Morgunblaðið - 29.09.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, FOSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 1978
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreíðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guómundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aóalstræti 6, sími 10100.
Aóalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2000.00 kr. á mánuöi innanlands.
í lausasölu 100 kr. eintakió.
Hrunadans
Alþýðuflokksins
Þegar menn taka hver annan tali á götunni, ber
Alþýðuflokkinn ósjaldan á góma, — hin fögru
fyrirheit fyrir kosningar og svikin kosningaloforð eftir
þær, sem birtast í efnahagsaðgerðum ríkisstjórnar Ólafs
Jóhannessonar. Flestir telja, að hinir ungu menn í
Alþýðuflokknum hafi meint það, sem þeir sögðu í vor. Þá
hafi hins vegar vantað uppburði og þroska til að segja nei,
þegar hin rétta stund var til að gera það.
Það var tvennt, sem einkum olli kosningasigri
Alþýðuflokksins:
Ekki hafði tekizt að ráða niðurlögum verðbólgunnar og á
3l. vetri reyndist nauðsynlegt að grípa til óvinsælla
efnahagsráðstafana, sem höfðu áhrif á kjarasamninga. í
Vjölfar þeirra átaka, sem þessu fylgdu, lýsti Alþýðuflokk-
jrinn því yfir, að það væri skilyrði fyrir aðild hans að
ríkisstjórn, að gerður yrði kjarasáttmáli, sem yrði
grundvöllur að varanlegri lausn efnahagsmálanna. Það
íékkst að vísu ekki útskýrt, hvað í slíkum kjarasáttmála
raunverulega fælist. Allt um það gáfu þessi fyrirheit
kjósendum vonir um, að viðunandi lausn efnahagsvandans
kynni að vera í sjónmáli, ef Alþýðuflokkurinn efldist að
fyigí-
Nú er komið í Ijós, að þetta reyndust tálvonir einar.
Ríkisstjórnin hefur að vísu gert ráðstafanir í efnahags-
málum. En þær miða fyrst og fremst að því að afla
ríkissjóði tekna til niðurgreiðslna og uppbóta. Utflutnings-
atvinnuvegirnir eru verr settir en áður til lengri tíma litið
og á það ekki sízt við um Suðurnes. Heitið hefur verið
endurskoðun kaupgjaldsvísitölu fyrir 1. desember, en
enginn trúir á, að það geti gerzt. Einn af þingmönnum
Alþýðuflokksins orðar þetta svo, að „efnahagsbata sé
fórnað á altari stjórnmálalegrar togstreitu" og kvartar
yfir því, að „orðið kjarasáttmáli" mátti ekki sjást í
samstarfsyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar.
I annan stað hét Alþýðuflokkurinn verulegri lækkun
beinna skatta og menn vildu trúa því. Allir vita hvernig
það hefur verið svikið og eiga eftir að kynnast því enn
betur, þegar viðbótarskattseðlarnir fara að berast
launþegunum, einkum ungu fólki og þeim, sem eiga langan
vinnudag.
Það er eftirtektarvert í þessu sambandi, að nýi
Alþýðuflokkurinn, ungu vammlausu drengirnir, þykist
með öllu saklaus af því, sem hefur gerzt. Nýr þáttur í
Alþýðublaðinu ber yfirskriftina: „Þingmennirnir skrifa".
Þar er enn talað í sama anda og fyrir kosningar. Setningar
eins og „Alþýðuflokkurinn getur ekki og má ekki taka þátt
í Hrunadansi" eru þar daglegt brauð og fólk á að halda
áfram að bera traust til Alþýðuflokksins af því að ungu
þingmennirnir segjast vera á móti því, sem þeir styðja! —
„Því að hið góöa, sem ég vil, gjöri eg ekki, en hið vonda,
sem ég ekki vil, það gjöri ég,“ sagði Páll postuli í bréfi sínu
il Rómverja forðum, þegar hann var að lýsa baráttunni
:lli holdsins og andans. Og í því samhengi eiga þessi orð
við hina ungu þingmenn Alþýðuflokksins, að þeir vilja
arna standa við fögru fyrirheitin frá í vor, en eru ekki
uenn til að gera það.
