Morgunblaðið - 28.10.1978, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 28. OKTÓBER 1978
Guðmundur H. Garðarsson:
Lífeyrissióður Islands
Svo sem skýrt hefur verið frá í Morgunhlaðinu hafa þingmennirnir Guðmundur H. Garðarsson, Oddur
Ólafsson, Eyjólfur K. Jónsson og Guðmundur Karlsson lagt frm á alþingi frumvarp til lag um Lífeyrissjóð
íslands. I frumvarpinu er gert ráð fyrir stofnun eins lífeyrissjóðs, Lífeyrissjóðs íslands, sem leysa skal af
hólmi þá 95 lífeyrissjóði, sem núna starfa í landinu á vafasömum grundvelli. Þessi lífeyrissjóður á að
starfa á grundvclli gegnumstreymis, þ.e. iðgjöld hvers tíma eru notuð til þess að greiða lífeyrir beint til
lífeyrisþeganna. Þannig verði horfið frá því kerfi söfnunar, sem hinir fjölmörgu lífeyrissjóðir starfa eftir
á pappírunum. en fær ekki staðist til lengdar í þcirri óðaverðbólgu, sem hér hefur geysað og grandar
sérhverri söfnun.
Samkvæmt greinargerð með frumvarpinu eru höfuðmarkmið þess eftirfarandii
1. Að tryggja öllum, sem eru komnir á ellilífeyrisaldur, að lokinni starfsævi viðunandi og mannsæmandi
lífsviðurværi.
2. Að veita örorkulífeyrisþegum öryggi og viðunandi tryggingarbætur.
3. Að auka barnalífeyri og bæta aðstöðu þeirra, scm verr eru settir í þjóðfélaginu.
4. Að tryggja konum fæðingarlaun.
5. Að einfalda lífeyriskerfi þjóðarinnar og útrýma misrétti.
Hér fara á eftir kaflar úr ræðu
Guðmundar H. Garðarssonar (S),
fyrsta flutningsmanns frum-
varpsinsi er hann mælti fyrir
frumvarpinu síöastliðinn mið-
vikudg í efri deild alþingis.
A 97. löggjafaþingi í ársbyrjun
1976 lagði ég fram í neðri deild
frumvarp til laga um Lífeyrissjóð
Islands, sem var efnislega svipað.
því, sem hér er til umræðu.
Fyrrnefnt frumvarp náði ekki
fram að ganga og hafnaði í nefnd.
Nokkrar umræður urðu um það í
neðri deild á sínum tíma og fékk
frumvarpið allgóðar undirtektir,
en þrátt fyrir það náði það ekki
fram að ganga. Að vissu leyti var
það skiljanlegt á sínum tíma
vegna þess að hér var á ferðinni
frumvarp til laga, sem fól í sér
algjöra umbyltingu í lífeyrismál-
um þjóðarinnar.
Hugmyndir, sem brutu í bága
við skoðanir og hefðbundnar venj-
ur í þessum efnum. Þar var því
vart við því að búast að jafn
róttækar breytingar, þótt þær
sköpuðu allt annan og betri
lífeyrisgrundvöll fyrir meginn
þorra lífeyrisþega, fengju hljóm-
grunn hjá útvörðum gamla úrelta
kerfisins, eða þeim, sem annað
hvort geta ekki né vilja viður-
kenna nauðsyn þeirra breytinga,
sem hér um ræðir. Hvað sem því
líður, hafði frumvarp um Lífeyris-
sjóð Islands, sem lagt var fram
árið 1976, mjög mikil áhrif, bæði
beint og óbeint.
• í fyrsta lagi færði það mönnum
heim sanninn um það, að unnt
væri að setja á laggirnar einfalt
og réttlátt ellilífeyriskerfi, sem
tryggði öllum landsmönnum
aðgang að verðtryggðum ellilíf-
eyri á grundvelli ævitekna, án
þess að útgjaldabyrði þjóðar-
innar ykist.
• í öðru lagi vísaði frumvarpið
veginn um nýjungar í trygging-
armálum sem hefðu haft geysi-
legan sparnað í rekstri og
útgjöldum vegna þessara mála.
• í þriðja lagi var uppbygging
lífeyristryggingarkerfisins á
grundvelli frumvarpsins með þeim
hætti, að staða konunnar, sem
sjálfstæðs aðila, var virt að öllu
leyti óháð starfi eða stöðu.
• í f jórða lagi hleypti frumvarpið
af stað jákvæðum og miklum
umræðum um lífeyrismál. Um-
ræðum, sem meðal annars leiddu
til þess að aðilar vinnumarkaðar-
ins gerðu fyrir milligöngu fyrrver-
andi ríkisstjórnar með sér sam-
komulag um auknar ellílífeyris-
greiðslur úr Hfeyrissjóðunum. Um
var að ræða ákveðna verðtrygg-
ingu.
