Morgunblaðið - 02.11.1978, Blaðsíða 39

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 2. NÓVEMBER 1978
39
landi, en regluleg útflutningsverzl-
un með hross hefst ekki fyrr en
upp úr miðri síðustu öld, er
Englendingar fara að kaupa hér
hross i kolanámurnar, og síðar
þeir og Danir til bústarfa á
smábýlum. Þessi verzlun lagðist
svo niöur í stríðsbyrjun 1940. Það
er ekki aftur fyrr en 1958, sem
farið er að selja reiðhross reglu-
lega úr landi, fyrst til Þýzkalands,
eftir 5 ára kynningarstarf á
slíkum hestum í Evrópu.
Samkvæmt hinu forna land-
auramati, þar sem kúgildið var
verðeining, — en samkvæmt Jóns-
bók var þessi gjaldmiðill skil-
greindur þannig: „Kýr 8 vetra og
eigi yngri en að 2. kálfi, heil og
heilspenuð og hafi kelfst um
veturinn eftir Pálsmessu. eigi
verri en meðalkýr. héraðsræk að
fardögum“. — voru hross metin
þannig i kúgildum:
4—10 vetra taminn hestur: 1
kúgildi (einingin 100% kúgildi)
1V4 hryssa, 4—10 vetra: 1 kúgildi
(einingin 80%. kúgildi)
2 hross þriggja vetra: 1 kúgildi
(einingin 50% kúgildi)
3 hross tveggja vetra: 1 kúgildi
(einingin 33% kúgildi)
Tekist hefur aö ná veröinu
upp án ríkisstyrkja
Verð hrossa var svo breytilegt
eftir framboði og eftirspurn. Það
gat orðið mjög hátt eftir felli, t.d.
eftir Skaftárelda, en svo þegar
hrossum fjölgaði í góðærum, þá
fór verð þeirra niður fyrir land-
auramatið. Á seinni hluta síðustu
aldar var mikið af hrossum í
landinu og útflutningur þeirra
mikill, enda var þá verð þeirra að
jafnaði undir kýrverði. Hér á eftir
skulu sýnd dæmi um þróun
þessara verðlagsmála og verzlun-
armála s.l. 100 ár:
Þessar tölur segja sína sögu, og
sérstaklega er þó athyglisverð sú
staðreynd, að það hefur tekizt að
ná upp verði fyrir reiðhesta á
erlendum markaði og án ríkis-
styrkja frá 1960 til 1977, frá því að
^vera um 88% af verði mjólkurkúa
upp í 144%., en fyrir seinni styrjöld
var útflutningsverð hrossa aðeins
um 50%. af kýrverði. Hitt fer ekki
framhjá mönnum, að seljendum
hrossa hér finnst verð alltaf lágt,
ef það hækkar ekki frá ári til árs
eftir dýrtíðarhækkunum hér innan
lands. Síðan gengið fór á flot hafa
hrossin þó hækkað samkvæmt
hreyfingu þess, og vil ég sýna
verðhreyfinguna í eftirfarandi
töflu í ljósi erlends gjaldsmiðils og
miða við þýzk mörk, sem eru
traustasti gjaldmiðill á Vestur-
löndum:
Af þessu má sjá, að það gengur
kraftaverki næst, hversu tekist
hefur að ná upp verði reiðhross-
anna frá árunum 1966 til 1975, en
það er eins og nú sé komið að því
marki, sem markaðurinn þolir, því
að hreyfing hefur orðið lítil
síðustu 3 árin. Málið er þó
margslungið, eins og ég kem nánar
að síðar. Þessi árangur hesta-
verzlunarinnar byggist fyrst og
fremst á þvi, að hrossin okkar eiga
í eðli sínu þau verðmæti, sem fólk í
öðrum löndum vill greiða vel fyrir,
og þessi verðmæti hafa unnið sér
vaxandi eftirspurn. í öðru lagi er
þessi hestaverzlun árangur af
farsælu samstarfi milli Búvöru-
deildar SIS og Búnaðarfélagsins,
sem fyrst hófst að gagni, þegar
Agnar Tryggvason stofnsetti
'skrifstofu Sambandsins í
Hamborg og hélt svo áfram með
vaxandi gengi, er hann kom heim
og tók við Búvörudeildinni.
Framboö góöu hestanna
vex, en pó ekki nógu ört
Til að gera gleggri grein fyrir
stöðu reiðhestaútflutningsins í
dag, leyfi ég mér að taka hér inn í
þetta erindi hluta úr starfsskýrslu
minni til Búnaðarþings 1978:
„Hestaverzlunin tekur árlega
nokkrum breytingum, helzt í þá
áttina að verð seldra hrossa
hækkar, en eftirspurnin verður
stöðugt meiri eftir góðum reið-
hrossum og geldingum. Það verður
æ örðugra að selja miðlungshesta
og ótamin hross. Hryssuverzlunin
dregst saman, enda mun það hafa
verið tilgangur Búnaðarþings með
Í0% útflutningsgjaldinu á hryss-
ur.
