Morgunblaðið - 15.10.1978, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 15. OKTÓBER 1978
JMwgpunliIiifrife
Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiösla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guömundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aóalstræti 6, sími 22480.
Askriftargjald 2200.00 kr. á mónuói innanlands.
i lausasölu 110 kr. eintakið.
Lúðvík Jósepsson gaf at-
hyglisverða yfirlýsingu í
viðtali við Morgunblaðið sl.
þriðjudag. Hann sagði: „Það
er alveg augljóst, að ríkis-
stjórninni láðist að leita eftir
samkomulagi við sína stuðn-
ingsflokka um megin-
stefnuna í fjárlagafrumvarp-
inu. Þegar Morgunblaðið bar
þessa kvörtun Lúðvíks
Jósepssonar undir Olaf
Jóhannesson forsætisráð-
herra sagði hann: „Eg tel nú.
að það sé hinna einstöku
ráðherra að hafa samband
við sína stuðningsflokka."
Þetta er auðvitað alveg rétt
hjá Ólafi Jóhannessyni og þá
verður jafnframt ljóst, að
gagnrýni Lúðvíks er beint að
ráðherrum Alþýðubanda-
lagsins í núverandi ríkis-
stjórn. Þeim hefur greinilega
orðið á í messunni, þegar
fjárlagafrumvarpið hefur
verið til meðferðar í ríkis-
stjórninni og samþykkt eitt-
hvað, sem Lúðvík var ekki
ánægður með.
Viðbrögð formanns Al-
þýðubandalagsins voru þau
að hirta ráðherra flokks síns
opinberlega. Þegar þingflokki
Alþýðubandalagsins varð
ljóst, að ráðherrar flokksins
höfðu a.m.k. komizt mjög
nálægt því að samþykkja
fjárlagafrumvarp, sem Tóm-
as Árnason hafði kynnt í
ríkisstjórninni var ákveðið að
senda Lúðvík Jósepsson og
Geir Gunnarsson á fund
Ólafs Jóhannessonar og
tveggja annarra ráðherra.
Þetta eru að sjálfsögðu mjög
óvenjuleg .vinnubrögð. Eðli-
leg vinnubrögð eru þau, að
ráðherrar viðkomandi flokks
kynni sjónarmið síns flokks á
fundum ríkisstjórnarinnar. í
þessu tilviki er bersýnilegt,
að ráðherrum Alþýðubanda-
lagsins hefur ekki verið
treyst til þess að fjalla frekar
um málið á ráðherrafundum
og þess vegna er formanni
flokksins og helzta sérfræð-
ingi hans í ríkisfjármálum
falið að koma óánægju þing-
flokksins á framfæri við
forsætisráðherrann. Síðan
hnykkir Lúðvík á með því að
hirta ráðherra flokks síns
opinberlega og það á síðum
Morgunblaðsins! Meiri getur
auðmýking þeirra tæpast
orðið.
Meðferð ríkisstjórnarinnar
á fjárlagafrumvarpinu er
skrípaleikur. Tómas Árnason
fjármálaráðherra lýsti því
yfir í blaðaviðtali, að fjár-
lagafrumvarpið hefði verið
samþykkt í ríkisstjórninni.
Hagsýslustjóri, sem hefur
yfirumsjón með undirbúningi
frumvarpsins, lýsti því yfir í
blaðaviðtali, að frumvarpið
væri að fara í prentun. I
kjölfar þessara yfirlýsinga
sagði formaður þingflokks
Alþýðuflokksins í viðtali við
Morgunblaðið, að ekkert fjár-
lagafrumvarp hefði verið
samþykkt af Alþýðuflokkn-
um. Fulltrúar þingflokka
Alþýðuflokks og Alþýðu-
bandalags gengu síðan á fund
þriggja ráðherra til þess að
mótmæla vinnubrögðum við
fjárlagafrumvarpið. Síðan
tóku þingflokkarnir ráðin af
ríkisstjórninni við gerð fjár-
lagafrumvarpsins. Ástæðan
fyrir þessum vanda ríkis-
stjórnarinnar við gerð fjár-
lagafrumvarpsins er einfald-
lega sú, að þær stórfelldu
niðurgreiðslur, sem ríkis-
stjórnin tók ákvörðun um í
septemberbyrjun ásamt öðr-
um aðgerðum kosta ríkissjóð
slíka fjármuni á næsta ári, að
það bil verður ekki brúað með
auðveldum hætti. Þess vegna
hefur ríkisstjórnin hugleitt
margvíslega tekjuöflun, m.a.