• í fimmta lagi varð mönnum
ljóst að brýnna aðgerða var þörf
í þessum efnum og þá ekki hvað
síst vegna þeirra þúsunda
manna, sem voru utan þáver-
andi og núverandi lífeyriskerfis.
Nú er svo komið, að flest allir
vilja breytingar til hins betra i
þessum efnum. Og ýmsir gefa
loforð um breytingar til hins
betra, en fæstir hafa tekið rögg
í sig og lagt fram beinar
tillögur, sem fela í sér framtíð-
arlausn þessara mála.
Örugglega koma ýmsar leiðir til
greina og skoðanir geta verið
skiftar um með hvaða hætti beri
að þróa núverandi kerfi með tilliti
til framtíðarinnar. Ýmsir vilja
hægfara breytingar og lengri tíma
aðlögun núverandi kerfis við nýtt
kerfi, sem stefndi í svipaða átt og
felst í því frumvarpi, sem hér er til
umræðu.
Við flutningsmenn þessa frum-
varps, en meðflutningsmenn mínir
eru háttvirtir þingmenn þeir
Oddur Ólafsson, Eyjólfur K. Jóns-
son og Guðmundur Karlsson,
leggjum hins vegar til að gengið
verði beint til verks. Við leggjum
til að lífeyriskerfi þjóðarinnar
verði án tafar breytt á þann veg,
að allir landsmenn njóti verð-
tryggðs lífeyris á grundvelli ævi-
tekna. Jafnframt því, sem tryggt
verði að tekjulaust fólk fái ákveð-
inn lágmarkslífeyri, sem verði
einnig verðtryggður. A sama tíma
verði lífeyrissjóðunum — gömlu
mjög tekjulágir. Þetta á að tryggja
að enginn fái lægri lífeyri en sem
nemur 30% af vísitekjum eða
helming meðallífeyris.
Samkvæmt þessu frumvarpi
skipta hjón með sér þeim lífeyris-
réttindum, sem þau afla í sambúð-
inni, enda er erfitt að meta
sérstaklega vinnuframlag þess, er
vinnur á heimilinu, og hins
aðilans, sem aflar tekna utan
heimilisins. Þessi tilhögun stuðlar
að frekara jafnrétti kynjanna, þar
sem húsmóðirin hefur til þessa
búið við skarðan hlut. Með hlið-
sjón af þessu er óþarft að hafa
sérstök ákvæði um makalífeyri í
frumvarpinu.
Á grundvelli skattaframtala er
tekjuhlutfallið fundið út. Þetta
fyrirkomulag hlýtur að stuðla að
því að skattframtöl verði nákvæm-
ari.
Með vísitekjum er gerð tilraun
til að meta meðaltekjur á hverjum
tíma, til þess að lífeyrir hækki í
hlutfalli við aðrar tekjur. Lífeyris-
þegar eiga með þessum hætti að
vera tryggðir gegn áhrifum verð-
lagshækkana og verðbólgu.
Það, að lífeyrisprósentan í elli-
og örorkulífeyri er ævitekjuhlut-
fallið margfaldað með 60, þýðir, að
ellilífeyrisþeginn fær 60% af
meðaltekjum sínum verðtryggðar í
lífeyri. Sá, sem aldrei hefur haft
það verkefni sérstaklega að reikna
út iðgjaldið á grundvelli tölfræði-
iegra upplýsinga þar að lútandi.
Samkvæmt frumvarpinu er gert
ráð fyrir að iðgjald til Lífeyris-
sjóðsins verði ákveðin prósenta af
heildartekjum einstaklings. Þetta
verður að teljast eðlilegt, þar sem
lífeyrir er einnig háður heildar-
tekjum. Þá er sá háttur á hafður
að viðkomandi einstaklingur greiði
allt iðgjaldið sjálfur, en ekki
vinnuveitandi hluta eins og nú
tíðkast. Hins vegar er gert ráð
fyrir þvi, að laun hækki sem
nemur iðgjaldaprósentu vinnuveit-
andans í núverandi kerfi lífeyris-
sjóða.
Búast má við því, að iðgjald
vegna þeirra trygginga, sem þetta
frumvarp nær til, þyrfti að vera
12,2% af heildartekjum allra
einstaklinga í landinu.
