Morgunblaðið - 17.10.1978, Blaðsíða 10
LelKllst
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 17. OKTÓBER 1978.
eftir ERLEND
JÓNSSON
LcikfélaK Akurcyrari ÞESS
VEGNA SKILJUM VIÐ. Ilöf.,
Guómundur Kamhan. Þýö.,
Karl Isfcld. Lcikmynd, Jún
Þórisson. Lcikstjórn og
húninKar, Ilaukur J. Gurtnars-
son.
Leikfélatí Akureyrar setur
markið hátt. Það hefur KÓðum
starfskröftum á að skipa ou
leitast við að vanda verkefnaval
of; flutninií. Það hefur ráðið sér
leikhússtjóra, Odd Björnsson
rithöfund. Oddur er ekki aðeins
í tölu listfen|;ustu leikrita-
höfunda. Hann er einniu reynd-
ur leikhúsmaður ojí þanniu
kunnu|;ur innri sem ytri verk-
efnaröð í leiklistinni, starfaði
meðal annars við Þjóðleikhúsið
hér. I ei|;in verkum hefur Oddur
hallast að framúrstefnu. Fyrsta
verkefni LeikfélaRS Akureyrar
undir hans stjórn bendir þó ekki
til að hann muni sveijrja það
undir nýjunnastefnur, öðru
fremur.
Þess venna skiljum við er
raunsæisverk af því ta(?i sem
sumir hafa í niðrunarsk.vni en
að minni hynnju nokkuð vafa-
samlega kallað næujukassa-
stykki, það er að sefya: ieikhús-
líesturinn fær á tilfinninuuna að
ein hliðin sé tekin úr raunveru-
lefíu heimili oií hann fái síðan —
óséður — að hnýsast í einkalíf
persónanna. En þetta verk
Kamhans er meira en raunsæis-
verk eða KæKjukassastykki eða
hvað við eifíum að kalla það.
Þetta er líka ádeiluverk þar sem
höfundurinn setur »problemer
under debat« svo stuðst sé við
orð Brandesar. Þess venna
skiljum við! » Víjíjíó þykir vænt
um aðra konu. Mér þykir vænt
um Vi|ít;ó. Þess vefjna skiljum
við.« Þaðan er heitir dregið.
Hjónaskilnaður hefur alltaf
verið efni í hviksöfju ot; er það
enn. Hvílikur hurðarskellur
þegar Nora gekk út Ofí lokaði á
eftir sér! Kamban var að sönnu
hálfri öld yngri en Ibsen. Eigi að
síður má minnast þess að hann
ólst upp í samfélafíi þar sem
hjónaskilnaðir voru nánast
óþekktir ojí starfaði síðan í
ánnars konar samfélafíi þar sem
fólki var vægast sagt ráðið frá
að skilja sæi það nokkra aðra
leið út úr sínum persónulegu
ógöngum. Almennt mun ungt
fólk í Skandinavíu hafa litið svo
á þegar fyrri heimsstyrjöldin
var að baki og Kamban skrifaði
verk sín að hjónaskilnaður gæti
verið ill nauðsyn — en þó alltaf
ill. Kamban var afar frjálslynd-
ur borgari. Og miðað við tíðar-
andann á þeim árum cr hann
skrifaði þetta leikrit gekk hann
tiltölulega lengra en t.d.
rauðsokkurnar nú á dögum er
þær vilja afnema hjónabandið.
Að mæla með hjónaskilnaði
jafnskjótt sem ástin væri
slokknuð, líkt og Kamban gerði í
raun og veru, töldu ráðsettir
borgarar ganga guðlasti næst.
Þess vegna skiljum við er
ádeiluverk. Kamban deilir á
eldri kynslóðina sem tekur
laumuspii í ástum fram yfir
frjálsar ástir fyrir opnum tjöld-
um. Hins vegar finnst mér ekki
eiga við að kalla þetta »gaman-
leik« eins og stendur á titilblaði
þeirrar útgáfu verksins sem ég
hef undir höndum. Gamansemi
var ekki eðli Kambans sem
rithöfundar. Þvert á móti voru
verk hans borin uppi af alvar-
legum boðskap, í því fólst
styrkur þeirra. Kamban var
ekki kjarnyrtur höfundur.
