Morgunblaðið - 26.09.1978, Page 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 1978
lTalldór Blöndal:
I>að er ekki
beinlínis bannað
Hugleiðing um stjórnarskrá og bókstafstrú
Bretland hefur verið tekið sem
dæmi um, að ekki þurfi stjórnar-
skrá í réttarríki. Vissar grund-
vallarreglur um mannhelgi séu
þar virtar, þótt fyrir þeim sé
hvergi stafkrókur. Hvorki ríkis-
stjórn né parlamenti detti í hug að
koma aftan að fólki með þeirri
afsökun, að það vanti lagastaf sem
banni það.
Stjórnarskrá fyrir
túrista
Sovétríkin og önnur sósíalísk
ríki leggja hins vegar mikið upp úr
stjórnarskrá til að sýna túristum,
svo að þeir sjái það svart á hvítu,
að fólkið sé frjálst undir sovét.
Hins vegar getur vafizt fyrir
innfæddum að koma höndum yfir
slíka bók. Hún er ekki skrifuð fyrir
þá. — Eg þekki kommúnista
(Alþýðubandalagsmenn) sem eru
mjög hrifnir af því, að stjórnar-
skráin er fullkomin þar eystra.
Ný ríkisstjórn er setzt að
völdum og menn eins og Svavar
Gestsson hvetja til löghlýðni
löghlýðninnar vegna. Svo breytast
menn með nýjum störfum.
Og nú er búið að setja bráða-
birgðalög, sem ýmsir telja að
brjóti í bága við grundvallarhug-
myndir myndirum mannhelgi í
réttarríki, — þar sem ekki skuli
vera nema ein álagning skatta á
ári. En því er svarað til, að það sé
ekki stafur fyrir því í stjórnar-
skránni, að ekki megi leggja á
skatt margsinnis á sama árinu.
Fólk sett upp í
þríliðu
Það getur verið gott að kunna
þríliðu. Tveir prófessorar, annar
var Ólafur Jóhannesson, settust
niður við borð í Reykjavík haustið
1955 til þess að reikna það út,
hvernig Alþýðuflokkur og Fram-
sóknarflokur gætu náð meirihluta
á Alþingi með mikinn minnihluta
kjósenda á bak við sig.
Kjördæmaskipanin var þá öðru
vísi en nú. I grófum dráttum má
ségja, að sýslurnar og sumir
kaupstaðir hafi verið sérstök
kjördæmi. Þau voru mjög misstór.
Seyðisfjörður var minnstur og þar
var maður öruggur á þing með 200
atkvæði. Fyrir kom að þrír þing-
menn voru frá Seyðisfirði.
Víða úti um land voru fram-
sóknarmenn kjörnir til þings, en
ekki í fjölmennustu kjördæmun-
um, Reykjavík og Reykjanesi. Þeir
höfðu því enga von um uppbótar-
sæti. Hjá Alþýðuflokknum horfði
dæmið öfugt við. Þetta hugðust
prófessorarnir nota sér.
Þeir settu þríliðuna þannig upp:
Framsóknarflokkurinn býður
bara fram, þar sem sjálfstæðis-
menn eru ekki öruggir eða því sem
næst um þingsæti og ekki í
stærstu kjördæmunum. Með þess-
um hætti falla fá framsóknarat-
kvæði dauð, og Alþýðuflokkurinn
hefur ekkert fylgi úti á landi.
Alþýðuflokkurinn býður fram í
fjölmennustu kjördæmunum og
þar sem sjálfstæðismenn eru
öruggir, eins og Pétur Ottesen, Jón
á Akri og Sigurður frá Vigur.
Þannig var frá þessu gengið, að
7. þús. framsóknarmenn af 17. þús.
áttu að kjósa Alþýðuflokkinn. Og
2. þús. alþýðuflokksmenn af 12
þúsund áttu að kjósa Framsóknar-
flokkinn. Þannig út reiknað hefðu
þessir tveir flokkar fengið hreinan
meirihluta á Alþingi með mikinn
minnihluta kjósenda á bak við sig.
Dæmið gekk sem sagt upp á
pappírnum.
En þríliða getur verið varasöm,
ekki sízt með lifandi fólk, og í raun
varð útkoman önnur en
prófessorarnir vonuðu.
