Morgunblaðið - 26.09.1978, Side 23

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 26. SEPTEMBER 1978
23
Fjallkóngur Austurleitar Halldór Guðmundsson t.v. og Gestur
Jónsson.
Heimasætan í Bakkárholti,
Helga Jónsdóttir.
Kindur stökkva yíir læk við Reykjarkot.
Ölfusingar vígja ngja rétt
Fulltrúar kveníélagsins Bergþóru, Þrúður Sigurðardóttir,
Hvammi Ölfusi t.v. og Valgerður Tryggvadóttir, Vogi.
Mál og myndir: Bjarni E. Sigurðsson
RÉTTARDAGURINN rennur
upp. — Hann er á austan með
rigningu, en það er gleði yfir
mönnum, því að nú á vígja hinar
nýju réttir Ölfusinga. Guðjón
Sigurðsson Kirkjuferjuhjálegu
og Hrafnkell Karlsson Hrauni,
fulltrúar Ölfusinga í hrepps-
nefnd, afhentu mannvirkið. —
Að því loknu dreif Siguður
Auðunsson réttarstjóri menn til
starfa. — Fulltrúar kvenfélags-
ins Bergþóru voru mættir á
staðnum og* seldu veitingar úr
litlum skúr, er þar hafði verið
komið upp, en ósköp var nú gott
að fá heitan sopann. Einnig voru
konurnar með veitingar í félags-
heimili Ölfusinga. — Þáttur
kvenfélagsins í þjónustu og
félagslífi Ölfusinga er kafli út af
fyrir sig, er bíða verður betri
tíma.
Rétt fyrir aldamótin 1700
voru Hvammsréttir í Ölfusi
byggðar bæði fyrir Grafning og
Ölfusið. Sú þjóðsaga var á, að
skriða myndi falla á þessar
réttir á réttardag og segja
heimildir, að því hafi þær meðal
annars verið fluttar. Voru
Ölfusréttir þá staðsettar í landi
Vorsabæjar sunnan Varmár og
var það þyrnir í augum
Grafningsmanna, því að Varmá
gat orðið ill yfirferðar á þeim
tímum óbrúuð. En brú var ekki
byggð á Varmá fyrr en 1896.
Staðurinn var valinn með hlið-
sjón af efnistöku, en réttirnar
voru byggðar úr hraungrýti, og
voru nokkrir bæir ábyrgir fyrir
hverjum dilk, svo sem sést á
meðfylgjandi uppdrætti.
Réttir aflagðar eftir
131 árs notkun
Fyrst er réttað í Hveragerðis-
rétt árið 1847 og síðast var sú
rétt endurbyggð árið 1927.
Tuttugu og einn dilkur var í
þessum réttum, sem nú eru
aflagðar eftir 131 árs notkun, að
miklu leyti umkringdar örtvax-
andi byggð Hveragerðishrepps.
Ögmundur Jónsson bóndi í
Vorsabæ telur að fram að 1900
hafi gjald það, sem Vorsabær
fékk vegna úthlutaðs lands
undir réttirnar verið allir
ómerkingar er af fjalli komu
hverju sinni. Þegar það lagðist
af og farið var að greiða í
peningum, var einnig útveguð
beit fyrir hesta réttarfólks á
réttardag.
Leitir Ölfusinga skiptast í
þrennt líkt og til forna, vestur-
leit, miðleit og austurleit, er hét
norðurleit á meðan Grafnings-
menn voru í félagi við Ölfusið.
Vesturleit smalar á móts við
Selvogsinga og suður að Vífil-
felli, heiðina sunnan þjóðvegar.
Miðleitin smalar Mosfellsheiði
austanverða, Norðurvelli, Bola-
velli og Hengil. Reka þeir safnið
niður hjá Reykjakoti og mæta
þar austurleit, sem kemur með
fé af Ingólfsfjalli og Reykja-
fjalli. Taka leitirnar tvo daga.
Hinar nýju réttir í Ölfusi eru
byggðar í landi Kröggólfsstaða.
Þær eru hringlaga, eins og þær
gömlu, með 31 dilk og rúma 7000
fjár. Jarðvegsskipti voru fram-
kvæmd undir almenningi og
dilkum og er undirstaðan úr
steinsteypu, en yfir eru rör og
timburklæðning. Framkvæmdin
hefur tekið undurskamman
tíma. Árið 1977 kaus hrepps-
nefnd Ölfushrepps réttarnefnd
er ákvarða skyldi staðsetningu,
stærð og byggingarlag í samráði
við Teiknistofu landbúnaðarins,
auk þess að athuga fjárhags-
hliðina. Eftir kosningar í sumar
var síðan skipuð framkvæmda-
nefnd fyrir réttarbygginguna.
