Morgunblaðið - 18.10.1978, Page 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 18. OKTÓBER 1978.
1938. Aðrir halda því stíft fram,
að næsti handhafi titilsins hafi
leikið þann fínasta jazz sem
nokkru sinni hafi verið skorinn í
vax. Það var „King“ Louis
Daniel „Satchmo" Armstrong
fæddur aldamótaárið í hinni
merku fæðingaborg jazzins New
Orleans. í þá daga þótti sjálf-
sagt að hinir fremstu í kúnst-
inni tækju unga hæfileikamenn
í jazzlæri. Og auðvitað tók
trompetsöngvarinn Louis Arm-
strong út sinn tónlistarþroska í
bandinu hjá meistara King
Oliver.
Satchmo bætti eins og einni
áttund uppávið við reisn jazz-
formsins um leið og hann
dýpkaði sálargrunn þessarar
listgreinar.
Ekki fyrir
sinfóníuhljómsveit
King Louis Armstrong varð
menningar-ambassaædor
Bandaríkjanna í hinum besta
skilningi. Hugljúf er ein sagan
af meistaranum, þó sönn sé. —
Það var í stjórnleysi, ránum og
rupli, barsmíðum og nauðgun-
um. Mættur á staðnum var King
Louis Armstrong and his band
til að halda uppá frelsið og
hressa mannskapinn með
þrumu-útikonsert. — Frítt fyrir
alla, bræður og systur -oh, je, je.
Með göldrum þeim, sem þessi
listgrein hefur svo ótvírætt yfir
að ráða þegar hún er túlkuð á
hinu hæsta plani, tókst Satchmo
að halda yfir hundrað þúsund
sannkölluðum ólátabelgjum
(væglega orðað — ekki satt)
hugföngnum í á fjórðu klukku-
stund — en þá hafði snillingur-
inn og félagar hans blásið út —
og heimamenn voru nú náttúru-
lega margfalt fróðari um frelsið
en nokkurn tíma síðustu
hundrað árin undir Belgum.
Louis Satchmo Armstrong er nú
látinn. Það hafa fáir kóngar á
vorum dögum verið harmaðir
sem hann.
Órói í
liðinu
Til eru þeir sem hafa þá
skoðun að tónaflóð núverandi
handhafa tiltilsins hafi enn
aukið á hæðir og víddir jazz-
heimsins.
Fæðing á torgi
Sagan segir að í lúðrasveitum
New Orleansborgar hafi menn
f.vrst tekið til að blása jazz. —
Það mun hafa verið á síðari
helming 19. aldar. Þá höfðu
ófrjálsar kynslóðir negranna i
meir en tvöhundruð ár tregað
hina gömlu góðu Afríku í söng,
dansi og trumbuslætti, — stund-
um með ívafi af hergöngulögum
og hymnamelódíum þrælahald-
aranna. Elsta form jazzins í
núverandi mynd, „tólf takta
bluesformið“, er orðið vel mótað
og þekkt í kring um 1870. Vísir
að nútíma jazzhljómsveitum
kemur svo fram um 1880 er
negrahljómsveitir byrja að leika
á fljótabátum á Mississippi og á
skemmtistöðum í St. Louishér-
aði.
jazzins
Joe _King“ Oliver ásamt Krcóla-jassbandinu. sem er frægust hljómsveita hins hefðbundna jazz en sem
hann þó stofnaði ekki fyrr en hann var kominn til Chicago. Aðeins Lil Ilardin píanistinn, lengst til
hægri. var ekki frá New Orleans. Á þessari mynd sést „King“ sitjandi en lengst til vinstri er
trommuleikarinn Baby Dodds, þá trombónleikarinn Honore Dutray. Bill Johnson, sem lék jöfnum
höndum á hassa og banjó. Louis Armstrong sem lck þarna á annan kornet. þá Jimmi Dodds, klarfnett og
Ilardin.
Dixeland
framúrstefnunnar
Með King Oliver Creole Jazz
Band er hljómsveitinni lyft á
hærra plan, enda varla hægt að
þverfóta fyrir snillingum á
hljómsveitarpallinum. Þeirra
mestur og bestur var auðvitað
King Oliver sjálfur. Hinn nýi
meistari var alvarlegur, einlæg-
ur og elskulegur í sköpun sinni.
Ekki eru hér hafðar í frammi
neinar ýkjur um verðleika King
Olivers. Grammófónplötur
sanría þetta allt — og vel það.
Sumir segja (en þeir eru auðvit-
að ansi gamaldags), að jazzinum
hafi hnignað við fráfall hans.
King Oliver lést í Geogia árið
Dizzy Gillespie
Fiina myndin sem vitað er um af hinni sögufrægu hljómsveit Buddy Boldens (sem er sjálfur stand'
andi annar frá vinstri) en myndin mun tekin einhvern tíma fyrir 1895.
