Morgunblaðið - 01.10.1978, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 1. OKTÓBER 1978
23
HANNES / m j 1 -| •
H. GISSURARSON: K.ÍVT.t.flft k 1111 gfl -
áróðurinn í skólunum
Er róttæklinga-
áróður óverjandi?
Nokkrar greinar hafa birzt í
Morgunblaðinu, Þjóðviljanum og
Vísi síðustu vikurnar um róttækl-
ingaáróðurinn í skólunum, flestar
í tilefni greinaflokks eftir mig,
Iláskóli Islands — rannsóknar-
stofnun eða róttæklingahreiður?
Þar sem ég gagnrýndi rit þriggja
róttæklinga, Páls Skúlasonar,
Hjalta Kristgeirssonar og Gísla
Pálssonar. En er róttæklingaáróð-
ur í rauninni óverjandi? Eg ætla í
þessari grein að fara örfáum
orðum um þær röksemdir, sem
róttæklingar færa fyrir áróðri
sínum.
Eg get ekki miðað við
greinar þeirra í Morgunblaðinu og
Þjóðviljanum, því að þær eru varla
efnislegar, heldur við fjórar grein-
ar þeirra í 3.-4. hefti Tímarits
Máls og menningar 1977. Rök-
semdirnar eru einkum tvær. Hin
fyrri er sú, að skólarnir séu þegar
ihaldssamir, að íhaldsmenn (í
merkingunni: stuðningsmenn nú-
verandi siðakerfis) rói í sífellu á
nemendurna, að róttæklingarnir
eigi því að fá að róa á þá til
mótvægis. Hin seinni er sú, að
enginn kennari eða fræðimaður
geti verið hlutlaus, að hann hljóti
að velja úr staðreyndunum, skilja
þær sínum skilningi, að hlutleysis-
kröfunni sé því ekki hægt að sinna.
Á ríkið að kosta
áróður róttæklinganna?
Þessar röksemdir róttækling-
anna eru alls ekki með öllu
ógildar. Forsendur þeirra eru ekki
rangar, heldur ályktanirnar. Það
er rétt, að enn er kennsla fremur í
anda íhaldssemi en róttækni í
skólunum (til dæmis má taka
kristinfræðina í barnaskólum). En
hvað er að því? Á ríkið að kosta
kennslu, sem ætlað er að auðvelda
það, að því verði bylt? Allir skólar
í öllum löndum eru til þess að
fræða og siða nemendur, breyta
þeim úr börnum í þegna (ef ríkið
er alræðisríki) eða borgara (ef
ríkið er lýðræðisríki). Sérhvert
stjórnkerfi hvílir á einhverju
siðakerfi, og skólar eru til þess að
færa þetta siðakerfi á milli
kynslóðanna. Ég held, að róttækl-
ingarnir geti ekki efazt um þennan
almenna tilgang skólanna í neinni
alvöru, þeir geta aðeins efazt um
það, að siðakerfið sé rctta siða-
kerfið, en það jafngildir því í
lýðræðisríki eins og hinu íslenzka,
að þeir efist um lýðræðiskerfið.
Það mega þeir auðvitað, en þeir
eiga að finna annan vettvang til
þess en skólana. Þeir eiga ekki að
fela áróður sinn, ekki að læða
kenningu sinni að unglingssálun-
um. Og þeir eiga að kosta hann
sjálfir.
Ihaldssemi er ekki af hinu
illa, nema það, sem haldið er í, sé
illt. Og eigum við ekki að reyna að
halda í lýðræðið?
Ósanngirni
róttæklinganna
Það er líka rétt, sem róttækl-
ingarnir segja, að enginn einstakl-
ingur getur verið hlutlaus.
