Morgunblaðið - 30.09.1978, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1978
49
í ÚTLITI EINS OG HITAVEITURÖR - „Auðvitað má misnota
allá hluti í hernaðarlegum tilgangi.“
metorðagirnd. Otrag hefur þegar látið í
veðri vaka að fyrirtækinu væri aufúsa á
að veita ríkjum eins og Brasilíu, Sri
Lanka og Indónesíu af sérfræðiþekkingu
sinni.
Áframhald
Hinir stóru meistarar þýzkrar eld-
fiaugagerðar frá Peenemunde og Trauen
(leynileg rannsóknastöð á Lúneburger-
heiði) töfðu sig heldur ekki yfir vanga-
veltum yfir hvort hagnýta mætti afrakst-
ur vinnu þeirra í hernaðarskyni. Fyrir
þeim skipti tæknin sjálf mestu.
Vísindamennirnir Wernher von Braun,
Kurt Debus, Eugen Sanger, Ijene Bredt
og Wolfgang Pilz fóru ekki í grafgötur
með þá vitneskju sína að hafa mætti gagn
af eldflaugum með annað fyrir augum en
sigrast á geimnum. Það voru t.a.m.
Wernher von Braun og félagar hans, er
hönnuðu V2 eldflaugina í Peenemúnde til
að jafna London til jörðu.
Forstjóri Otrags, Lutz Kayser, sem er
þrjátíu og níu ára að aldri, lítur á sig sem
erfingja þessarar þýzku hefðar. Hann
lauk diplómprófi í verkfræði og var
nemandi Sángers. Hann er náinn vinur
Wolfgangs Pilz. Einnig hefur Kayser átt
samskipti við sprengiefnasérfræðinginn
Irene Bredt og Kurt Debus, forstöðu-
manns bandarísku Kennedy-geimrann-
sóknastöðvarinnar, til 1974. Athygðis-
verðast er þó, að í framkvæmdum sínum í
Zaire styðst Kayser við rannsóknir, er
forverar hans og lærifeður gerðu á tímum
nasista.
Pilz hefur jafnvel látið þau orð falla að
Kayser-eldflaugin sé áframhald af fyrir-
tælunum er Peenemúnde-sérfræðingarnir
höfðu uppi árið 1945.
Við stríðslok höfðu stórveldin hratt á
hæli að kaupa til sín fremstu vísinda-
menn Þjóðverja. Von Braun og Debus
hurfu til Bandaríkjanna en Frakkar
hrepptu Pilz, Sánger og Bredt.
I Frakklandi héldu þremenningarnir
áfram tilraunum sínum og hönnuðu
fyrstu eldflaug Frakka „Veronique", er
brenndi saltpéturssýru og olíu. Arið 1954
sneri Sánger aftur til Þýzkalands og setti
á stofn rannsóknastofu í eðlisfræði í
Stuttgart og helgaði sig tilraunum með
geislaorku. Þremur árum síðar, er Sánger
leiðbeindi „starfshóp í geimferða- og
eldflaugatækni" varð Kayser, sautján ára
að aldri, nemandi hans. Á sama tíma
tókst vinskapur með Wolfgang Pilz og
Kayser. „Lutz stofnaði húsi föður síns í
hættu með sprengiefnatilraunum," sagði
Pilz, „allt kolsviðið í kringum hann.“
Tveimur árum eftir að Lutz Kayser
lauk lokaprófi 1970 setti hann á stofn
tæknirannsóknastöð í því skyni að þróa
útbúnað, er nota skyldi m.a. til geimferða
og eldflaugagerðar. Kayser datt í lukku-
pottinn aðeins ári síðar, er honum
hlotnaðist 3,57 milljón marka rannsókna-
styrkur frá Bonn. Prófunarnefnd Rann-
sókna- og tilraunastofnunar um loft- og
geimferðir kynnti sér áform Kaysers
ýtarlega. Formaður hennar, Armin
Dadieu, sem verið hafði sérstakur
ráðunautur Hermanns Göring á tíma,
kvaddi gamlan félaga til: Wolfgang Pilz.
Pilz hafði sjálfur gert sér dælt við
hugmyndir um að nota díselolíu og
saltpéturssýru sem eldflaugaeldsneyti.
Það kom því ekki á óvart að hann skyldi
leggja ráðagerðum Kaysers lið. Fleiri
kunnir sérfræðingar lögðu hönd á plóginn
og má fullvíst telja að fyrirtæki Kaysers
hefði seint borið ávöxt hefði hann ekki
notið ráðgjafar hinna allra fremstu úr
röðum þeirra.