Honum var ekki lagið að láta
hnyttnar athugasemdir fljúga
milli persónanna eins og t.d.
Shaw sem fékkst við ámóta
vandamál út frá svipuðu sjónar-
horni. Kamban tók sér fyrir
Frá vinstri, frú Dagmar (Björg Baldvinsdóttir), prófessor Axel Thonnsen (Þráinn Karlsson). frú Stefanfa, kona hans (Sigurveig Jónsdóttir)
og Eggert Thorlacius (Marinó Þorsteinsson).
Kamban á Akureyri
hendur, fyrstur íslenskra
höfunda, að lýsa lífi efnastétt-
anna í stórborgum Vesturlanda.
Þær höfðu tamið sér settlegt og
ópersónulegt snið og höguðu
orðum sínum gjarnan eftir
settum kurteisisreglum. Allt
eins og þetta fólk klæddist
fínum fötum þótti því við hæfi
að klæða tilfinningar sínar í
fagurlega sniðinn búning þyrfti
það að láta þær í ljós. Mikið
þurfti að ganga á til að það
kastaði þeim búningi og.sýndi í
sér frummanninn. Þegar svona
gamalt verk er tekið til sýningar
býður það upp á ótal möguleika,
allt frá því að endurvekja það
sem næst sinni upprunalegustu
mynd til þess að umturna því til
ríkjandi dægurtísku. Leikfélag
Akureyrar hefur í stórum drátt-
UI11 valið fyrri kostinn. Það
heldur í heiðri meginboðskap
verksins og leitast jafnan við að
skapa í kringum það andblæ
síns tíma, þriðja og fjórða
áratugarins, meðal annars með
viðeigandi »grand hótel músík«
lcikinni í hléum. Leikmynd er
við hæfi og leikstjórn traust og
trúverðug. Að vísu langaði
raann stundum í meira fjör og
meiri hreyfing og líflegri notkun
á sviðsrýminu. En þess ber þá að
geta að leikstiðll sá, sem verk af
þessu tagi voru upphaflega
samin fyrir, var nokkuð stífur
— stórkaupmaður á þriðja og
fjórða tugnum var orðinn ansi
miður sín þegar hann hélt ekki
lengur virðuleik sínum og tók að
æða fram og aftur.
Marinó Þorsteinsson leikur
Eggert Thorlacius stórkaup-
mann og leggur í hlutverkið
viðeigandi heldrimannsbrag og
þá yfirborðslegu reisn sem frá
höfundarins hendi er ætlað að
einkenna persónu hans. I fyrst-
unni þótti mér framsögn
Marinós fullbókleg, of lík því að
hann væri að lesa rulluna í stað
þess að tala hana en það fór af
þegar hiti færðist í atriðin; þá
varð tal hans eðlilegt.
Þórhalla Þorsteinsdóttir
leikur frú Sylvíu Thorlacius,
»meið ættarinnar«. Þórhalla er
reynd og traust leikkona og var
hið litla hlutverk henni leikur
einn. Hins vegar tel ég að með
nákvæmari förðun hefði mátt
marka betur háan aldur hennar
þar sem áhorfendum er örugg-
lega ætlað að greina bilið milli
hennar og miðkynslóðarinnar í
leikritinu. Björg Baldvinsdóttir
gerði Dagmar stórkaupmanns-
frú góð skil. Hlutverkið er ekki
átakaverk en felur í sér ýmiss
konar fínleg látbrögð sem Björg
kom prýðilega á framfæri.
Þráinn Karlsson og Sigurveig
Jónsdóttir leika miðaldra hjón,
frú Stefaníu og Axel Thomsen
dr. med., hjón sem liggur við að
skilja en lafa saman af því að
»mín kynslóð lagði stolt sitt í
það að halda öllu í horfi á
yfirborðinu,« eins og frúin orðar
það. Áherslumunur er á hlut-
verkum þeirra, hlutverk
doktorsins býður ekki upp á
veruleg tilþrif en hlutverk frú
Stefaníu krefst kraftmikils
skapgerðarleiks. Og nærvera
Sigurveigar Jónsdóttur á
sviðinu fer ekki fram hjá
neinum. Leikur Sigurveigar er
sterkur. Of sterkur kannski? Ég
held varla. Ég held höfundur
vilji með hamagangi þessarar
vonsviknu eiginkonu sýna fram
á að það, sem þrúgað hefur
verið, brýst upp á yfirborðið
með því meiri krafti því lengur
sem það hefur verið bælt.