Hófust þá framkvæmdir og var
það Tréverk í Þorlákshöfn, er
tók verkið að sér og skilar nú
réttunum nær fullbúnum á
liðlega sex vikum. Yfirsmiður
var Jón Guðmundsson.
Krakkadót sent
á fjallið?
Hjá fulltrúum gömlu kyn-
slóðarinnar, er sitja og horfa á
safnið, má heyra á að smölunin
hafi gengið hægt og ekki sé
nema krakkadót sem sent sé á
fjallið. Og kemur nú smá-lýsing
af einum er kom fram á
Ásstaðafjall og söng svo hressi-
lega, að hlíðarnar tæmdust á
svipstundu af fé, svo var rödd
hans kröftug. Ekki náðist hvort
sá raddsterki væri ennþá á
meðal vor, en mikil voru hljóðin.
En hvar vantreystir tápmiklum
unglingum. Þeir eru betri en
margur fullvaxinn, aðeins ef
þeim er sagt Vel til verka.
Sigurður Auðunsson hefur
búið í Ölfusi og Hveragerði

Sigmar Sigurðsson bóndi
Gljúfri, Ölfusi.
síðan 1930. Hann er fjatlkóngur
miðleitar og hefur verið það í 21
ár. — Mér líst vel á þessar nýju
réttir, segir hann, en var tregur
að reka safnið yfir þjóðveginn.
Þetta gekk samt vel núna, en
gæti orðið érfitt í þoku og
slæmu skyggni. Þetta safn í dag
er rúml. 7000 fjár. Gömlu
réttirnar voru hrein vandræði
hvað viðhald snerti, auk þess
var farið að þrengja mjög að
þeim.
Sæmundur Guðmundsson
fæddist að Bakka í Ölfusi 1904.
Hann bjó meðal annars á
Bakkárholtsparti, er nú heitir
Sandhóll, en fluttist til Hvera-
gerðis árið 1935 og hefur búið
þar síðan. — Ég kom fyrst í
Ölfusréttir 1912 að mig minnir,
segir hann. Nýju réttirnar eru
skemmtilegar, en þetta lengir
aðeins leiðina.
Sigmar Sigurðsson Gljúfri
segir: — Ég man best eftir
Sognsrétt. Þar fannst okkur
krökkunum mest fjörið, því
aðrekstur þar var mjög erfiður.
Ég fór fyrst á fjall 1930, þá 1Q
ára gamall og hefi farið síðan öll
haust í þrjár leitir hvert haust.
Ég var fjallkóngur austurleitar í
tvö ár, en leiddist það og hætti.
Ég tók við af Sigurði Þórðarsyni
á Tannarstöðum, en Þorlákur
Gunnarsson tók við af mér.
Jóhann Bergsteinsson í Sogni
var á undan Sigurði, að mig
minnir. Núverandi fjallkóngur í
austurleit er Halldór
Guðmundsson í Hvammi og
hefur verið það í 14 ár.
Sauðfjárhald
í Ölfusi
Lengst af munu Ölfusingar
hafa haft sauðfé þótt afréttur-
inn þeirra sé ekki sá bezti á
landinu. 1974 kaus hreppsnefnd
Ölfushrepps afréttarnefnd, er
starfandi hefur verið síðan.
Hefur hún unnið í samráði viö
Landgræðslu ríkisins og nær-
liggjandi sveitarfélög að
friðunaraðgerðum á afréttinum,
s.s. banni við lausagöngu hrossa
og einnig er stefnt að því, að
sauðfé sé ekki sleppt fyrr en 20.
júní og ekki sleppt aftur eftir
fyrstu réttir á haustin. Á
síðustu árum hefur sveitar-
stjórn Ölfushrepps varið tals-
verðum fjármunum til upp-
græðslu afréttarins. Þetta starf
afréttarnefndar og sveitar-
stjórnar er þegar farið að bera
árangur, þar sem allt virðist nú
benda til, að þessir aðilar muni
á næstu árum gera enn meira
átak í því að græða upp
afréttinn. Érum við Ölfusingar
bjartsýnir á áframhaldandi
sauðfjárhald í Ölfusi.
Fjallakóngur vesturleitar Hjalti Þórðarson bóndi Bjarnastöðum
t.v. og Gunnar Konráðsson bóndi Grímslæk.
Þrír ungir og vaskir, Guðmundur Sigurðsson Hveragerði, Friðrik
Hansson Hveragerði og Bjarni Bjarnason Hvoli.