Lafði á bókstaf num
Sjálfstæðisflokkurinn kærði
þessa kosningaklæki fyrir lands-
kjörstjórn og taldi brjóta gegn
meginreglum laga og anda
stjórnarskrár og kosningalaga.
Tveir í landskjörstjórn voru fram-
sóknarmenn. Hinir þrír tóku undir
rök Sjálfstæðisflokksins og töldu
óeðlilegt annað en líta á Fram-
sóknarflokkinn og Alþýðuflokkinn
sem einn aðila við úthlutun
uppbótarþingsæta, þar sem milli
þeirra væri hreint kosningabanda-
lag og þeir byðu ekki fram báðir í
neinu kjördæmi. Það varð þó
þyngra á metunum hjá einum
þremenninganna, Jóni Ásbjörns-
syni hrl., að þetta væri hvergi
beinlínis bannað. Og á því flaut.
Fulltrúi Alþýðuflokksins í
landskjörstjórn var Vilmundur
Jónsson landlæknir, hreinskiptinn
maður, samkvæmur sjálfum sér og
laus við klæki. Þeir Einar Baldvin
Guðmundsson hrl. skiluðu minni-
hluta áliti og töldu, að fara ætti
með Alþýðuflokk og Framsóknar-
flokk sem eitt kosningabandalag
við úthlutun uppbótasæta. Og það
stóð ekki á kveðjunum til
Vilmundar í því rómaða blaði
Tímanum, þar sem hann var
talinn „löngu landsfrægur fyrir
önuglyndi og sérvizku og mun nú
byrjaður að kalka í þokkabót"!!!
Ýmsu hnekkt í
Hæstarétti
Vinstri stjórn Hermanns Jónas-
sonar 1956—‘58 lét samþykkja
löggjöf um stóreignaskatt á sínu
fyrsta þingi. Við umræðurnar var
bent á, að höggvið væri nærri
stjórnarskránni, löggjöfin væri á
móti anda hennar og ekki í
samræmi við meginreglur laga.
Fyrir Hæstarétti var löggjöfinni
um stóreignaskatt hnekkt í ýms-
um atriðum, enda fólst í henni
margvísleg mismunun. Þannig var
hlutafélögum íþyngt verulega um-
fram samvinnufélög og víða gætti
misræmis og ójafnaðar. Það er
m.a. augljóst af því, að viðmiðunin
var önnur í verulegum atriðum í
löggjöfinni um stóreignaskattinn
en í lögum um eignaskatt.
Málaferli út af stóreignaskatts-
lögunum stóðu í mörg ár og þau
reyndust rýr tekjustofn fyrir
ríkissjóð, þegar dæmið var gert
upp.
En aðalatriðið er það, að laga-
setningin sjálf, aðferðin, var á
móti anda stjórnarskrárinnar. En
eins og Ólafur Jóhannesson
prófessor skrifar í kennslubók
sinni um stjórnskipan: „Þau tak-
Halldór Blöndal.
mörk verður þó að setja skatt-
lagningarvaldi löggjafans. að
skattar séu lagðir á eftir almenn-
um efnislegum mælikvarða og
vissri jafnræðisreglu."
Hér var ekki horft á það af
löggjafanum, hverjar væru
almennar réttarhugmyndir í land-
inu. Á hitt var einblínt, að það var
gat í stjórnarskránni, — þetta var
ekki beinlínis bannað. Óg á því
flaut, þótt löggjöfinni hlekktist á í
ýmsum atriðum.
Enn er níðst
á bókstafnum
Á forsíðu Tímans hinn 13. sept.
sl. er Ólafur Jóhannesson forsæt-
isráðherra spurður, hvort viðbótar
skattlagningin standist lagalega.
Hann svarar m.a.: „Því er haldið
fram að í þessum efnum séu
grundvallarreglur fyrir hendi, sem
hér sé verið að ganga á, en ég tel
að svo sé ekki. Og þótt slíkar
grundvallarreglur væru fyrir
hendi í íslenzkum rétti, þá eru þær
ekki verndaðar af stjórnarskránni
og geta því ekki bundið hendur
löggjafans eða lagt á hann einhver
höft. Til slíks þyrfti sérstök
stjórnarskrárákvæði, líkt og eru
um þessa hluti í Noregi."