Billy Graham
í Svíþjóð:
BANDARÍSKI prédikarinn Billy
Graham hefur sennilega náð til
fleiri með boðskap Bibli'unnar en
nokkur annar prédikari. Starfs-
aðferð hans er í stuttu máli sú. að
hann gerir sér far um að ná til
sem flestra og leggur því áherzlu
á að sem flest kirkjufélög á
hverjum þeim stað. sem hann
kemur til. standi að samkomuher
ferðunum eða krossferðunum til
að allir geti sameinazt um að
safna fólki.
Billy Graham, sem er nú tæp-
lega sextugur, var 16 ára þegar
hann varð fyrir áhrifum á sam-
komum sem haldnar voru í heima-
bæ hans í Norður-Karólínu-fylki
Bandaríkjanna, og ákvað harin
eftir að hafa um skeið gert grín að
samkomuhaldi af þessu tagi og
Þessi mynd er frá samkomuherferð í Dortmund 1970. en þá var einmitt sjónvarpað til Norðurlandanna og
upptökur sýndar viða dagana á eftir.
Hefur náð til milljóna manna
með krossferðum sínum í 29 ár
í Japan er talið að hann hafi
haldið einá af áhrifamestu her-
ferðunum þegar það er haft í huga,
að árið 1967 voru taldir um 15000
kristnir í Tokyo. Leigður var salur
sem tók 14000 manns og margir
efuðust um að hann myndi
nokkurn tíma verða fylltur. En
morg kvöld urðu menn að snúa frá
og eftir 10 daga samkomuhald
höfðu samtals um 200 þúsund
manns komið á samkomurnar og
10 þús. manns ákveðið að gera
Jesúm Krist að leiðtoga lífs síns.
í Bandaríkjunum hafa sam-
komuherferðir eins og þær sem
Billy Graham hóf að standa að oft
verið gagnrýndar vegna þess að
þær gætu gefið prédikurum, sem
söfnuðu að sér þúsundum manna,
möguleika á að raka saman fé með
samskotum. Til að forðast slíkt
var strax árið 1950 ákveðið að
stofna félagið Billy Graham Evan-
gelistic Association og fara allar
gjafir og öll samskot því til
félagsins, sem síðan greiðir föst
laun til Billy Graham og annarra
starfsmanna og stendur undir
kostnaði við samkomuhaldið.
Sú hugmynd kom fljótlega upp
að staðið yrði fyrir útvarpsdag-
skrám, en ljóst var að slíkt myndi
kosta gífurlegt fé eða um 25
þúsund dali til að standa yndir
stofnkostnaði við fasta útvarps-
þætti. Sú upphæð safnaðist á einu
kvöldi á samkomu í Portland árið
1950. Nú heyra um 20 milljónir
manna þennan útvarpsþátt, „The
Hour of Decision", en hann er
sendur út frá um 1000 útvarps-
stöðvum um allan heim. Af öðrum
þáttum í starfsemi Billy
Graham-félagsins má nefna að
gefið er út ritið Decision í
nokkrum milljónum eintaka og
bækur sem Billy Graham og aðrir
hafa skrifað hafa verið gefnar út
og þýddar á mörg túngumál. Má
þar nefna bókina Svar mitt, sem
inniheldur svör við spurningum
fólks um vandamál sín og Billy
Graham svarar, en þessar
spurningar og svör hafa einnig
ve.rið birt í dagblöðum víða um
heim, m.a. í Morgunblaðinu. Enn
má nefna að fyrirtækið World
Wide Pictures starfar í nánum
tengslum við Billy Graham-félag-
ið, en það framleiðir kvikmyndir
sem innihalda kristinn boðskap.
J.
Þannig er samkomunum sjónvarpað til ýmissa staða og á skerminum hér má sjá Cliff Barrows söngvara og
söngstjóra sem í mörg ár hefur starfað með Graham.
mótmælt því trúarlega uppeldi
sem hann hafði fengið að hverfa
til náms á biblíuskóla og þar var
hann í þrjá vetur. Eftir frekara
nám í Wheaton College í Chicago
hóf hann prédikunarstörf fyrst
með hreyfingu sem nefnd er Youth
for Christ, Æskan fyrir Krist.
Billy Graham varð þekktur í
einu vetfangi í september 1949
eftir samkomuherferð í Los
Angeles þegar þúsundir komu á
samkomu hvert kvöldið eftir
annað í margar vikur. Vakti það
mikla athygli í milljónaborginni
og landið allt þegar þekktur
útvarpsmaður snerist til kristinn-
ar trúar. Á næstu árum hélt hann
krossferðir sínar víða um Banda-
ríkin og einnig í öðrum löndum,
svo sem Afríkuríkjum, Bretlandi,
Þýzkalandi, Ástralíu, Nýja-Sjá-
landi, Japan, Kóreu, Noregi og
Svíþjóð, en í þessum löndum hefur
hann ýmist haldið einstakar sam-
komur eða samkomuherferðir.
