Morgunblaðið - 24.10.1978, Blaðsíða 14

Morgunblaðið - 24.10.1978, Blaðsíða 14
14 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. OKTÓBER 1978 Sr. Eiríkur J. Eiríksson: „Frelsið Ekki átti Alþingi á Þingvelli þá að vísu einn þeirra daga .... er faxur frelsisröðull á fjoll ok hálsa faKurleiftrandi Keislum steypti". — en Vídalín túlkar í fyrrnefndri ræðu þá hugsun, er ætla má að Jónas Hallgrímsson láti Skjald- breið einnig vera tákn fyrir og Þingvölí varnarvirki um: frelsisins gegn ofstjórn og vanstjórn. Biskup segir: „í einu orði að segja, það sem skipið er fyrir utan stýri, það sem einn galinn hestur er fyrir utan beizli, og það sem manneskjan er fyrir utan rænuna, það er veröldin fyrir utan lögin og þá sem lögunum stjórna eiga.“ Frelsið á enn sem fyrr í vök að verjast og fer því fjarri, að þar sé um að ræða úrelt viðfangsefni fyrri alda. Og Jesús segir við lama mann- inn: „Vertu hughraustur barnið mitt, syndir þínar eru fyrirgefnar — statt upp, tak rekkju þína og far heim til þín.“ Og hér eru ekki orðin tóm: „Og hann stóð upp og^fór heim til sín.“ Fyrirgefning syndanna er að vísu eitt grundvallaratriði trúar- innar, en þó tengir Jesús ekki saman sjúkdóma og syndir á sama hátt og samtímamenn hans gerðu. Fangelsi ófrelsisins er næsta mjög allsherjarhlutskipti okkar mannanna. Okkur ber að leysa það á menningarlegum, viðskiptaleg- um og þá um leið stjórnmálalegum vettvangi, en fyrst og síðast hugarfarslegum, trúarlegum. Þá veitist hið fyrra að auki. Meðbræðurnir hjálpsömu námu ekki staðar fyrr en að þeir voru komnir með manninn í fangelsi Einar reisti þjóð sína í guðs nafni upp af sæng lömunarveiki framtaksleysis og hugarvíls í anda Jónasar Hallgrímssonar: -Þú fólk með eymd í arf! snautt ok þyrst við Knóttir Kfsins linda litil þjóð sem Keldur stóra synda. reistu í verki viljans merki vilji er allt, sem þarf." Einar keypti aldrei Öxará, en hann kemur við s'cgu Sogsvirkjun- ar og átti Nesjavelli hér við vatnið um hríð með öllum möguleikum þeirrar jarðar. En auðsins ríki fyrir Einari var fyrst og fremst, að „hugarvalsins öld“ næði að taka völdin okkar á meðal, eins og hann óskar í sínu mikla framtíðarkvæði „Detti- fossi“. Samtíð okkar á völ margra kosta, en á hugstefnuna skortir, hugarhreystina, sjálfan viljann, að og manndáðin best” XIX sd. e. trin. Guðspjall Matth. 9.1—8.v. Smávægileg atvik geta gert geð dapurt, en vakið mann um leið til nokkurrar íhugunar. Dóttur okkar hjóna var gefinn í sumar lítill erlendur fugl í búri. Okkur fannst gaman að honum, en nokkur efi læddist að manni, að vesalingur þessi ætti þarna heima — í fangelsi. Svo var það í fyrradag, einii fegursta dag haustsins, að fuglinn fékk að fara út úr búrinu og njóta flugrýmis stofunnar. En ofurlítil smuga var á glugga, og á augabragði smeygði fuglinn sér út. Skömmu síðar sást hann í trjátoppunum hér sunnar við kirkjuna og allan daginn þar á flögri. Búr hans var borið út til hans með mat og drykk, en hann virtist ekki vilja vinna svo mikið til þessara gæða að fara inn í búrið. Fyrsta frostnótt haustsins kom. Nú hvílir fuglinn undir úrgum himni og senn vetrar — andvana — ofursmátt brot bænastefs hinn- ar miklu hljómkviðu lífsins um frelsið. Fyrsta bókin, sem ég eignaðist og á enn, byrjar á: „ísland farsælda-frón ok haKsælda hrimhvfta móðir, hvar er þfn fornaldarfræKÖ frelsið ok manndáðin bezt?" Eiginlega er aðeins eitt orð í þessu kvæði svo mikilvægt og óhlutkennt, að það verður aðeins notað í eintölu: frelsið. Svo stórt að inntaki, að inntak þess skiptir ekki