Breyting núverandi
lífeyrissjóða í
lánasjóði
Lífeyrissjóður Islands mun í
framtíðinni greiða öllum lands-
mönnum lífeyri, ef lög þessi verða
samþykkt, og í flestum tilfellum
mun hærri lífeyri en núverandi
sjóðir gera. Því þykir ekki rétt að
láta sjóðina renna inn í væntan-
legan lífeyrissjóð, heldur verði
þeim breytt í lánasjóði í vörslu og
Framtíðarlausn á lífeyrismálum
á grundvelli gegnumstreymis
höguðstólunum — breytt í lána-
sjóði til að fullnægja þörf fólks
fyrir fjármagn vegna húsnæðis-
mála eða þarfa atvinnuveganna.
Flutningsmenn gera sér grein
fyrir, að hér er um viðamikið mál
að ræða, er krefst nákvæmrar
umræðu og samráðs við mikinn
fjölda aðila. En með því frumvarpi
til laga um Lífeyrissjóð Islands,
sem hér er lagt fram, eru lögð drög
að nýrri uppbyggingu þessara
mikilvægu trygginga fyrir alla
landsmenn. Hljóti frv. hljómgrunn
og skilning hjá hv. Alþingi, er þess
að vænta, að það taki þeim
breytingum í meðförum Alþingis,
er nauðsynlegar kunna að teljast
til þess að lögin geti komið til
framkvæmd 1. janúar 1980, svo
sem ráð er fyrir gert í frumvarp-
inu.
Guðmundur H. Garðarsson tók
fram að flutningsmenn hafi notið
aðstoðar dr. Péturs H. Blöndals,
tryggingarstærðfræðings, við
samningu frumVarpsins.
Gallar núverandi
lífeyrissjóða
Lífeyrissjóðirnir í núverandi
mynd geta því ekki staðið við
skuldbindingar sínar og veita
lífeyrissjóðsfélögunum ófullnægj-
andi lífeyri. Kemur þetta skýrar í
ljós eftir því sem sjóðurinn er eldri
og ellilífeyrisþegum fjölgar í
viðkomandi lífeyrissjóði.
Sem dæmi má taka Lífeyrissjóð
ljósmæðra, þar sem sjóðseignin
minnkaði í krónutölu árið 1977 og
sjóðþurrð blasir við innan örfárra
ára. Og þó greiðir Lífeyrissjóður
ljóðsmæðra sjálfur óverðtryggðan
lífeyri. Verðtryggingu lífeyrisins
greiðir ríkissjóður. Hver tekur að
sér að greiða lífeyri áfram í
þessum og fleiri sjóðum, þegar
gjaldþrot er orðið staðreynd?
Stór hluti iandsmanna er enn
ekki í lífeyrissjóði þrátt fyrir
lögskipaða aðild allra launþega að
lífeyrissjóði. Þá eru mjög margir
einungis tryggðir að því er varðar
dagvinnutekjur, sem þýðir alvar-
lega vantryggingu hjá mörgum.
Ymsar hugmyndir eru uppi um
stofnun samtryggingakerfis lífeyr-
issjóðanna, sem þróist í einn
lífeyrissjóð, er stundir líða. Hætt
er við að erfiðleikar við slíkt kerfi
verði óyfirstíganlegir og reglur um
lífeyrisgreiðslur verði það flóknar
að lífeyrisþegarnir skilji ekki neitt
í neinu, eins og reyndar er orðið nú
þegar með samspili lífeyris frá
lífeyrissjóði, samstarfssamningi
lífeyrissjóða, umsjónarnefnd og
Tryggingastofnun. Þetta er einn
meginókosturinn við núverandi
kerfi. Auk þess fær þetta kerfi
ekki staðist til lengdar af margvis-
legum ástæðum, svo sem vegna
neiðkvæðrar ávöxtunar á fé sjóð-
anna og misræmis milli iðgjalda
og lífeyris. Auk þess er kerfið
óréttlátt og fjöldi manna eru að
miklu leyti utan kerfisins.
Lífeyrisgreiðslur og
lágmarksellilífeyrir
Lífeyrisgreiðsla samkv. frum-
varpi þessu er háð tveimur atrið-
um. í fyrsta lagi byggist greiðsla á
tekjum einstaklingsins um ævina
og er lífeyrisprósentan mælikvarði
á vinnuframlag hans. I öðru lagi er
greiðslan háð svokölluðum vísi-
tekjum (verðtrygging).
Lífeyrisprósentan er meðaltal
tekjuhlutfalla einstaklings um
starfsævina, leiðréttra. Prósentan
er því mælikvarði á það, hvað
einstaklingurinn hefur haft að
meðaltali í tekjur um ævina
samanborið við samtíðarmenn
sína. Leiðrétting tekjuhlutfall-
anna, hækkun í 0,5 eða lækkun í
3,0, ef þau eru undir 0,5 eða yfir
3,0, er tilraun til að meta vinnu-
framlag hinna tekjulitlu eða
tekjulausu og um leið stuðlar hún
að tekjujöfnun, því að þeir, sem
hafa mjög 'háar tekjur, greiða af
lífeyri sínum til hinna, sem eru
neinar tekjur, fær ævitekjuhlut-
fallið 0,5 og þar með lífeyri, sem er
30% af meðaltekjum á hverjum
tíma.