Þegar Billy Graham prédikar leggur hann áherzlu á orð sín með
handahreyfingum og bendingum og hefur verið sagt, að hann nái
alltaf til einstaklingsins. Hér er hann í Þýzkalandi og túlkur sneri
orðum hans iafnóðum.
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 29. SEPTEMBER 1978
17
Fyrirlestur frá ráðstefnu um reykingar og heilsufar:
Orsakasamband milli sígarettu-
reykinga og kransæðastíflu
Erindi Nikulásar
Reykingar hafa verið tíðkaðar
býsna lengi. Þannig skýra Plinius,
Heródótos o.fl. frá reykingum á
ýmsum efnum, m.a. þurrkaðri
kúamykju en þær þóttu góðar við
þunglyndi.
Reykingar á tóbaki eru hins
vegar taldar upprunnar meðal
Indiána í Ameríku eins og kunn-
ugt er. Sagt er að fyrsti Evrópu-
maðurinn sem reykti tóbak hafi
verið Rodrigo de Jarez, einn af
sjómönnum Columbusar. Þegar
konan hans sá hann vefja tóbaks-
blöð saman og reykja þau hélt hún
að maður hennar væri á valdi
djöfulsins og gerði rannsóknar-
réttinum viðvart. Rétturinn var
henni sammála og dæmdi Rodrigo
í 10 ára fangelsi. Þegar hann kom
út þóttu reykingar ekki ámælis-
verðar á Spáni og var Rodrigo de
Jarez síðar meir reist stytta er
stendur í Sevilla.
Reykingar breiddust skjótt út
um hinn gamla og nýja heim þrátt
fyrir harkalegar aðgerðir yfir-
valda í ýmsum löndum til að
stemma stigu við þeim. Má þar
nefna að Murad IV (á 17. öld)
Tyrkjasoldán lagði dauðarefsingu
við reykingum. Fyrirrennari hans
hafði þó látið þá refsingu nægja,
að gera gat á nef sökudólgsins,
þræða þar í gegn reykjarpípuna og
láta hann þannig skreyttan ríða
öfugan á asna um götur borgar-
innar.
Urban páfi VIII. varð svo
hneykslaður á reykingum kirkju-
gesta að hann fordænuii allar
reykingar 1642 og lét bannfæra þá
er brotlegir gerðust.
Árið 1634 var gefin út tilskipun í
Rússlandi er bannaði reykingar,
en viðurlög voru að nefið var
skorið af, menn hýddir og reknir í
útlegð. (2).
Öll þessi boð og bönn urðu þó til
lílils er til lengdar lét enda var það
trú margra að lækningarmáttur
væri í tóbaksjurtinni. Það voru
einkum læknarnir Leibault og
Gohory í París og Nomares í
Sevilla er héldu fram lækninga-
gildi tóbaksins og rit þeirra
dreifðust um alla Evrópu á 16. öld.
Sígarettureykingar eru taldar
upprunnar í Mexico. Á Spáni voru
það einkum konur er reyktu. Eftir
Krímstríðið komust sígarettur í
tízku í Bretlandi og um 1860 var
farið að framleiða sígarettur í
stórum stíl í Norður-Ameríku. Var
það James Buchanan Duke er
beitti nútímalegri auglýsinga-
tækni til að venja menn á
sígarettureykingar þar í landi.
Samband hjarta- og a“ða-
sjúkdóma og reykinga
Það var fyrst á fjórða tug
þessarar aldar að grunsemdir tóku
að vakna unt að eitthvað samband
væri milli reykinga og hjartasjúk-
dóma. Athugun White árið 1935 á
21 karli innan við fertugt sem
fengið höfðu kransæðastíflu sýndi
að allir voru reykingamenn.
English og samstarfsmenn at-
huguðu reykingavenjur hjá 1.000
sjúklingum með kransæðasjúkdóm
árið 1940 og komust að því að
marktækt fleiri stórreykingamenn
voru meðal sjúklinganna en í
samanburðarhóp.