þá að stórhækka sjúkra-
tryggingagjald, sem er
brúttóskattur eins og menn
vita. Magnús Magnússon
félagsmálaráðherra hélt því
fram í blaðaviðtali, að frétt
Morgunblaðsins um það væri
úr lausu lofti gripin. Sú
yfirlýsing ráðherrans er röng
og sýnir það eitt, að hann veit
ekki hvað er að gerast í
ríkisstjórn, sem hann situr í.
Hitt er svo annað mál, hvaða
tekjuöflunarleið ríkisstjórnin
velur að lokum.
Samhliða erfiðleikum
ríkisstjórnarinnar við að
leysa þann tekjuöflunar-
vanda, sem hún hefur sjálf
búið til og er enn erfiðari
úrlausnar vegna þess að við
liggur eftir síðustu skatta-
álögur, að skattgreiðendur
geri uppreisn, hefur skrípa-
leikurinn í kringum fjárlaga-
frumvarpið leitt í ljós það
valdatafl, sem stendur yfir í
Alþýðubandalaginu og bygg-
ist á því, að Lúðvík Jósepsson
er bersýnilega að taka í
hnakkadrambið á ráðherrum
flokks síns og gera þeim ljóst,
að þótt þeir sitji við fundar-
borð ríkisstjórnarinnar og í
ráðuneytunum, ráði hann
ferðinni í hinum veigameiri
málum. Það er því ljóst, að
ráðherrar í núverandi ríkis-
stjórn eru fleiri en níu.
Það eru afleit vinnubrögð
að leggja fjárlagafrumvarp
ekki fram í byrjun þings. Það
hefði auðveldlega verið hægt
vegna þeirrar miklu undir-
búningsvinnu, sem innt hafði
verið af höndum í tíð fyrrver-
andi fjármálaráðherra. En
svo mikil er óreiðan í
stjórnarráðinu, rúmum mán-
uði eftir að núverandi ríkis-
stjórn tók við völdum, að ekki
er einu sinni hægt að fylgja
þeirri venju að leggja fjár-
lagafrumvarp fram í byrjun
þingsins. Það er vísbending
um það, sem á eftir fylgir.
Lúðvík hirtir ráðherra
Alþýðubandalagsins
I Reykjavíkurbréf
^♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦Laugardagur 14. október ♦♦♦♦♦♦ ♦♦♦♦♦♦ J
Frjálshyggja og
alræðishyggja
y\stæða er til að vekja athygli á
merku riti Ólafs Björnssonar
prófessors, Frjálshyggja ok alræð-
ishyggja, sem Almenna bókafélag-
ið Kaf út ekki alls fyrir löngu.
Ólafur Björnsson var, meðan hann
sat í þingflokki Sjálfstæðisflokks-
ins, einn þeirra þingmanna, sem
hafði hvað mesta yfirsýn yfir
þjóðfélags- og efnahatjsmál otí um
hann satiði Bjarni Benediktsson,
að hann hefði verið einn nýtasti
þingmaður flokksins. Plins og
aikunna er, fyigir sá bögguil
skammrifi, að í prófkjörum verða
mikilhæfir stjórnmálamenn
stundum að láta í minni pokann
fyrir þeint, sem er lagið að koma
sér í mjúkinn hjá kjósendum með
yfirborðsmennsku og alls kyns
popplátum, sem eiga greiða leið að
sjónhverfingasjúkum samtíma.
Ólafur Björnsson varð fyrir barð-
inu á þessu, því að hann náði ekki
endurkosningu, þegar hann tók
þátt í prófkjöri á sínum tíma, og
féil út af þingi. Hann var ekki einu
sinni í neinni „hreinsunardeild(!)“.
En í raun og veru má segja, að
hann hafi ekki síður unnið þarft
verk eftir að hann fór af þingi en
meðan hann sat þar. Hann hefur
svo sannarlega ekki setið auðum
höndum síðan hann hætti þing-
störfum. (Hvar eru pólitísk heim-
spekiskrif popparanna á þingi?)
Kennsla Ólafs við háskólann og
ritstörf bera ríkulegan ávöxt og þá
ekki sízt sú bók, sem hér hefur
verið minnst á, Frjálshyggja og
airæðish.vggja. Hún hefur orðið
mörgum íhugunarefni, enda á háu
piani í hugsun og skrifuð án áhrifa
frá hrognamáli sem rætur á í s.n.
stofnanaíslenzku og enginn skilur,
ekki einu sinni hámenntaðir höf-
undarnir sjálfir. Bók Ólafs er á
góðu, alþýðlegu máli án erlends
rembings eins og „á ársgrundvelli“
og magníslenzku, sbr.: mikið magn
veiddist af síld (í stað: mikið
veiddist af síld), mikið magn af
æðarfugii o.s.frv.
