
mælum þ^r sem þeir sóttu ekki
fyrirfram um leyfi til þessara
aðgerða."
Ekki í fyrsta
skipti sem peir
hunza norsk
fyrirmæli
Þetta er svo sannarlega ekki í
fyrsta skipti sem Sovétmenn „gera
það sem þeir vilja“ á Svalbarða.
Rússar afsaka sig með því að þeir
túlki Svalbarðasamninginn á allt
annan veg en Norðmenn. Norð-
menn líta svo á að þeir einir hafi
heimild til þess að gefa fyrirmæli
og setja reglur samkvæmt Sval-
Uppbygging á svæði Sovétmanna í Barentsburg verður stöðugt meiri.