(Einstaklingar eru aldrei hlut-
lausir, þeir komast ekki hjá
einhverjum fordómum, en
vísindin eru hlutlaus í þeim
skilningi, að í þau verða ékki sótt
rök fyrir eða gegn siðferðilegum
skoðunum.) En einstaklingurinn
getur reynt að vera sanngjarn,
hann getur reynt að gera öðrum
skoðunum en sínum sæmileg skil,
hann getur reynt að velja ekki orð,
sem hafa baráttublæ. Ég gagn-
rýndi róttæklingana þrjá fyrir
ósanngirni þeirra. Ég benti til
dæmis á það, að Páll Skúlason reit
í riti sínu: „Sú heimspekistefna
sem leggur alla áherslu á að skýra
og reyna að leysa grundvallar-
vandamál þjóðfélagsins er kennd
við Karl Marx (1818—1883) og
nefnd „marxismi““ — eins og engir
aðrir heimspekingar hefðu glímt
við vanda stjórnmálanna. Ég benti
líka á það, að Gísli Pálsson gat í
kennslubók sinni aðeins einnar
bókar um hagfræði, Inngangs að
hagfræðikenningu marxismans,
eftir marxsinnann Mandel, og
þannig má lengi, lengi telja. En
bezta dæmið um ósanngirni rót-
tæklinganna sem ég kann, er það,
að á námsskrá Menntaskólans í
Hamrahlíð eru á einu námskeiðinu
róttæklingagreinarnar fjórar, sem
ég gat um í greinarbyrjun án þess
að nokkurt efni sé til mótvægis!
(En tvær þeirra eru beinar árásar-
greinar á Morgunblaðið.) Vanda-
samt er að skilgreina, hvað sé
sanngirni, en þetta er að minnsta
kosti ekki sanngirni.
Útúrsnúningar
Róttæklingarnir og vinir þeirra
re.vna einnig að afskræma mál-
flutning mótherjanna, þegar þeir
ræða um hann. Til dæmis má taka
tvær greinar, sem birtust í
Morgunblaðinu í síðustu viku, aðra
eftir Halldór Guðjónsson, kennslu-
stjóra Háskólans, hina eftir Árna
Sigurjónsson námsmann, báðar til
varnar riti Páls Skúlasonar (en rit
Hjalta Kristgeirssonar og Gísla
Pálssonar eru líklega óverjandi að
mati þeirra. Bragi Guðbrandsson
er eini maðurinn, sem hefur ritað
grein til varnar riti Gísla, sem er
eins löng og hún er rýr að efni.)
Árni reit: „Hannes sakar Pál um
„almenna vanþekkingu“ og rök-
styður skoðun sína með því að
benda á að Páll lét ógert að nefna
tvær ákveðnar baékur í riti sínu
sem Hannes hefði viljað hafa
með.“ Hann reit síðan: „Ég get líka
sagt við Hannes: af hverju skrifað-
ir þú ekki í grein þinni að Islenzk
málfræði eftir Björn Guðfinnsson
kom út í fimmtu útgáfu árið
1958?“ En hvað hafði ég ritað? Ég
haiði ritað um Pál: „Hann ritar
einnig, að „eina almenna inn-
gangsritið á íslensku að kenning-
um Karls Marx“ sé bókin
Marxisminn eftir Ásgeir Blöndal
Magnússon, sem kom út 1937.
Hann getur þess ekki, að bókin
Socialisminn eftir Gunnar Árna-
son kom út í tveimur bindum
1935—1936. Ásgeir er marxsinni,
en Gunnar ekki.“ Ég hafði með
öðrum orðum bent á, að staðhæf-
ing Páls um „eina almenna
inngangsritið" var röng, hin bókin
eftir Gunnar Árnason var ekki
nefnd, en íslenzk málfræði eftir
Björn Guðfinnsson kom málinu
ekki við fremur en flestar aðrar
íslenzkar bækur. Útúrsnúningur
Árna blasir við, og annað er eftir
þessu í grein hans.