Fæðingarlaun
I frumvarpi þessu er tekið upp
það nýmæli að veita konum hið
minnsta þriggja mánaða fæðing-
arlaun, hvort sem um er að ræða
konur sem vinna utan heimilis eða
innan. Til þessa hafa konur búið
við mjög misjöfn kjör fjárhagslega
séð þegar svo hefur verið ástatt
um þær sem hér um ræðir. Sumar
konur njóta nú þegar þriggja
mánaða fæðingarlauna, en svo eru
aðrar, sem fá engar greiðslur. Til
þess að leiðrétta þetta misrétti
hefur verið gripið til ýmissa
úrræða. M.a. hafa verið samþykkt
lög frá Alþingi, sem skylda
Atvinnuleysistryggingasjóð ti! að
greiða fæðingarorlof til kvenna
sem starfa úti í atvinnulífinu og
eru aðilar að almennum verkalýðs-
félögum. Þótt þessum konum hafi
verið tryggt fæðingarorlof, er enn
mikili fjöldi kvenna, sem flokkast
ekki undir nein lög eða reglur, sem
tryggja þeim fæðingarlaun. Með
þessu frumvarpi er viðurkenndur
réttur allra kvenna til fæðingar-
launa. Samkvæmt frumvarpi
þessu hljóta konur meðallaun
síðustu þriggja ára í 3 mánuði við
fæðingu, en aldrei þó lægra en
43.000 kr. á mánuði miðað við
núverandi vísitekjur. — Fæðingar-
styrkur verður greiddur áfram
samkvæmt núgildandi lögum.
Iðgjaldagreiðslur
Grundvallaratriði þessa frum-
varps varðandi tekjuöflun til þess
að fullnægja þeim tryggingar-
skuldbindingum, sem í frumvarp-
inu felast, er, að á hverjum tíma sé
lagt á iðgjald, er mæti þeim
tryggingargreiðslum, sem Lífeyr-
issjóður Islands á að inna af hendi.
Tryggingarfræðingutn skal falið
eigu þeirra aðila, sem hafa mynd-
að sjóðina. Núverandi lífeyrissjóð-
ir gegna veigamiklu hlutverki í
peningakerfi þjóðarinnar, auk
þess sem þeir hafa haft geysimikla
þýðingu í húsnæðismálum. Með
því að breyta þeim í lánasjóði geta
þeir í nánustu framtíð fullnægt
því hlutverki, sem þeir hafa gert á
undangengnum árum. Hugsanlegt
er, að aðilar komi sér saman um,
að ákveðnar greiðslur, t.d. 1% af
dagvinnulaunum, skuli renna í
þessa sjóði og að útlánareglur
þeirra verði víkkaðar þannig að
lánað verði bæði til sjóðfélaga og
þeirra fyrirtækja, er standa á bak
við sjóðina. Eðlilegt er, að hinum
nýju lánasjóðum verði af hinu
opinbera settar ákveðnar reglur
um starfsemi og lánveitingar o.fl.
Verði það gert í samráði við
viðkomandi eignaraðila. Þátttaka í
lánasjóðunum verði frjáls.
Ekki er gert ráð fyrir því, að
lífeyrissjóðir sem slíkir verði
bannaðir, heldur eru settar
strangar reglur um starfsemi
þeirra, sem koma eiga í veg fyrir
að þeir geti orðið gjaldþrota.
Fjármálalegar
afleiðingar
frumvarpsins
Ljóst er að verði frumvarp þetta
að lögum, munu verða miklar
breytingar á fjármagnsstreymi.
T.d. hætta þær greiðslur, sem
ríkissjóður greiðir til Trygginga-
stofnunar ríkisins. Þá minnka
væntanlega iðgjaldagreiðslur til
þeirra lífeyrissjóða, sem núna
starfa. Þá hætta greiðslur ríkis-
sjóðs og Atvinnuleysistrygginga-
sjóðs til Umsjónarnefndar eftir-
launa og greiðslur þess síðar-
nefnda til fæðingarorlofs. Mesta
breytingin er svo tekjur og gjöld
Lífeyrissjóðs íslands. Hér á eftir
verður gerð tilraun til þess að
meta, hvernig fjárstreymi ársins
1977 hefði breyst ef frumvarpið
hefði þá verið orðið að lögum.