Skattaeldflaug
Kayser kom einnig til góða að hafa
þrautreynda fjármálasérfræðinga með í
ráðum og voru fyrrverandi forseti
flugfyrirtækisins Atlantis, Werner Will,
og bankastjóri IOS-bankans í Múnchen,
Walter Kuffner, í hópi meðstofnenda
Otrags. Af reynslu sinni við Atlantis
(sem varð gjaldþrota) vissi Will hvernig
fara átti að því að lokka fé út úr
auðjöfrum í skjóli ríkisafskrifta. Þyngst
vó þó e.t.v. að Will hafði á Atlantisdögum
sínum komizt í kynni við alþjóðlegan
fjármálamann, Fred Weymar að nafni.
Weymar, sem umsetinn var af fjár-
þurfa viðskiptamönnum, var engan
veginn óðfús en þó hjálplegur. Hann
hlustaði á Kayser útskýra gróðasjónar-
mið sín og gaf svo jafnskjótt heilráð. Það
kom í ljós að sérfræðingurinn gat státað
af vinfengi við einn auðugasta þjóðhöfð-
ingja svörtu Afríku, Mobutu Sese Seko.
Haustið 1975 hélt Weymar í umboði
Kaysers á fund vinar síns og „Mobutu
hafði ekkert á móti ráðahagnum"
(Weymar). Hinn 30. nóvember sama ár
kynnti síðan Weymar Lutz Kayser fyrir
forsetanum.
„Ekki var nema hálf stund liðin," sagði
Kayser, „er Mobutu hafði upptendrast af
áhuga." Hann heillaðist af glæstum
framtíðarhorfum þar sem hann yrði
fyrsti Afríkuleiðtoginn, sem ætti á að
skipa gervihnetti á himnum til njósna.
Varð honum tíðrætt um að eignast fyrsta
„Kennedy-höfðann í Afríku". „Mobuto
var fyrsti stjórnmálamaðurinn," sagði
Kayser, „sem skildi ljóslega viðskiptalega
þýðingu áætlunarinnar. Hann áttaði sig á
að hún aflaði honum virðingar og e.t.v.
fjár.“
Hinn 26. mars 1976 undirrituðu síðan
ráðgjafi forsetans, Bokana W’ondangela,
og Kayser samning í Kinshasa. I
skemmstu máli var innihald hans
eftirfarandi: Mobutu lét hinum hvítu
herrum eftir næsta algeran yfirráðarétt
yfir fjórum hundraðshlutum lands síns.
Fyrir afnotaréttinn átti Otrag að greiða
honum um 62.5 milljónir marka, eða um
eitt hundrað milljarða ísl. króna á ári.
Mobutu hefur engu síður gefið hinum
þýzku vinum sínum kost á að fresta
greiðslunum án vaxta þar til tekizt hefur
að senda fyrstu burðarflaugina á loft.
Með aðstöðu sinni í nýrri nýlendu, er
liggur beint að landamærum Tansanínu
og Sambíu, var Keyser og félögum hans
kleift að yfirstíga þrálátar hindranir.
Samkvæmt Þýzkalands-samningunum
frá 1955 er Þjóðverjum til dæmis bannað
að framleiða á þýzku landsvæði eldflaug-
ar eða eldflaugahluta, er nota má í
hernaðarskyni.
Nýlendusamningurinn við Mobutu, er
kveður og á um að öll Otragskeyti skuli
bera skjaldamerki Zaires, sannaði brátt
arðsemi sína. Fjármálaráðuneytið í
Offenbach úrskurðaði að reikna mætti
styrktarmönnum Otrags um 58 milljónir
marka (um 928 milljónir ísl.) frádráttar-
bærar til skatts árlega fyrir landnotaleig-
una þrátt fyrir að Mobutu hafi frestað
innheimtu hennar án vaxta. Samkvæmt
reglugerð milli fyrirtækisins og fjármála-
ráðuneytis Hessenfylkis, sem gerð var
1977, leyfist skjólstæðingum Otrags þó
ekki lengur að skáka ríkissjóði í skjóli
leigugjaldsins. En fjármálaspekingar
Otrags létu krók koma á móti bragði. Til
að láta greipar sópa um almannafé
hækka þeir einfaldlega kostnað til
rannsókna og fullkomnunar tækja.
Svo er fyrir að þakka svefndofa
skriffinnskubákns og vökru ábataauga
einstaklinga að skattaeldflaug Kaysers
þýtur áfram á himni vanstillt og án
hæðarmælis. Annað veifið rétta Bonnráð-
herrar út hjálparhönd — sumpart af
tilviljun, sumpart fyrir fávizku sakir.
Ekki verður annað sagt en Kayser hafi
haft öll spjót úti. Varla voru einkennis-
stafirnir þornaðir á flutningavélum hans
en vestur-þýzka utanráðuneytið leigði
þær til flutninga á hjálparvarningi til
róstusvæða í Shaba á síðasta sumri.