mestu. Fjölnismenn boðuðu frelsið í anda nýs tíma, er þá reis. Sól frelsisins skín um tind Skjaldbreiðar, en fjallið er einnig tákn þess að eldar frelsisins þurfa stuðla við bergsins. Fákar eldsins verða að lúta taumhaldi guðs laga og réttar, ella verður af vargur, er eyðir fold og fólki. Frumstef lífsins er frelsið og þjóðaróðsins einnig. Alþjóð, Alþingi og Þingvöllur áttu sér þá eina fortíð, er framtíð yxi upp af. Þannig er vakningarþörf enn í dag. Frelsis er vant. Forfeður okkar hættu að halda við brúnni, er lá yfir Öxará hér fyrir kirkjudyrum. Þeir gerðu sér stillur yfir ána með því að velta goðasteinum ofan af Lögbergi, þar sem þeir svo týndust í gjám eða bárust á vatnið út. Islandsklukkan brotnaði og týndist og það varð að grípa til minnstu klukkunnar hér í turn- inum til þess að Lögrétta yrði kvödd saman. I þessum predikunarstóli, lík- lega 10. júlí 1718 — fyrir réttum 260 árum, flutti Jón biskup — ef til vill, mestu predikun allra íslands alda — „um lagaréttinn", um varðveislu þess frelsis, sem við þó áttum þá eftir. Það er merkilegt, að ekki merkilegri predikunarstóll en þessi skyldi vera ætluð slík ræða og að sú smíði, fátækleg, skyldi þola þá yfirbyggingu snilldar skapsmuna og andríkis, er þar reis. Ekki vitum, við hversu bjart var um Skjaldbreið þennan dag. Frelsið sætir víða blóðugri kúgun. Víða veitist því varaþjón- ustan ein. Ekki má einangra frelsi^ frá rót þess, né tilgangi. Frelsið má ekki verða þræll geðþóttans, er fari með okkur eldri sem yngri út á Hallærisplan tómsins, tjáninga- og tilgangsleys- is; að ekki sé að því vikið, er stéttir manna eða starfshópar slíta lögin og um leið friðinn, verða eigin löggjafar, svo að borgarastyrjaldir spretta upp af og þjóða í milli. Spurning frelsisins er ekki fyrst og fremst frá hverju vil ég vera frjáls, heldir til hvers. Aður en ég lærði að lesa varð mér guðspjall þessa helgidags Ijóslifandi, af mynd út frá þessari frásögn eins og Markús skráir hana. Þar hafa 4 menn komið með lama manninn „og er þeir gátu ekki komizt nær honum fyrir mannfjöldanum, rufu þeir þakið, þar sem hann var, og er þeir voru komnir inn, láta þeir síga niður sængina, sem hinn lami lá í“ (Mark 2.4). Nýlega sá ég þess getið, að hér kæmi fram „húmor" guðspjalla- mannsins. Er við stöndum í biðröð vildum við geta flogið yfir mannþröngina. Tiltæki mannanna þarna skýrir orð guðspjallanna. „Og er Jesús sá trú þeirra...“ Þegar mennirnir hjálpsömu rjúfa þakið yfir Jesú, eru þeir að brjótast með hinn lama mann út úr fangelsi ráðþrotanna andspæn- is sjúkdómi og þar sem þeir byrja tekur Jesús við og opnar til fulls fangelsisdyrnar. hans fram fyrir þann, er allir fengelsismúrar falla fyrir — Jesúm Krist, Frelsarann. „Vertu hughraustur!" sagði Jes- ús við manninn í fangelsi lömun- arinnar. „Vertu bjartsýnn!" segir Jesús við þjóð, sem er um of hugarlama, hugsjónasljó, án sannrar lífstján- ingar og sem skyldi. „Sól skín á tinda. Vaskir menn“. Svo yrkir Jónas Hallgrímsson, er hann sér í anda Alþingi koma saman, þar sem fjallið Skjald- breiður er eins og rið anddyris. Hann nefnir og Þingvallavatn Bjartavatn. Hann veit að sjálf- sögðu, að áður en það tók að renna fram um Þingvöll hét það Myrka- vatn. Hann vissi og að Þingvalla- vatn var eitt sinn að verulegum hluta Langjökull, þar sem hann rís í kaldri lífvana eins og myrkri tign. Oft hvarflar hugurinn til þess að hér er að kirkjubaki hvílir Einar Benediktsson. Á Þingvelli dreymdi hann einnig vökudrauma, þjóðarvakningar. Að vísu þótti hann ekki þess verður að sitja konungsveislu í