Morgunblaðið - 30.09.1978, Blaðsíða 10

Morgunblaðið - 30.09.1978, Blaðsíða 10
42 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1978 „Það hlýtur að vera leiðinlegt að vera hérna.“ Amerískir táningar stóöu við þrautskipulögð leiksvæði sem voru búin öllum tækjum fyrir amerísk- ar íþróttir. „Það hlýtur að vera leiðinlegt að vera hérna. Ekkert sjónvarp," sagði barnsleg rödd. Með fegurð eyðimerkurinnar fyrir augunum voru þessi orð marklaus. Eg hraðaði mér út af skólalóðinni, varð að vera einn. Allt frá því að ég kom frá íslandi hafði mér aldrei gefist tóm til að vera einn með náttúrunni jafnvel ekki í friðlýstum þjóðgörðum. Náttúru- dýrkendum í Bandaríkjunum er hrúgað niður á þjóðgarða eins og fiðurfé, svo lítið næði gefst þar til hugleiðinga. Gamall indíáni með veðurbitið andlit gekk fram hjá mér. Hann leit á mig eins og smáfugl lítur á hrafn þegar hrafninn hefur étið alla ungana. Viss frelsiskennd kom yfir mig er ég lagðist í sandinn. Ég þurfti engum reglum að hlíta. Grafarkyrrð var yfir rauðleitri sléttunni, sem vörðuð var vindsorfnum klettum. Hér var ekkert líf fyrir utan einn og einn höggorm, eðlur og skordýr. Leti- legur örn hnitaði þunglamalega hringi .hátt yfir höfði mér. Sála mín sameinaðist náttúrunni og ég var alsæll. Eru það ekki bara tilbúnar þarfir að hafa sjðnvarp, bíl og pakkamat. Yrði ég ekki allt eins hamingjusamur hér, þar sem lífið var samstíga hjartslætti mínum. Hér var ekki barist fyrir öðru en fæðu og skjóli. Hvað hafði mannskepnan við annaö að gera? Var nokkur hamingja fólgin í því að eltast við ímyndaðar þarfir. Hvíldin hressti mig og ég skokkaði til baka. Ég leit á klukkuna og sá að það var kominn matartími. Undraði það mig því ég fann ekki til svengdar. Gat það verið að maður borðaði fremur af venju en svengd. Matsalur heimavistarskólans var eins og fuglabjarg, nema hvað lítið fór fyrir varpinu. Maturinn var ógeðslegt hamborgarasull. Kokkarnir afsökuðu sig með því að segja áð ekki mætti koma indíána- börnunum upp á of gott fæði því þá mundu þau fúlsa við fæðunni heima hjá sér. Ég settist hjá hópi indíána. Þeir spurðu mig hvaðan ég væri. Ég hefði alveg eins getað sagt að ég væri frá Búsklandi því þeir höfðu enga hugmynd um nokkurt land sem héti Island. „Hvað er haf?“ sgurðu þeir þegar ég sagði þeim að Island væri eyja í Atlantshafi. Það rann upp fýrir mér að engin leið væri fyrir mig að útskýra hvað eyja var því þeir höfðu aldrei séð stöðuvatn. Tungumál er bundið við hluti sem menn sjá dagsdaglega og indíánar sem höfðu lifað alla sína ævi á þessari hásléttu voru eðlilega takmarkaðir. Þegar ég leit upp frá matnum sá ég að litlu indíánarnir hermdu nákvæmlega eftir öllum mínum tilburðum og hlógu að. Síðan beygðu þeir sig yfir mig og struku yfir skeggbroddana. Fannst þeim ég hinn mestr furðugripur, enda sprettur indíánum ekki grön. Ég hitti Hálsríg fararstjóra við dyrnar og sagði honum frá stríðni strákanna. „Þeir eru bara að segja að þeim líki vel við þig á sinn hátt,“ sagði hann og vildi í engu lasta manna- siði strákskammanna. „Hér gilda aðrir mannasiðir en niðri í byggð.“ — Gott og vel, hugsaði ég, það kemur sér ágætlega að indíánarnir fági framkomu mína með stríðni sinni. Sólarlag í Navajo-landi skartaði fáguðum kyrrlátum litum. Indíánabörnin voru í sjöunda himni yfir þessum nýju leik- félögum, sem voru gestirnir. Hrossvaxna konan stóð og horfði á ásamt tröllslegri konu með húfu. — Þið eruð búnar að vera hérna einhverntíma áður, hóf ég máls. „Já, fimm sinnum," svaraði hrossvaxna konan með engilsrödd sinni. — Þá getið þið frætt mig eitthvað um indíánana, sagði ég. „Já, hvað viltu vita?“ spurði húfufraukan áköf. — Ja, ... á hverju nærast indíánarnir? spurði ég leitandi. „Þeir fá korn tvisvar á dag og kannski lambakjöt einu sinni í viku,“ svaraði húfufraukan. — Einfalt fæði, sagði ég. „Já, þeir eru ekki betra vanir.