Kayser sendi Bonnstjórninni reikning að
upphæð 945.000 mörk (um 51 milljón ísl.
kr.) fyrir 315 flugstunda flutning á
matvælum, bensíni og lyfjum. En Kayser
lætur ekki hér við sitja. Hann hefur
þegar í ráðum að gera alþjóðaflugvöll til
millilendinga og frelsa þannig hvíta
Afríkubúa, eins og Suður-Afríkumenn,
undan því að þurfa að hafa viðstöðu í
Nairobí eða á Grænhöfðaeyjum.
Því oftar, sem Kayser skýtur hólkum
sínum á loft, því brýnni verður þörf hans
á ferskum áætlunum. Þar sem samsetn-
ing hverrar eldflaugar útheimtir hundruð
eininga, þarf hann á eigin verksmiðju að
halda. Hann hefur þegar gert upp hug
sinn um hvernig afla á fjárins; með hjálp
skattborgarans. Og í hvert sinn, sem hið
opinbera er honum þrándur í götu grípur
hann til sama gamla ráðsins að hóta því
að flytja úr landi til Frakklands.
Talgleöi
Pólitískar byrðar af bauki Kaysers
verður stjórnin í Bonn að bera. I
himinbláum auglýsingaritum sínum aug-
lýsir Otrag ekki langdræga eldflaug, sem
nær á braut umhverfis jörðu, heldur
flugskeyti, er „spanna á þúsund kíló-
metra“ og með „fimm þúsund kíló-
gramma" burðarþol. Þegar Kayser er
inntur eftir stríðsnotagildi uppfinningar
sinnar svarar hann því hreinskilinn til að
„auðvitað væri hægt að misnota alla hluti
í hernaðariegum tilgangi". Ráðgjafinn
Debus stærir sig upplitsfjarfur: „Með
þessari eldflaug væri Þýzkaland í veröldu
fremst.“
Við slíka talgleði gat auðvitað ekki hjá
því farið að pótintátar heimspólitíkurinn-
ar sperrtu eyrun. Sovétmenn hafa til
dæmis lýst áhyggjum sínum allt frá því
síðasta haust yfir „auðsýndri eldflauga-
kappgirni" Vestur-Þjóðverja. Líta má svo
á að Schmidt kanslari hafi því undirritað
„tilskipun um breytingu útflutnings-
skrár“ þegar Breshnev kom til Bonn í
apríl í því skyni að milda Sovétleiðtog-
ann. Frá því að „Otraglögin" eins og
Kayser kemst að orði, tóku gildi, þarf að
leita sérstaks samþykkis við sölu eld-
flaugar eða útflutnings hluta hennar.
Forsætis- og utanríkisráðuneytið hafa þó
hvatt til þess að gengið yrði enn lengra og
fyrirtækið látið sæta algeru útflutnings-
banni.
Nágrannaríkið Angóla lætur sér ekki
lynda aðgerðir Bonnstjórarinnar og
veigrar sér við að skiptast á sendiherrum
við Sambandslýðveldið meðan eldflauga-
meistarar storka því í Zaire.
Sendimenn Bonnstjórnarinnar hafa nú
um mánaðaskeið átt í árangurslausu
þrefi við Mobutu um að hann herti eftirlit
með starfsemi Otrags. Þá hefur Schmidt
varað Giscard d’Estaing, Frakklandsfor-
seta, og Ernesto Geisel, forseta Brasilíu,
við því að hlaupa undir bagga með Kayser
léti hann af því verða að flytjast úr landi.
„Bonnstjórnin er allt of blauð,“ segir
Keyser.
Færi svo að ráðamenn settu Kayser
stólinn fyrir dyrnar af pólitískum sökum
væri hann þó enn ekki af baki dottinn.
Hann gæti þá snúið sér að nýjum
verkefnum og neðanjarðar í þetta sinn.
Þáverandi vísindaráðherra, Matthöfer,
afhenti milljónamæringnum fyrir nokkru
ávísun að upphæð 764,068 mörk (meira en
1,2 milljarðar ísl. kr.) til rannsókna á
háþrýstiorku úr kolum.
Vissulega þyrfti Kayser ekki að svíkja
tiltraust styrktarmanna sinna, sem þá
störðu vonsviknir gegnum Otrag-rörin.
„Við látum okkur detta í hug að vinna
verðmæti úr jörðu,“ segir Kayser, „það ku
fyrirfinnast úraníum á eldflaugasvæði
okkar.“
Til leitar og vinnslu kjarnorkuefnisins
ver rikiskassinn nefnilega skattpeningi.
(Þýtt, stytt og endursasp úr
„Der Spigel“)