Svo eru það ungu hjónin
þrenn, börn og tengdabörn
stórkaupmannshjónanna. Gest-
ur E. Jónasson í hlutverki Karls
og Nanna I. Jónsdóttir í gervi
Gerðu eiginkonu hans ollu mér
nokkurri ráðgátu. Gestur leggur
megináherslu á alvöru Karls og
hátíðleik en minni á heims-
mennsku hans — eða þurfti
maður ekki að sýna af sér
talsvert kavalerasnið á þriðja og
fjórða tugnum til að eignast sí
og æ nýjar vinkonur? Gerða
þótti mér á hinn bóginn óeðli-
lega ungæðisleg, stelpuleg. Bald-
vin, leikinn af Aðalsteini Berg-
dal, og Lovísa, leikin af Þóreyju
Lovísa (Þórey Aðalsteinsdóttir) og Baldvin (Aðalstcinn Bcrgdal).
Aðalsteinsdóttur, áttu betur
saman. Bæði skiluðu trúverðug-
lega vandasömum hlutverkum.
En einkum þótti mér þó sam-
leikur þeirra takast vel. Hlut-
verk Baldvins, galgopans í leik-
ritinu, er kannski vejkasti
hlekkur þess og á því mest undir
túlkun leikarans á sviðinu.
Aðalsteinn náði því sem hægt er
að ná út úr því. Sé heildar-
þráðurinn í verkinu helsti
slitróttur frá höfundar hendi
áttu þau, Aðalsteinn og Þórey,
stærstan þáttinn í að gera þessa
uppfærslu samfellda og mis-
fellulausa — ásamt auðvitað
Marinó Þorsteinssyni sem mest
hvíldi á.
Þriðju ungu hjónin, dr. Viggó
Mohr læknir, leikinn af Theó-
dóri Júlíussyni, og Sigþrúður,
leikin af Svanhildi Jóhannes-
dóttur, komu meira eins og sitt
úr hvorri áttinni. Theódór var
að mínum dómi gerður einum of
hlédrægur. Svanhildur er örugg-
lega efnileg leikkona. Sviðs-
framkoma hennar var við hæfi.
Raddbeitingu og framburði var
hins vegar ábótavant, þyrfti að
lagast; verða skýrari. Radd-
styrkur verður að miðast við
fjarlægð til áheyrenda hvort
sem leikara líkar betur eða ver.
Vonandi á Svanhildur eftir
hvort tveggja; að kippa því í lag
en halda jafnframt sínum af-
slappaða leikstíl og sínu óþving-
aða látæði á sviðinu.
Kristjana Jónsdóttir fór vel
með hlutverk fröken Önnu
Nielsen þjónustustúlku. Hljóm-
aöi norðlenskan hennar skýrt
fyrir eyrum þess sem tveim
tímum áður steig upp í flugvél á
Reykjavíkurflugvelli og fann sig
þarna kominn í annað land,
næstum að segja. Raunar kom
Kristjana fram tíefld því leik-
stjórinn hefur sameinað handa
henni tvö smáhluverk og gert að
einu.
Sem heild er þessi sýning
Akureyringum til sóma og ber
loflegt vitni öllum sem að henni
unnu. Leikhúsgestir skemmtu
sér vel og klöppuðu listafólkinu
verðugt lof í lófa.
Leikfélag Akureyrar er nú
vaxið upp úr því að vera
staðbundið áhugamannafélag en
mælist orðið við sama kvarða og
höfuðstaðarleikhúsin eða með
öðrum orðum á landsmæli-
kvarða. Og nú er svo komið að
verulega er eftir starfi þess
tekið.