Valhöll árið 1930. Fyrir tilstilli góðra manna (annar þeirra var Benedikt Sveins- son forseti neðri deildar Alþingis, hinn minnir mig að að væri Ólafur Thors), flutti Kristján Albertsson minni Einars Benediktssonar á Lögbergi. Þá var Einar farinn í bæinn, en daginn eftir kvaddi hann Kristján á sinn fund og þakkaði honum með fögrum tárum. hugvavaldsins öld verði, manns- sálin verði virkjuð og leyst úr fangelsi andlegrar lömunarveiki. Fangelsisfjötrar vanmenningar í nafni vísinda, einatt, á margvís- legum vettvangi mannlegra sam- skipta, stjórnarfarslegir og efna- hagslegir leggjast mjúklega um okkur fyrir áróður þröngra ein- staklingssjónarjniða og oft í nafni einhverra meirihluta, sem þó vart þjóna heildarvelferð! Þó eru þeir fangelsismúrar hættulegastir hér, að menn taka að halda, að frelsið sé þeirra einkaeign. Menn gleyma því þá, að frelsið er eitt og ávallt samt við sig, að það er eina hugtakið í „Island farsælda — frón“, sem ekki verður notað í fleirtölu, að frelsið má aldrei verða séreign einstaklinga, flokka, né stétta, né ríkisstjórnar, né stjórnarandstöðu, heldur ein og söm hugsjón og réttur og skylda í senn, sameiginlegur grundvöllur velferðar okkar allra. Frelsi eins má aldrei verða ánauð annars. Frelsið er eitt og allsherjar og ein og söm framkvæmd þess. Við dulbúum oft ófrelsið skrautklæðum frelsisins. Þannig látum við vesalings lítinn fugl vera stofuprýði og höldum, að okkar skemmtun af fangelsun hans sé honum hugbót. Við mennirnir höldum milljón- um manna í gaddavírsbúrum vegna einhverra hágöfugra kenn- inga, er þeir telja sé ánauð að aðhyllast. Mönnum er varnað að velja og hafna í viðskiptum og annars staðar, skoðanamyndun er um sumt algjörlega vanrækt og hins vegar einokuð, og þannig fær frelsið of sjaldan að styðjast við Prédikun í Þingvallakirkju sunnudai^inn 1. október sl. Próf. Sigurður Nordal sagði eitt sinn, að ekkert ljóð frá 19. öld hefði stuðlað eins að frelsi íslands og framförum og Fjallið Skjald- breiður. Þó er þetta ekki venjulegt ættjarðarkvæði. Kvæðið rís hér hæst: „Hver vann hér hvo að með orku? Aldrei neinn svo víkí hlóð. Búinn er úr hálastorku herKkaslali írjálsri þjóð. Drottins hönd þeim vörnum veldur. Vittu, barn, sú hönd er sterk. Gat ei nema Kuð ok eldur Kjört svo dýrðleift furðuverk." Þingvöllur, þar sem Alþingi var háð og skyldi fram haldið þar, var varnarvirki og vígi þjóðar, er stefndi fram á veg til frelsis. Það er dirfska að láta guð og eld standa saman hér. En þar er að því vikið, að frelsið á sér sín bönd eins og Jón Sigurðsson lagði áherslu á. Eins og smiðurinn stendur við aflinn og mótar í eldi hans efniviðinn, þannig skapar guð einnig. þroska, ef sprettur upp af sjálf- stæðu mati. En eins og frelsið er eitt og allsherjar og verður aldrei bundið á bása eins og gripum er ætlað, þannig er manneskjan ein og sjálf af einum og eigin tilverugrunni að leita höfundar frelsisins, fyrir því að einn er höfundur frelsisins og það er guð, sem skapar og hættir aldrei að skapa, en heldur því áfram með því að leita að mannin- um í hans leit að honum til þess að frelsa manninn fyrir guðs blessað- an son Jesúm Krist, Frelsara okkar mannanna. Beinist því til hans bænir okkar og viðleitni. Blessist hver samtök, er vilja við það markmið móta stefnuskrár sínar og störf. Þökk sé ykkur, er sækið í dag Þingvallakirkju. Blómgist ykkar viðleitni í þeim mæli, er hún horfir til frelsis og framfara, farsældar og manndáða. Leitum öll þíns frelsis, ó, guð. — Amen.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.