Hann segir enn fremur: „Ég vil
ekki neita því, að hér kunni að
vera nokkuð óvenjulega að farið og
menn geta deilt um hvort einmitt
þessi aðferð hafi verið sú heppileg-
asta, en um nauðsyn þessarar
ráðstöfunar verður ekki deilt.
Dómstólar hljóta að skera úr, ef til
málaferla kemur, og einkum tel ég
hugsanlegt að véfengja megi
skattlagninguna á fyrirtækin, en
sanngirnisþátt þeirrar skatt-
lagningar held ég óumdeildan.“
Svör forsætisráðherra eru eftir-
tektarverð. Landsmenn eiga ekki
annan rétt en þann, sem beinlínis
stendur í stjórnarskránni. Bók-
stafurinn blífur, var einu sinni
sagt. Eða svo skil ég þessi orð: „Og
þótt slíkar grundvallarreglur væru
fyrir hendi í íslenzkum rétti, þá
eru þær ekki verndaðar af stjórn-
arskránni og geta því ekki bundið
hendur löggjafans eða lagt á hann
einhver höft.“
Höft á löggjafann
er réttur borgarans
Forsætisráðherra telur „óvenju-
lega“ að farið og „einkum tel ég
hugsanlegt að véfengja megi
skattlagninguna á fyrirtækin",
segir hann. Þetta er í raun
viðurkenning hans sjálfs á því, að
ekki hafi rétt verið farið að, hann
finnur að dómstólarnir kunni að
hafa sitthvað að athuga við þessa
nýjustu lagasetningu. Enda er það
í samræmi við álit margra hinna
lærðustu lögfræðinga, eins og
fram hefur komið.
Ég veit ekki, hvort það er
tilviljun, að Framsóknarflokkur-
inn hefur einkum verið bendlaður
við stjórnarathafnir og klæki, sem
ganga á snið við stjórnarskrána. I
alkunnri ferskeytlu stendur:
Aldrei gekk hann glæpaveg
en götuna meðfram honum.
Hvorki Framsóknarflokkurinn
né Ólafur Jóhannesson hafa
„gengið glæpaveg" né „götuna
meðfram honum" svo langt ég veit.
Hollar vættir forði mér frá að gefa
slíkt í skyn. En hitt þykir mér
einsýnt, að þeim hætti til að ganga
götuna meðfram stjórnarskránni.
Ég hef heyrt sögu af kennara í
íslenzkum fræðum, miklum
merkismanni. Hann var einu sinni
að hlýða nemanda sínum yfir og
spurði:
„Hvernig komstu að þessari
niðurstöðu?"
„Ég las það á milli línanna,"
svaraði nemandinn.
„Það stendur ekkert á milli
línanna," svaraði kennarinn. „Þú
átt að lesa það, sem í línunum
stendur."
Fólkið í landinu er ekki kennari
í stjórnskipan hins íslenzka
lýðveldis og er ekki alltof vel að
sér í þeim fræðum. En það hagar
sér eins og þessi nemandi: les á
milli línanna í stjórnarskránni. I
þess huga er fleira lög en stendur á
bók. Þau lög eru siðferðileg höft á
löggjafann, um leið og þau eru
réttur hins almenna borgara. Og
með vissum hætti má segja, að það
sé nokkur mælikvarði á réttarriki,
hvernig ríkisvaldið heldur þessi
lög. Undir því er hin raunverulega
mannhelgi komin.
Richard Björgvinsson — Bæjarstjórn Kópavogs:
Gangbrautarljós og
námsferðir ráðamanna
Á fundi bæjarstjórnar Kópavogs
s.l. föstudag 22. þ.m. urðu töluverð-
ar umræður um gangbrautarljós í
Kópavogi og utanstefnur ráða-
manna bæjarfélagsins.
Upphaf máls er, að á s.l. ári var
samþykkt að tillögu minni í bæjar-
ráði, að kaupa tvenn gangbrautar-
ljós. Önnur þeirra voru ætluð við
gangbraut á Nýbýlavegi, þar sem
skólabörn í Snælandsskóla eiga leið
og hin ljósin skyldi setja upp við
gangbraut á Borgarholtsbraut
vegna barna í Kársnesskóla. Á
báðum þessum gótum er mikil
umferð, eins og Kópavogsbúum er
vel kunnugt. Á báðum stöðum hefur
verið og er enn gangbrautarvarsla
vegna skólabarnanna á mesta
umferðartímanum, en hún er aðeins
takmarkaðan tíma, en ljósin yrðu
stöðugt.