Það eru þó fyrst og fremst
víðtækar hóprannsóknir sem und-
anfarna 2—3 áratugi hafa verið
gerðar víða um heim sem hafa
aukið þekkingu okkar á sambandi
hjarta- og æðasjúkdóma og reyk-
inga. Mikilvægastir þessara sjúk-
dóma eru kransæðasjúkdóntar, svo
sem hjartakveisa (angina pectoris)
og kransæðastífla (infarktus
myocardii).
I stuttu máli hefur niðurstaða
þessara rannsókna orðið sú, að
Sigfússonar yfirlæknis
jákvæð fylgni hefur fundist milli
reykinga og kransæðastíflu, reyk-
inga og kransæðaþrengsla
(coronary heart desease) og stund-
um milli reykinga og hjartakveisu.
Fram hefur kontið að áhætta
sígarettureykingamanns að deyja
úr kransæðasjúkdóm er 1.5—2
sinnum meiri en þeirra sem ekki
reykja. Þessi áhætta er mest
meðal karla á aldrinum 35—44 ára
en þá er hún meiri en fimmföld
(5,5) en minnkar með aldri og er
orðin jöfn.milli reykingamanna og
þeirra sem ekki reykja eftir 75 ára
aldur.
Einnig skal þess getið að jákvæð
fylgni er milli útbreiðslu krans-
æða-kölkunar og þess sígarettu-
fjölda er menn reykja. Þannig kom
í ljós í einni rannsókn að æðakölk-
un var helmingi meiri meðal
þeirra er reyktu 25 sígarettur á
dag en meðal þeirra er ekki reyktu.
Ilvernig verka
revkingar á a“ðakerfið
Efnasamsetning tóbaksreyks
eru talsvert breytileg eftir tegund
tóbaks, hvernig það er verkað og
Talið er að bæði nikotín og
kolsýrlingur valdi aukningu á
blóðfitu.
Telja sumir læknar að samverk-
un nikotíns og kolsýrlings leiði til
æðakölkunar.
Reykingavenjur
íslendinga
I Hóprannsókn Hjartaverndar á
Reykjavíkursvæðinu hafa reyk-
ingavenjur verið kannaðar. Fyrsta
könnunin fór fram á árunum
1967—‘69 og náði til karla og
kvenna á aldrinum 34—61 árs,
1973 var gerð samskonar rannsókn
á fólki á aidrinum 20—34 ára.
Helztu niðurstöður þessarra kann-
ana eru að tim það bil 10G fleiri
konur reykja sígarettur en karlar í
öllum aldursflokkum frarn að
sextugu. Reykingar eru mestar
meðal yngra fólksins, um 507)
kvenna reykja um tvítugt en þessi
hlutfallstala lækkar smátt og
smátt með aldrinum.
Meðal karla reykja urn 407)
sígarettur á aldrinum 20—30 ára
en hundraðstalan lækkar niður í
um 307) á sextugsaldri.
hjartasjúkdómum hafa farið stöð-
ugt vaxandi undanfarna áratugi.
en þó kann að vera að þessi þróun
sé að snúast til betri vegar síðustu
4— 5 árin.
báttur reykinga í hjarta- og
a'ðasjúkdómum á íslandi
Þegar meta skal þátt sígarettu-
reykinga í hjarta- og æðasjúkdóm-
urn eru það aðallega tvö atriði sem
eru könnuð: Hvert er algengi
þessara sjúkdónta meðal reykinga-
manna samanborið við þá sem
ekki reykja og hver er dánartíðni
úr þessum sjúkdómum í þessunt
tveim hópum.
í fyrsta áfanga Hóprannsóknar
Hjartaverndar voru 2.203 karl-
tnenn á aldrinum 34—61 árs.
Einkenni um kransæðasjúkdóm
fannst á hjartalínurití meðal 7.17)
reykingamanna en S.S'? þeirra
sent ekki reyktu. Mismunurinn var
mestur í elztu aldursflokkunum
þar sem kransæðasjúkdómur var
nærri helntingi algengari meðal
reykingamanna en þeirra sem ekki
reyktu.
Sé litið á dauðsföll vegna
kransæðasjúkdóms kom í ljós að
þau voru um helmingi algengari
Nikulás Sigfússon yfirlæknir ræddi um hjarta- og æðasjúkdóma. Við hlið hans sitja
Sigurður Pálsson sem var fundarstjóri og ólafur Ragnarsson.
hvernig það er reykt. Geysilegur
fjöldi efna hefur verið greindur í
tóbaksblöðum og tóbaksreyk.