Frjálshyggja og alræðishyggja á
vafalaust eftir að hafa mikil áhrif
á skoðanamyndun hér á landi og
hugntyndir manna um húmanist-
íska stjórn þjóðfélags- og efna-
hagsmála í landinu. Ólafur
Björnsson er boðberi þeirrar
kenningar, að einstaklingurinn
eigi að hafa nægilegt svigrúm í
þjóðfélaginu til að láta gott af sér
leiða, en hann megi ekki verða að
bráð einhverjum kenningum eða
kreddum, sem eru ýmist notaðar
eða misnotaðar af tækifærissinn-
uðum stjórnmálamönnum, t.a.m.
marxistum, sem hafa margreynt
að reyra, ekki aðeins einstaklinga
heldur heilar þjóðir í fjötra, þó að
það hafi varla verið markmið
Karls Marx með skrifum sínum og
boðskap. En samt er ekki hægt að
ganga framhjá því, að fyrirmæli
hans um það, hvernig áhangendur
kenninga hans eigi að ná tökum á
þjóðfélaginu, hafa fætt af sér þau
gulög, sem við nú sjáum blasa við
hvarvetna í kommúnistalöndun-
um.
Það er ástæða að hvetja fólk til
að lesa bók Ólafs Björnssónar og
kynna sér rækilega efni hennar.
Astæða er einnig til að minna á
eftirfarandi tilvitnun í grein eftir
hann og staldra við þessi orð hans:
„En því er hér minnzt á kjaramál-
in í tengslum við félaga Napoleón,
að til er að vísu ein leið enn, ef leið
skyldi k.alla, sem á pappírnum
gæti fengið það dæmi til að ganga
upp að skerða ekki vísitölubætur
án þess að dregið sé úr fjárfest-
ingu eða skuldasöfnun erlendis
aukin, a.m.k. ekki fyrst í stað, hún
væri sú að taka upp innflut.nings-
höft að nýju og kalla einhverja
„söngvara þjóðvísunnar“ til starfa
að rtýjú. Auðvitað myndi þetta
hafa í för með sér meiri skerðingu
lífskjara launþeganna en nokkur
vísitóluskerðing, sem til umræðu
hefur verið. En sú skerðing yrði
ekki rnæld í tölum, því að nú væri
vísitalan ekki lengur neinn mæli-
kvarði á kaupmátt launa. Þessari
aðferð mætti líkja við það að ætla
sér að lækna hitasótt með því að
brjóta hitamælinn.
Hinn frjálsi markaður er raunar
fjöregg kjarabaráttu launþeganna
í þeirri mynd, sem hún er rekin í
þeim löndum, sem á markaðsbú-
skap byggja. Þegar tekin eru upp
höft eða skömmtun, eru með því
slegin úr hendi launþeganna öll
þau vopn, er samtök þeirra hafa
yfir að ráða til að auka kaupmátt
launa sinna. Þeir kunna að vísu að
geta knúið fram hærra kaup. En
nú er það ekki lengur kaupið, sem
ræður lífskjörunum, heldur hitt,
hvað stjórnvöldunum þóknast að
skammta fólkinu. Austan járn-
tjalds eru frjáls launþegasamtök,
þ.e. óháð ríkisvaldinu, sem kunn-
ugt er bönnuð.
En jafnvel þótt þau væru leyfð,
þá gætu þau litlu áorkað til þess
að tryggja fólki sínu neinar
raunhæfar kjarabætur. Telji
stjórnvöld, að ekki sé grundvöllur
fyrir því, að kjörin séu bætt, mæta
þau kauphækkunum með strang-
ari skömmtun, svo að kjörin
standa í stað.
Það þarf þó ekki að fara austur
fyrir járntjald til þess að finna
dæmi um það, sem hér hefur verið
sagt. Hvað gerðist hér á landi
sumarið 1917? Þá um vorið var
Dagsbrún í mánaðarverkfalli og
tókst að knýja fram talsverða
kauphækkun. En þá um sumarið
var tekin uþp ströng vöruskömmt-
un, sem gerði að engu hinar áunnu
kjarabætur og miklu meira en það.
Einhvér kann nú að segja sem
svo, að hafta- og skömmtunarráð-
stafanir komi að því leyti betur við
en t.d. vísitöluskerðingar, að
fvrrnefndar ráðstafanir gangi
jafnt yfir alla. Þetta er þó á
algerum misskilningi byggt.