Ókvæðisorð
Kennslustjóri Háskólans reit:
„Hannes lætur að því liggja, að
Páll... sé ekki heill á geðsmun-
um.“ Ég hringdi í Halldór og
spurði hann, hvað hann ætti við
með þessari staðhæfingu. Hann
svaraði mér svo, áður en hann
skellti á í bræði sinni, að hann ætti
við orðið „hugaróra" (en ég sagði,
að rit Páls væri hugarórar um
veruleikann í grein minni)! Útúr-
snúningur Halldór blasir við:
Orðið „hugarórar" er síður en svo
þeirrar merkingar. í íslenzkri
orðabók menningarsjóðs segir, að
merking þess sé „heilaspuni,
taumlaus ímyndun". Og annað er
eftir þessu í grein hans. Kennslu-
stjórinn kallaði mig „níðskrifara",
„skrumara" og „loddara" í grein
sinni, sem var „jafn full af
stóryrðum og hún er snauð af
röksemdum“ eins og dr. Þorsteinn
Sæmundsson sagði í snjallri grein
í Morgunblaðinu s.l. mánudag. Én
hvað kallar kennslustjórinn gagn-
rýni dr. Páls Árdals, en hann er
eini Islendingurinn, sem hefur
getið sér orð á alþjóðlegum
vettvangi sem heimspekingur,
gefið út bækur á ensku og kennt
við brezka og kanadíska háskóla?
Dr. Páll Árdal var í dómnefnd,
þegar Páll Skúlason sótti um
lektorsstarf við Háskólann, og að
sögn róttæklingsins Gunnlaugs
Ástgeirssonar í Stúdentablaðinu
20. desember 1973 „gagnrýnir
hann Pál Skúlason ótæpilega og er
óþarft að rekja það nákvæmlega.
Segir hann m.a. að kennsluskráin
sé illa skrifuð og ennfremur síðar
að ekki verði ráðið af gögnum að
Páll Skúlason sé fær um að rita
ljóst og vekjandi (clearly and
excitingly) um heimspeki á ís-
lensku". Og „segist hann óttast, að
þess konar „cultural analysis" sem
umsækjandi virðist álíta að sé
þungamiðja heimspekinnar, sé alls
ekki það sem íslenskir stúdentar
þarfnist". Hvers vegna reit Hall-
dór ekki grein um níðskrifarann,
loddarann og skrumarann dr. Pál
Árdal? Til þess eru líklega tvær
ástæður, að kennslustjórinn reit
grein sína. í fyrsta lagi er
kennslustjórinn góðvinur Páls
Skúlasonar, heldur, að gagnrýni
rits eftir Pál sé árás á einstakling-
inn Pál. í öðru lagi er kennslu-
stjórinn starfsmaður þeirrar
stofnunar, sem Háskólinn er, og
heldur, að gagnrýni rits eftir
annan starfsmann sé árás á
stofnuniná og henni í óhag.
Tvöfeldni
róttæklinganna
Sérhver staðhæfing greina-
flokks míns er óhrakin. Og til
þessa hefur einungis verið brugð-
izt við gagnrýni minni með útúr-
snúningum og ókvæðisorðum. Rót-
tækir framhaldsskólakennarar
hafa nokkrir ráðist á mig í
kennslustundum án þess að ég
væri viðstaddur brotið þannig öll
lögmál um drengskap í skoðana-
skiptum, (en til þess væri ég fús).
En skoplegt er það, að í þjóðvilja-
greinum um mig er sagt, að ég
krefjist atvinnubanns á róttækl-
inga! Ég hef aldrei krafizt þess.
Enn róttæklingar hafa krafizt
atvinnubanns á mótherja sína.