Á s.l. ári voru sett upp fyrstu
gangbrautarljósin í Kópavogi á
Nýbýlavegi við gatnamót Áífa-
brekku og hafa þau gefið góða raun.
Á fundi bæjarráðs í s.l. viku gerði
ég fyrirspurn um, hvað liði kaupum
og uppsetningu þessara ljósa. Bæj-
arritari upplýsti, að ekki hefði
tekist að leysa umræddar vörur úr
tolli.
Á bæjarstjórnarfundinum á
föstudaginn flutti eg síðan undir
þessum lið fundargerðar bæjarráðs,
tillögu um, að bæjarstjórn sam-
þykkti að fela bæjarstjóra að láta
kaup og uppsetningu þessara gang-
brautarljósa ganga fyrir öðru, þó
fjárhagsstaða bæjarsjóðs væri
þröng, og ljósin yrðu sett upp svo
fljótt sem verða mætti. Rök mín
voru að sjálfsögðu þau, að ekki
mætti láta þess ófreistað að setja
upp slík öryggistæki, sem ljósin eru,
ef það mætti verða til þess að forða
örkumlum eða dauða eins barns,
eins og dæmin sanna að hætta er á.
Fulltrúar minnihlutans á fundin-
um, þeir Bragi Michaelsson (Sjálf-
stæðisfl.) og Jón Ármann Héðins-
son (K-listinn) gagnrýndu ásamt
mér meirihlutann harðlega fyrir
seinagang í málinu, að uppsetningu
slíkra öryggistækja skyldi vera
slegið á frest. Fulltrúar meirihlut-
ans, þeir Björn Ólafsson (Al-
þýðu.bl.) formaður bæjarráðs, og
Jóhann H. Jónsson, (Framsókn)
reyndu að verja seinaganginn og
sögðu fjárhagsstöðu bæjarsjóðs
ekki leyfa kaupin að sinni. Björn
lýsti andstöðu sinni við tillögu mína
um að setja ljósin upp strax, og
hvað mig flytja tillögu um að eyða
peningum út og suður. Ég vek
athygli á því, að aðeins er eftir að
leysa ljósin úr tolli og setja þau upp,
samkvæmt upplýsingum bæjarrit-
ara, og þessi kaup voru samþykkt á
s.l. ári og eru á fjárhagsáætlun
bæjarsjóðs á þessu ári.
Við fulltrúar minnihlutans bent-
um á þá þversögn í meðferð
meirihlutans á peningum, að til
annarra hluta virtist þá ekki skorta,
en einmitt á þessum fundi lá fyrir
tillaga um ferð fyrir Björn ólafs-
son og Björgvin Sæmundsson,
bæjarstjóra til Danmerkur til að
kynna sér rekstur sveitarfélaga, þá
skorti ekki fé.
Meirihlutinn samþykkti að
tryggja bæjarstjóra og formanni
bæjarráðs strax farareyri í „náms-
ferð“ þeirra til Danmerkur. Það
mátti ekki bíða. Bragi Michaelsson
flutti tillögu um að fresta ferðinni,
ekki vildi meirihlutinn hlusta á það
og felldi þá tillögu, en samþykkti í
viðbót enn eina ferð til kynningar á
vinabænum Odense, það mátti
heldur ekki bíða.
Til fróðleiks mætti einnig geta
þess hér, að á fyrri fundi bæjar-
stjórnar í þessum mánuði, sam-
Richard Björgvinsson
þykkti meirihluti bæjarstjórnar
einnig 50% kauphækkun fyrir
formann bæjarráðs, Björn ólafs-
son.
Þegar hér var komið sögu á
föstudaginn sáu fulltrúar Alþýðu-
flokksins sitt óvænna og annar
fulltrúi þeirra Rannveig Guð-
mundsdóttir flutti tillögu um að
vísa tillögu minni um gangbrautar-
ljósin til bæjarráðs í trausti þess,
að það finndi ráð til að leysa málið
sem fyrst, því annars var ljóst, að
hún yrði felld og ekkert gert í
málinu. Tillaga Ránnveigar var
samþýkkt.