“ — Ilia farið fyrir hinum inn- fæddu, sagði ég hugsandi. „En þeir eru þó heppnir með hvað bandaríska ríkisstjórnin hugsar vel fyrir þeim með því að kosta skóla fyrir þá sem hjálpa þeim til að aðlagast okkar lífsvenj- um,“ sagði húfufraukan. Ég varð orðlaus í nokkra stund. Hvernig liði þessari góðu konu ef einhver hefði drepið pabba hennar og nauðgað og misþyrmt móður' hennar til dauða og síðan hrósað sér af því að setja hana í fangelsi, eða með öðrum orðum skóla hvíta mannsins. — Ég sá gamlan mjög sormædd- an indíána á gangi, sagði ég, hann leit mjög flóttalega á mig. „Karlmennirnir í samfélagi Navajo-indíána hafa orðið að hverfa frá stöðu sinni sem veiði- menn og hetjur heimilisins til þess að vera hornreka sem á sér engan fastan sess í þjóðarmenningu Navajo. Konurnar eiga allt sem er innanhúss samkvæmt venju og karlmaðurinn á bara að halda sig utandyra," sagði húfufraukan og leit á hýrlega indiánasnáða sem stóðu rétt hjá. „Auk þess að þeir eru mjög lokaðir tilfinningalega og það er líklega ástæðan.'fyrir því að þeir drekka svona rnikið." Hópur af litlum Navajo-snáðum kom með herópum og dró mig á úlnliðunum inn undir klifurgrind sem var fangelsið. Því næst kvöldu þeir mig með fullkomnu látbragði. Sagt er að leikir barna endurspegli það sem fullorðna fólkið hefst að. Þeir voru sterkir sem naut og héngu með blýþunga utan í mér. Þeir voru alveg óttalausir og stukku óhræddir niður úr nokkurra metra hæð. Það minnti mig á þá staðreynd að indíánar eru manna óhræddastir við að vinna í háum möstrum enda lausir við lofthræðslu. Þeir virðast ekki vera hræddir við dauðann, enda trúa þeir því, að dauðinn færi þeim hvorki umbun né refsingu, aðeins umbreytingu. Alast upp í hatri til hvíta mannsins Fyrsta morguninn í Navajo- landi var ég ræstur kl. sex til að fara til guðsþjónustu á sama tíma og sólin gægðist upp. Syfjaðar manneskjur töltu út í eyðimörkina til að hlýða á fagnaðarboðskapinn. Hrossvaxna konan prédikaði um samúð, fyrirgefningu og ást. Dótt- ir hrossvöxnu konunnar prédikaði um samúð, fyrirgefningu og ást. Dóttir hrossvöxnu konunnar spil- aði á gítar og söng einhver ljúflingslög. Drottinn lýsti ánægju sinni með þetta athæfi okkar með því að hylja sólarupprásina með skýjum og láta rigna á okkur. Athöfninni lauk með því að allir héldust í hendur og einhverjir töluðu tungum. Iodíánastrákar horfðu kotrosknir á þetta og hæddust að þessum gangslausa guði okkar. Ég gekk samferða indíánastrákunum heim til að kynnast þeim nánar. „Áttu kærustu?" spurði einn. — Nei, en þú? svaraði ég. „Já,“ sagði hann og varð leyndardómsfullur. Hann var ekki nema fjórtán ára eftir útlitinu að dæma. — Hvernig líkar ykkur að búa hérna? spurði ég. „Vel, við þekkjum ekki neitt annað,“ svaraði annar. „Mig langar samt að flytjast héðan.“ Hinir tóku undir það. Grasið er alltaf grænna hinum megin við girðinguna. Hvað er svo fýsilegt við siðmenninguna? Mengun, vinnuþrælkun og eftir- sókn eftir veraldlegum hlutum. Hins vegar ef þeir dveldu áfram á verndarsvæðinu, þá biði þeirra þrælavinna í námunum eða áð líta eftir rolluskjátum svo sá kostur- inn var í sjálfu sér ekkert skárri. Daginn eftir var farið í skoðun- arferð til „Monument valley", sem er einhvers konar náttúrulegt leiksvið fjölda kúrekamynda. Breiðleit indíánakona sat við hliðina á mér í rútunni. Það datt hvorki af henni né draup alla leiðina og hún sýndi fram á að ekki eru allar konur málugar. Öðru hvoru sagði hún eitthvað á máli Navajo við lítinn strák sem sat í kjöltu minni. Þegar setið er við hliðina á Ameríkana, þá gerist hann yfirleitt óðamála og fer að tala um einhverja nærtæka smá- muni svo þetta var vel þegin tilbreytni. Forvitni min rak mig þó til að brjóta ísinn. — Hatið þið hvíta manninn fyrir allt það sem hann hefur gert ykkur? spurði ég með niðurbældri ákefð. „Nei,“ svaraði konan og leit á mig brúnum, stillilegum augum. — Kennir trú ykkar að fyrirgefa í stað þess að hata? „Já,“ svaraði hún án þess að gefa nánari skýringu. —■ Hata börnin hvítu mennina áður en þau læra trúarbrögðin? „Já,“ svaraði hún með semingi. — Þetta var heimskuleg spurning. „Já,“ svaraði Navajo-konan og ljómaði öll. Sólin brosti við okkur og glamp- aði á klettana í „Monument" þjóðgarðinum, sem voru eins og aðkomuhlutir frá fjarlægum heimi. Skýjabólstrar svifu eins og silfurpönnur yfir heiðbláan himin- inn. Austurrísk læknisdóttir var mér samferða upp einstigi nokkurt. „Ætlarðu í skóla þegar þú ferð heirn?" spurði hún mig. — Helst ekki, svara ég. „Ég er heldur ekkert yfirmig spennt," segir hún. „Það er miklu skemmtilegra að lifa og leika sér.