Gestur Guðmundsson, þjóðfélags-
fræðingur og miðstjórnarmaður
Alþýðubandalagsins, reit um
nokkra foringja undirskrifta-
söfnunarinnar undir kjörorðinu
„Varið land“ í Stúdentablaðið 8.
apríl 1974: „í fúlustu alvöru: Er
ekki kominn tími til að stúdentar
krefjist þess að ofangreindum
mönnum verði vikið frá Háskólan-
um vegna síendurtekinna tilrauna
þeirra til að beita stúdenta
fasískri skoðanakúgun?“ (Hvar
var Halldór Guðjónsson, þegar
þetta var ritað? Hvers vegna reit
hann ekki grein til varnar þessum
samkennurum sínum?) Öll við-
brögð róttæklinganna við greinum
mínum eru til marks um þá
tvöfeldni þeirra, sem ég hef
stundum gert að umræðuefni: Þeir
kalla mig „níðskrifara", en skrifa
sjálfir níð um mig. Þeir segja, að
ég krefjist atvinnubanns, en krefj-
ast sjálfir atvinnubanns. Þeir
segja, að ég meiði menn í roði, en
stofna sjálfir sjóð („Málfrelsis-
sjóðinn", en Páll Skúlason er
stjórnarmaður hans) til þess að
aðstoða þá, sem meiða menn í orði.
Hvar hef ég skrifað níð? Hvar hef
ég krafizt atvinnuban. s? Hvar hef
ég meitt menn í orði? Hvergi. Ég
treysti lesendum til þess að fella
dóm um gagnrýni mína. Mál er, að
áróðri róttæklinganna í skólunum
linni.
16 _------
Árni SigurjOnsson: _ 1*1
áommOnLtÍ
Svar til Hannesar arw
hefur PiH ekki -----------------
fjoldi útgef'nna J*®*
k.nmlu.kyii* l»tl“t
1 S'ií,,ÍXi
h..„ H«kol,
sóknarstofnun gl | Kerir
Hr'í,n‘á Oi.íT.rL ik»'‘
““•“ííi, (vrrum k.on.r.
*' „‘llSSor Pi' Skól.-oo
K‘'<iaíííS‘
11„.00 O, <""i'i"'þoirri
irófturarit og l>Kur «
fullyrðingi_aftj
snaiw*- w *» j*
sassírafÆi-
“Tho«»o o* venil.ik*
SSr
arssií.“as.
vrkW'""
SSrtÖ ‘ H- i»i«i”?r
„ „ ...inooiir, ujtail> w .» &
itok i vmmim.rk.imo o« h kM)iuliraum ““
- þó ekki fynr Þv' : „t gr ekki nauftayn
'••Ijeklingar af Hannesi rMC ^ ^
»*U.
fram aft «P* “"1
, hafi *nn «^1
iftayn k W- *?■
1 geta þeee *''•**■
u.o* 4 oafn «&■
Unh'erj|l h.
Wnd ,.r P* tr-riun á
tessara ,:,he,n>'/«ði _
sk<^ana hujtr,an» «g
'»ru nou“arór». baö^rV,aAr»
/'«fcina alla / efni til v&ur
:o*“
'er/d ‘
xripi/i i
*rindj
....
la“"hk.r .......'»»"■
"», K,-'* ""innoS?
'»<««»» „5""' -,». 1
efcfci h,, a °r h\i o'. !0*f*fre/i.
raufr ,’íarárar ÍS?r*-r* en
mn.
hríi uarsk'ni ade,ns
, ,kar‘nnHr . efn>
"'hrHra r ,s'*ð/ ,
'*r« fe/M ***«' en
&h*>mil, ,nidur Þess n.!íard*‘m'
'7“"», »“'»* ísa"
"•""»i*o „*'"*,* , ' *'
"“wikoa •'"'»»,>
r„*r,
'unnra,r.. rn‘K revn/r h ,r n'*li
ÍL'C
.fer^ »?»»“:„?•"» ^'r"t
r'"«" "» «*■, *
‘■o“u■*». í>»„'m"'lC
...... v
iknars,.,"'**‘ó', ároar-V ' «» kont. *ð'*_*«,, u
------------— 1