Sala á miðlungshrossum gæti
aukizt aftur, þó því aðeins að um
yrði að ræða algerlega kergju-
lausa og hrekkjalausa hesta. Nú
er verið að reyna fyrir sér í
Bandaríkjunum með sölu á svona
hestum til notkunar fyrir lamað
fólk (hippotherapy). Hér er á
ferðinni sérstök læknisaðgerð, sem
hefur verið rannsökuð s.l. áratug í
nokkrum löndum, sérstaklega í
Sviss. Þar hafa íslenzkir hestar
borið af í samanburði við önnur
hestakyn, sem reynd hafa verið.
Taugastyrkur og sérstakt viðmót
íslenzku hestanna hefur skipt
þarna sköpum. Auk þessarar
sölutilraunar er verið að reyna
sölu á reiðhestum bæði í New
York og Toronto í Kanada. Það
verður að fara varlega af stað í
þessari verzlun fyrir vestan, því að
mestu máli skiptir að koma
hestunum i nothæfan verðflokk,
en til þess má ekki hafa mikið
framboð. Þetta gæti tekið nokkur
ár, unz sala fer að verða liðug. Ég
er bjartsýnn á þennan markað, ef
rétt verður að öllu farið.
Hvort sem um er að ræða
góðhesta til útflutnings eða
þjálfunarhross fyrir lamaða. þá
byggist velferð þessarar verzlun-
ar á engu meira en kynbóta-
starfinu. Góðhestasalan er vanda-
laus. Allir erfiðleikar verzlunar-
innar koma á dagskrá, þegar
miðlungshestar eða lakari eru á
ferðinni. Framboð góðu hestanna
vex, en þó ekki nógu ört. Á s.l. ári
var hægt að selja mun fleiri hesta
úr landi en keyptir voru af þeim
sökum, að kaupendur fengu oft
talsvert færri góðhesta en þeir
höfðu markað fyrir heima hjá sér.
Þurfum aö taka upp
nýja hætti í merkingu
hrossa, skráningu
og ættfærzlu
Þar sem íslenzka hestakynið
hefur nú áunnið sér frægðarorð og
er talið vera eitt af merkustu
hestakynjum Evrópu, þurfum við
að taka upp nýja og búmenningar-
legri hætti á merkingu hrossa,
skráningu og ættfærzlu, en við
höfum fram að þessu gert. Víðast
hvar í Evrópu eru gefin út bæði
fyljunarvottorð og fæðingarvott-
orð folalda, og síðan eru þau sett í
ættskrá héraða eða lands
(register). Seinna kemur svo til
ættbókarfærsla eftir gæðamati
dómnefnda og verðlaunaveiting-
um. Flest kyn hafa sérstakt
húðbrennimark sem brennt er á
læri eða háls, og nú er orðið
algengt að einstaklingsmerkja
hross með tattoveruðu númeri í
neðrivör. Engin merking hrossa
er þó gleggri og varanlegri en
eyrnamörkin, sem við höfum
notað hér á landi frá fornu fari.
Þau má vel hafa, ef aðeins eru
notuð undirmörk, en yfirmörk á
rciðhestum teljast til verulegra
lýta, sem fella hesta í verði. Það
varð því að ráði, að við Pétur
Hjálmsson ráunautur, lögðum
fyrir Búnaðarþing 1978 tillögur
um nýtt kerfi við merkingu hrossa
og skráningu þeirra, þar sem gert
var ráð fyrir að tekin verði upp
hrossaskráning í hverju héraði
og útgáfa eins konar nafnskír
teina sem fylgja hrossunum. Á
þeim verða allar upplýsingar um
aldur, ætt, eigendur og fl. Þetta
mundi fyrirbyggja margs konar
ósannindi um hesta í verzlun og
gera hana ábyggilegri og sóma-
samlegri".
Vandamál, sem við eigum við að
stríða og gerir okkur samkeppn-
inga á meginlandinu erfiða er s.k.
sumarkláði (sumar exem). Þetta er
húðsjúkdómur, sem getur valdið
hestum af öllum kynjum nokkrum
óþægindum, en herjar einna mest
á ensk „pony“-kyn og íslenzku
hestana, og miklu meira á þá
innfluttu en hina, sem fæddir eru
erlendis. Það virðist myndast
talsverð mótstaða (resistance) í
móðurlífinu gegn þessum sjúk-
dómi erlendis. Professor Dr. Walt-
er Gúldner, kennari í land-
búnaðarvélfræði við háskólann í
Hohenheim og núverandi for-
maður í landssambandi félaga
eigenda íslenzkra hesta í Þýzka-
landi, er að hrinda af stað
rannsóknum á kláðanum og
leiðum til að fyrirbyggja hann.