Mesta þýðingu fyrir hjarta- og
æðasjúkdóma hefur sennilega
nikotín og kolsýrlingur (CO), en
auk þessara efna má nefna
metylalkohol (tréspiritus) ammon-
iak, formaldehyd, fenol, kreosót,
anthracen og pyren. Einnig er lítið
eitt af blásýru, blý og arsenik í
tóbaksreyk.
Kolsýrlingur er venjulega
3—5'? af lofttegundum tóbaks-
reyks en nikotín er venjulega um
1— 2'7 af þurrvikt tóbaksblaða.
Yið að reykja 1 sígarettu fær
maður venjulega í sig 2.5—3.5 mg
af nikotíni. Kolsýrlingur hefur
mikla tilhneigingu til að bindast
blóðrauða (hentoglobíni) blóðsins
og verður sá hluti óvirkur til
súrefnisflutninga. Meðal sígar-
ettureykingamanna getur allt að
20') blóðrauöans verið þannig
bundin kolsýrlingi. Áhrif nikotíns
á hjartað eru í stuttu máli: Það
eykur hjartsláttartíðni, hækkar
blóðþrýsting eykur afköst, eykur
samdráttarkraft hjartavöðvans og
eykur súrefnisnotkun, það getur
valdið hjartsláttartruflunum og
breytingum á hjartalínuriti. Önn-
ur áhrif eru að það veldur
aukningu á s.k. frjálsum fitusýr-
um i blóði og eykur samloðun
kirnikorna.
Ef litið er til reykingamagns, þá
er algengast að menn reyki um
pakka á dag, um 60'? sígarettu-
reykingamanna reykja 15—20
sígarettur eða meir á dag.
Ef athugað er hvenær menn
hafa byrjað að reykja má sjá að
flestir hafa byrjað á aldrinum
15—19 ára.
Á vegum horgarlæknis var gerð
könnun á reykingavenjum barna
og unglinga í Reykjavík 1974 og
kom þá frarn að sígarettureykinga
fór að gæta um 10—12 ára aldur
(5'7 drengir, 2—3'7 stúlkur) en
fóru svo hratt vaxandi upp í um
50') meðal 16 og 17 ára drengja en
nær 607) stúlkna á sama aldri.
Yið rannsókn á skólabörnum á
Akranesi 1976 og '77 fengust
svipaðar niðurstöður.
Iljarta- og a-ðasjúkdómar meðal
íslendinga
Það er alkunna að hjarta- og
æðasjúkdómar eru nú algengasta
.dánarorsök hér á landi eins og í
mörguni öðrum löndum. A ntynd 7
ntá sjá að unt 46') mannsláta
orsakaðist af hjarta- og æðasjúk-
dómum hér á landi 1967. Þessi tala
ntun nú vera yfir 50'). Algengast
er að menn deyi úr hjartasjúk-
dómum (um 307) dauðsfalla) en í
þeim flokki eru kransæðasjúkdóm-
ar langaigengastir. Dauðsföll úr
(1.88) meðal þeirra er reyktu — 25
sígarettur á dag en meðal þeirra er
ekki reyktu.
Úr erlendum hóprannsóknunt
hafa komið fram svipaðar niður-
stöður og hefur þeirra verið að
nokkru getið hér að framan.
Lokaorð
Flestir munu nú telja að orsaka-
samband sé milli sígarettureyk-
inga og kransæðasjúkdóma. sér-
staklega kransæðastíflu. Aætlað
er að reykingar valdi dauða 52.000
manna á ári hverju í Bretlandi. en
helmingur þeirra deyja úr hjarta-
og æðasjúkdómum.
I Bandaríkjunum hefur verið
áætlað að helntingur kransæða-
dauðsfalla stafi beinlínis af sígar-
ettureykingum.
En er til einhvers að hætta? Er
skaðin ekki þegar skeður ef menn
hafa reykt árum saman?
Niðurstöður áður nefndra hóp-
rannsókna benda eindregið til þess
að hættan á kransæðasjúkdómum
fari fljótt minnkandi ef menn
hætta að reykja. Þannig reyndist
áhættan meðal þeirra er höfðu
hætt að reykja helmingi minni en
meðal þeirra er héldu áfram
sígarettureykingum í hinni þekktu
Framingham-rannsókn í Banda-
ríkjunum. Svo virtist sem þessara
áhrifa taki að gæta mjög fljótt
eftir að menn hætta reykingum.