Vegna ólíkra þarfa einstakling-
anna ganga einmitt engar kjara-
skerðingarráðstafanir eins ójafnt
yfir og skömmtun og höft. Jafnvel
þó um almenna nauðsynjavöru sé
að ræða eins og t.d. kaffi, þá mun
rosknu fólki það í minni frá
stríðsárunum, hvernig kaffi-
skömmtunin bitnaði þá á því fólki,
þar sem aðeins var fullorðið í
heimili, þar sem barnafjölskyldur
höfðu gnógt kaffis. Flf um sér-
hæföar vörur er að ræða, kemur
ójöfnuðurinn þó enn skýrar fram.
Á haftaárunum mun innflutning-
ur hljóðfæra yfirleitt hafa verið
bannaður (einhver undantekning
mun þó hafa verið leyfð að því er
snertir kirkjuorgel). Fyrir þá
ómúsíkölsku var þetta nánast
„kjarabót", þar sem þeir losnuðu
þá við óþægiiegan hávaða. En hins
vegar var hér um tilfinnanlega
skerðingu lífsánægju — og þá um
leið — lifskjara söngelska fólksins
að ræða. Ætti þetta ekki að þurfa
nánari skýringa við.“
Þannig komst Olafur Björnsson
að orði í ágætri grein, sem hann
skrifaði í Morgunblaðið í tilefni af
útkomu bókar hans, Frjálshyggja
og alræðishyggja.
Hægri og vinstri
Sumt fólk tönnlast sífellt á því,
að það sé hægri sinnað eða vinstri
sinnað, enda þótt þessi pólitísku
vígorð til hægri eða vinstri hafi
glatað merkingu sinni að mestu
eins og flest önnur orö, sem
þátttakendum í stjórnmála-
sirkusnum hefur verið trúað fyrir.
Það var athvglisvert, að annar
ritstjóri Þjóðviljans lýsti því yfir
eftir kosningasigur Alþýðuflokks-
ins í síðustu alþingiskosningum,
að menn gætu ekki sagt, að
Alþýðuflokkurinn væri vinstri
flokkur og þar með væri ekki unnt
að halda því fram, að kosningaúr-
slitin væru „vinstri sveifla" í
íslenzkum stjórnmálum. Nú er
lítill vafi á því, að ýmsir Alþýðu-
flokksmenn halda því fram, að
þeir séu vinstri menn. En þrasið
um hægri og vinstri í íslenzkum
stjórnmálum er ekki síður en
annars staðar orðið að merkingar-
lausri þvælu. Enginn veit lengur
sitt rjúkandi ráð í þessum efnum
og fæstir vita í raun og veru, hvort
þeir eru hægri eða vinstri menn(!)
Á það hefur verið bent, að
fulltrúar aðalsins í stjórnarbylt-
ingunni miklu 1789 hafi setið
hægra megin við ræðustól þings-
ins, en fulltrúar borgaranna,
þeirra sem gerðu frönsku byiting-
una og hugðust gjörbreyta þjóð-
skipulaginu, sátu vinstra megin
við ræðustólinn. Af þeim sökum
hafi fulltrúar aðals, þ.e. þeirra
sem engu vildu breyta, verið hægri
menn, og samkvæmt sömu reglu
ætti borgarastéttin að kenna sig
við vinstri stefnu. Þetta hefur svo
verið með þeim hætti, að þeir, sem
vilja bylta þjóðskipulaginu, eru
kallaðir vinstri menn, en hinir
kenndir við hægri stefnu. Þannig
er hin „vinstrisinnaða" borgara-
stétt stjórnarbyltingarinnar miklu
orðin e.k. iöggiltur fulltrúi „hægri
stefnu'* í stjórnmálum(!)
Fasistar og nazistar voru og
hafa allt fram á þennan dag verið
kallaðir „öfgaöflin lengst til
hægri", enda þótt þeir hafi gert
atlögu að ríkjandi þjóðskipulagi og
hrifsað til sín völdin með þeim
hætti, sem alræðissinnum er
tamast, þ.e. með valdaráni eða
byltingu eins og mafxistar. Þeir
hafa síðan gjörbreytt borgaralegu
lýðræðisþjóðskipulagi, þar sem
þeir hafa komizt til valda, og ættu
því samkvæmt skilgreiningunni
frá stjórnarbyltingunni 1789 að
vara kallaðir „vinstri menn“.
Kommúnistaflokkar A-Evrópu
og víðar kenna sig við vinstri
stefnur og leiðtogar þeirra kalla
sig „vinstri menn“, eins og kunn-
ugt er. Þetta eru þó flokkar, sem
berjast með kjafti og klóm fyrir
ríkjandi alræðisskipulagi komm-
únismans og vilja engar breyting-
ar. Leiðtogar þeirra standa í
sporum lénsherra á miðöldum og