Einn original
Fyrsti stóri kallinn í hinum
verðandi jazzbransa var körn-
ettleikarinn og hljómsveitar-
stjórinn Charles „Kid“ Buddy
Bolden, fæddur um 1868 í New
Orleans, dáinn á East Louisiana
State Hospital 1031 eftir þunga
legu og langa, og merkilegt
ævistarf. „Kid“ Bolden var sómi
margra stétta. Fyrir daga jazz-
ins var hann rakari í Franklin
Street og gaf út blaðið „The
Cricket", hann gerðist síðan
hugsuður jazzins og uppúr því
tónskáld. Sagt er að Buddy hafi
á bartskurðarárunum komið við
í læknastétt varðandi garftar-
kýli, líkþorn og þvíumlíkt. Bold-
en hafði breiðan tón og bar sig
spámannlega. Hann var upp-
hafsmaður að hinum og þessum
laglínum sem þóttu góðar.
Sumar þeirra voru síðan gefnar
út undir höfundanöfnum ann-
arra. Buddy „Kid“ Bolden setti
saman hljóðfæraskipan þá er
best þótti henta í jammið — erí
hún var þessi: Kornett, klari-
nett, básúna, bassi (stundum
túba), gítar (eða banjo) og
trommur. Hann þróaði stílinn
eitthvað á þessa leið: í samspili
framlínuliðsins hélt kornettið
sig hæfilega nærri laglínunni,
klarinettið krúsidúllaði yfir og
allt um kring meðan básúnan lét
sér nægja settlega en afgerandi
undirrödd. Ryþmasveitin kynti
svo undir fjörinu með mismun-
andi taktslætti í fjórum fjórðu.
Þessi skipan jazzsveita hélst að
mestu óbreytt næstu áratugi
nema hvað stóru böndin urðu til
með tvöföldun liðsmanna á
kornett og klarinett.
Hver með annars nefi
í verkefnavali var frjálslega
farið að öllu. Efnisskráin sam-
anstóð fyrst og fremst af
blúslögum — aðallega leiknum
af fingrum fram, sálmalögum
sem stóðu einhvern veginn uppá
rönd og minntu á blómlega
uppskerudansa úr henni Afríku,
og svo voru það marsarnir, það
var snúið svo rækilega uppá
skottið á þeim að úr varð
ragtime-músík.
Það þótti við hæfi á þessum
árum að ragtime-lögin væru
leikin af einleikurum á píanó —
enda það ágæta hljóðfæri ekki
enn komið um borð í jazzbátinn.
Allt fram yfir aldamót lék þá
hljómsveit Buddy Boldens og
fleiri góðar tónsmíðar eftir
ragtimetónskáldin Louis
Chauvin, Tom Turpin og Scott
Joplin í hljómsveitarbúningi.
Sem dæmi um ágæti framleiðsl-
unnar á þessum árum er rétt að
nefna örfá númer af ótrúlega
mörgum sem enn eru á fullu og
verða víst góð og gild um
ómælda framtíð. Basin Street
Blues, Maple Leaf Rag, Nobody
knows, St. Louis Blues, Sugar
Foot Stomp og sá franskættaði
útúrsnúningur Tiger Rag.
Árið 1902 gerist píanóið svo
jazzhljómsveitarhljóðfæri — og
uppúr því fer margt nýtt að
gerast. Bak við þrekvaxna blás-
arana situr píanistinn og vissar
feilnótur og utanísláttur hafa
fengið „klassa" og kallast héðan
af „blue notes“.
Intermesso
í barnavagni
Það má skjóta því hér inn í til
glöggvunar fyrir ungdóminn, að
Jazzmenn urðu fyrstir til að
brjóta niður kynþáttamúrinn í
USA, en framundir seinni
heimsstyrjöld var þetta líkt og í
skákinni, svartir léku með
svörtum og hvítir menn ein-
göngu með hvítum. 1890 hafði
fiðlan verið innleidd í nokkrar
jazzhljómsveitir, þar náði hún
aldrei þeim veglega sessi, sem
hún hafði áunnið sér í evrópskri
músíkhefð. Ætla má að vegna
vankunnáttu hafi hver þumal-
fingurinn þvælst fyrir öðrum
hjá svörtu fiðlurunum í dentíð
— allavega brilleruðu þeir ekki í
blús. Þegar hér er komið jazz-
historíunni hefur hetja vor
hlotið heiðurtitilinn „King“
Buddy Bolden og þótti mikið,
enda var hann glæsilegur og
dáður spilari og andagiftin
upphafin.
Gunnar Reynir Sveinsson, tónskáld:
Kóngar
Konungstitill Buddy Boldens
gekk að sjálfsögðu í erfðir eins
og vera ber. Erfinginn var
kornettistinn Joseph „King“
Oliver verðandi hljómsveitar-
stjóri og tónskáld. Joe Oliver
var alinn upp í hljómsveit
meistarans King Boldens og tók
sæti hans í þeirri sveit 1907, þá
hafði Buddy blásið endanlega
frá sér öllu sem hét heilsa.
Varla hefur þann gamla og
vansæla jazzkappa grunað þá,
að blúseringar þeirra félaga í
Tin Type Hall og víðar í
gáskafullum hóruhúsum og
spilavítum væri upphaf nýs
kapítala tónlistarsögunnar.
Hugleiðing um jazz-
söguna í tilefni
af komu Dexter
Gordons, sem
leikur í Háskóla-
biói í kvöld
skáka í hom