“ — Af hverju hættirðu ekki bara? sagði ég. „Pabbi og mamma hætta ekki að suða í mér fyrr en ég er komin í skóla. Þau þurftu að berjast fyrir því að komast í skóla, en nú þarf ég að berjast fyrir því að fara ekki í skóla,“ sagði hún glettnislega. Við röbbuðum meira saman og beindist talið að indíánum. — Ég held að djúpt niðri fyrir hati þeir okkur, sagði ég. „Hvers vegna skyldu þeir gera það. Ekki höfum við gert þeim neitt," sagði hún stuttaralega. — Ég hef það bara á tilfinning- unni, sagði ég ákveðinn og skýrði henni frá samtali mínu við indíánakonuna. „Hvernig heldurðu að hægt sé að lifa ef alltaf er verið að ýfa upp gömul sár og halda í úrelt hatur. Sjáðu bara hvernig það væri ef allir væru að hatast við Þjóð- verja.“ — Það eru sumir sem hata Þjóðverja alveg útaf lífinu, greip ég frammí. — Hatur er eins og eilíf orka sem aldrei hverfur en breytist bara. Einn dag mun hatrið brjótast út eins og tímasett sprengja. Eina leiðin til að útrýma ofbeldinu og þjáningunum er að fólk fyrirgefi. „Þú sérð alltaf neikvæðu hliðina á öllum hlutum," sagði hún og við slitum þessu tali. „Hundar og indíánar fá ekki aðgang“ Reffilegur indíáni, sem var starfsmaður við skólann, bauð öllum hópnum heim til sín. Hann var mjög hreykinn af tveggja herbergja íbúð sinni sem var með algengustu þægindum svo sem ísskáp og eldavél. Indíáninn hafði barist í stríðinu og fengið fjölda verðlaunagriþa, sem hann skreytti stofuna með. Auk þess voru börn indíánans margfaldir • verðlauna- hafar í íþróttum, svo stofan var eins og geymsla fyrir verðlauna- gripi. Kona indíánans bakaði handa okkur indíánabrauð sem svipaði mjög til hins íslenska laufabrauðs. Við heimsókn mína til þessa rauða stríðskappa rifjaðist upp fyrir mér kvæðið um „Ira Hayes", sem auk þess að vera sönn ævisaga, segir í stuttu máli alla sögu indíána. Á þeim tíma sem kvæðið var samið voru mannréttindi indíána mjög bágborin eins og eftirfarandi frásögn sannar. Indíanadansar voru aðalaðdráttarafl ferðamanna til Arizona. Á sama tíma voru uppi skilti í öllum hótelum, þar sem á stóð: „Hundar og indíánar fá ekki aðgang." Þegar huridar fóru að verða vinsæl gæludýr og ferða- menn tóku þá með sér, þá felldu hóteleigendur niður orðið „hund- ur“ af skiltinu, en orðið indíáni fékk að standa áfram. Eftir að hafa notið gestrisni indíánans, ákvað ég að fara og sofa kvefið úr mér. Ég gekk einn míns liðs í dimmunni, en þá heyrði ég mannamál. „Það er miklu fínna heima," sagði mjó stelpurödd. „Þið eruð með ljóta bíla, druslur. „Röddin var hæðnisleg. „Svo búið þið í moldarkofum. Þið ættuð að skammast ykkar fyrir hvað þið eruð latir." Tvær amerískar smápíur og fjórir indíánastrákar birtust mér á göngu minni. Stelpan sem hafði verið að lesa yfir strákunum með hárbeittum athugasemdum hét Lisa, og var á hinum töfrandi, grimma aldri mitt á milli tektar og tvítugs, eins og hálfþroskaður ávöxtur. Barnslegar athugasemdir stelpunnar höfðu þau áhrif á indíánastrákana að þeir krepptu hnefana. Þeir höfðu eflaust hrifist af vel þroskuðum líkama Lisu, en nú blæddi þeim undan nöðru- munni hennar. „Hæ,“ sagði vinkona Lisu, þegar hún kom auga á mig. — Hæ, svaraði ég. „Við erum að reyna að hafa örvandi áhrif á þessa vesælu indíana," sagði Lisa og brosti út að eyrum. Ilálsrígur fararstjóri með forláta húfu og sólgleraugu. Hann fékk sér grfðarmikinn vildil til að gleyma tragediu ferðarinnar. Monument dalurinn séður frá frægum útsýnisstað f Arizona. Indianinn á myndinni minnir á það hlutverk sem dalurinn gegnir sem leiksvið kúrekamynda.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.