íslendingar hafa
aöeins priðjung
af verzlun meö
hesta af ísl. kyni
á meginlandi Evrópu
Kláðinn er ein af ástæðunum
fyrir því, að hlutur okkar í verzlun
með íslenzk hross á meginlandinu
fer minnkandi. S.l. ár var útflutn-
ingurimm um 440 hross, eins og
áður hefur verið tekið fram, og það
er talið, að erlendis fæðist nú
árlega 2500—3000 folöld af ís-
lenzku kyni, eða um helmingur af
því sem fæðist hérlendis. Svo til
öll þessi folöld eru sett á, en
sennilega ekki nema um 60% af
þeim hér heima fæddum. Þess
verður því ekki lengi að bíða, að
Evrópa fari fram úr okkur með
hrossafjölda, en stofninn þar er nú
um 25 þúsundir. Það er einnig
talið, að heildarverzlunin með
hesta af ísl. kyni sé 1200—1500
hross áriega nú síðustu árin. Við
hölum því aðeins orðið um
þriðjung af verzluninni. Kaup-
mennirnir viðurkenna hins vegar,
að þeir kaupi beztu hestana hér, og
að öðru jöfnu sé miklu betra að
selja hesta með ísl. pappíra en
erlenda. Samt sagði Belgíumaður-
inn, De Coninck, formaður félags
eiganda ísl. hesta í Belgíu við mig í
haust, að þar í landi þættu
reiðhestarnir betri frá íslandi en
t.d. frá Hollandi eða Þýzkalandi,
en sumarkláðinn þætti svo mikill
ókostur, að menn veldu fremur
þokkalega ganglausa reiðhesta frá
Hollandi en íslenzka gæðinga með
möguleika á sumarkláða.
Af þessum sökum er nú lögð
höfuðáherzla á að fá læknisfræði-
lega lausn á þessu kláðamáli, og
landbúnaðarráðherra okkar hefur
lofað að styrkja læknavísinda-
stofnun í Þýzkalandi til að finna
meðul við þessu. Vitað er að
„mýflugnategund" veldur kláðan-
um með biti sínu, og að þessi fluga
fer á kreik við sólsetur og
sólarupprás. Verkefnið er því að
finna meðal, sem fælir fluguna frá
hestunum eað drepur hana.
Tekur ekki mjög
langan tíma að
gera önnur hesta-
kyn aö tölthestum
Skilningssljóir og þröngsýnir
menn munu nú segja, að þarna
sjáum við afleiðingar af út-
flutningi hr.vssna og stóðhesta.
Þetta er ástæðulaust bölsýni, sem
oft lætur á sér kræla hér á landi,
þótt hún verki ekki á þá, sem
einhverja þekkingu hafa á búfjár-
og búvöruverzlun. Næfellt allar
tegundir búfjár ganga frjálst í
sölu milli landa, hross ekkert síður
en aðrar tegundir. Ilins vegar
seljast þau dýr ein. sem ræktuð
eru og kynbætt við verðmætra
kosta. Það má segja, að við höfum
á s.l. 20 árum sýnt heiminum
fornræktaða reiðhrossagerð,
hestakyn, sem fellur inn í kröfur
nútímans um reiðhesta. Við höfum
kynnt það og stundað áróður fyrir
þessu forna bændasporti af
germönskum uppruna. Ilins vegar
tekur það ckkcrt mjög langan
tíma að gera önnur hestakyn að
tölthestum. og eftir að við höfum
gert töltreiðina þekkta í Evrópu
aftur, hafa evrópskir hestafræð-
ingar fundið það í mörgum löndum
og í bókmenntum og listum frá
fyrri tíð, og þeir eru farnir að
temja hesta af mörgum kynjum til
tölts. Við íslendingar i dag erum
ekki frumkvöðlar hestamennsku
okkar fremur en tungumálsins.
Við höfum erft þetta og notum
það, en hvort það verður okkur að
gagni erlendis eða ekki, fer eftir
því, hvernig við höldum á málum,
hvort við getum skapað bókmennt-
ir betri en aðrir og hvort við getum
kynbætt og tamið hesta betur en
aðrir.
Ár FOB verð í ísl. kr.: Skráð gengi þýzka m: FBO verð í þ. mörkum:
1960 kr. 5.280,- kr. 9,55 DM 553,-
1966 kr. 5.275,- kr. 10,77 DM 490,-
1970 kr. 21,300,- kr. 24,10 DM 884,-
1975 kr. 126.000,- kr. 57,10 DM 2.205,-
1976 kr. 153.000,- kr. 72,83 DM 2.100,-
1977 kr. 202.000,- kr. 88,00 DM 2.300,-
Ár Landauran KýrverA (Kúgild- iskýr) nat. kr.i Hest verð Tam- inn brúk- unar hestur (Jtflutnings- verú hrossa F.O.B. kr. Meðal kýr verú. skv. áatluni Verú útflutninKs- hrossa í % af kýrverði Fjöldi útfluttra hrossa
1871 40,- 1148
1881 45,- 2530
1891 50,- 1710
1901 92,67 64,61 57,- 61,5 3100
1921 504,95 390,34 259,- 51,5 1887
1931 288,66 178,93 106,- 36,7 1184
1939 220,- 425
1948 1404,00 1.070,- 76,2
1960 5.280,- 6.000,- 88,0 231
1966 5.275,- 10.000,- 52,8 348
1970 21.300,- 21.000,- 101,4 656
1975 126.000,- 80.000,- 157,5 337
1976 153.000,- 110.000,- 139,1 469
1977 202.000,- 140.000,- 144,2 440