Morgunblaðið - 05.11.1978, Blaðsíða 16

48
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. NÓVEMBER 1978
Tveir bandarískir gyöingar hafa nú hlotiö bókmenntaverölaun Nóbels, Saul Bellow og
hinn 74ra ára gamli Isaac Singer, sem hlaut verðlaunin í ár. Hann fæddist í Póllandi,
næröist í uppvextinum á sögnum þjóöar sinnar og lögmálum Talmudbókar, og vekur í
verkum sínum upp samfélag forfeöranna, háö áhrifum trúar á anda og djöfla. Síöan
1935 hefur hann búiö í Bandaríkjunum, en hélt samt áfram aö skrifa á jiddísku. Hér fer
á eftir hluti úr viötali viö hann um þaö leyti sem hann hlaut Nóbelsverölaunin.
— hcr eÍKÍð lesendur á
öilum aldri. í öllum löndum.
af margvíslegum uppuna,
og hvers konar trúarbrögð-
um. og allir dá þeir bækur
yðar. Hvernig getið þér
skýrt þvflíkar vinsældir?
Isaac Sinseri í fyrsta lagi held
ég að ég sé ekki svona vinsæll. Ég
get ekki svarað þessu öðru vísi en
að verk mín eiga á öllum tungum
sem þau hafa verið þýdd á, í
rauninni ástvini. Rithöfundur veit
aldrei fremur en kona af hverju
hann er elskaður eða ekki
elskaður.
— En ef þeir reynið nú að
geta yður þess til?
I. Singeri Það sem ég get látið
mér detta íhug, er að skyldleiki
ríki milli sálna. Þær finna sig
fjarlægar eða nálægar hver
annarri. Fólk les verk mín og þykir
vænt um það, sem ég skrifa. Það er
allt og sumt. Þá á ég ekki við
Gyðinga eina, því að verk mín eru
þýdd á japönsku. Allar mínar
bækur eru um leið þýddar í Japan.
Þær koma jafnvel út á ensku með
japönskum athugasemdum. Hver
er skýringin á því að íbúar
söguþráð. Ég trúi ekki á það að
maður geti skrifað sögu án sögu-
þráðar, eða með öðrum orðum sest
við borð og látið sér nægja að lýsa
lífsháttum í þeirri veiku von að úr
því verði saga. Það getur komið
fyrir einstöku sinnum, en almennt
talað, þá getur ekki orðið skáld-
saga úr því, án söguþráðar og án
uppbyggingar.
Annað skilyrði er, að ég hafi
löngun til að skrifa þessa sögu,
hún hrífi mig. Mig verður raun-
verulega að klæja í lófana að
skrifa hana. Og loks verð ég að
hafa það á tilfinningunni að ég
einn geti skrifað hana. Þar sem ég
þekki meira og minna alla
Gyðingarithöfunda, þá veit ég
hvað hangir á spýtunni hjá þeim
og hvað hjá mér.
Ef þessi þrjú skilyrði eru öll
fyrir hendi í einu, þá tek ég til
hendi án þess að hafa of miklar
áhyggjur af því hvort það, sem ég
er að gera, sé gott eða slæmt fyrir
Gyðinga. Hvort það sé til þess
fallið að bjarga mannkyninu strax
eða eftir nokkrar vikur. Ég skrifa
söguna mína. Hitt læt ég lesendur
og gagnrýnendur um. Þeirra er að
draga ályktanir.
— Ilvað þykir yður
gaman að lesa?
I. Singeri Ég nýt þess að lesa
bók, þar sem er veruleg spenna.
Víravirki
Yokohama geta látið sér þykja
vænt um það sem ég skrifa?
Vafalaust getur Japani kunnað að
meta gyðingahöfund, alveg eins og
ég kann að meta japanskan
höfund.
— Þér hljótið að hafa
einhverja hugmynd um það,
sem dregur næstum hvern
mann að verkum yðar?
I. Sipgeri Ég skal útskýra það.
Þegar ég sest við borðið mitt til að
skrifa sögu, þá segi ég ekki við
sjálfan mig að nú ætli ég að skrifa
gyðingasögu. Ekki fremur en
Frakki segir, þegar hann byggir
sér hús í Frakklandi, að nú ætli
hann að byggja franskt hús. Hann
byggir þægilegt hús handa konu
sinni og börnum, og þar sem það er
í Frakklandi verður það franskt
hús.
Þegar ég byrja að skrifa sögu, þá
veit ég að hjún verður með mínu
venjulega handbragði. Þar sem
Gyðingar og jiddíska eru það sem
ég þekki best, þá verða söguhetjur
mínar, persónurnar í smásögunum
mínum, að sjálfsögðu alltaf
Gyðingar og tala jiddísku. Þannig
líður mér vel og er eins og heima
hjá mér. En á sama hátt verða þær
ekki persónur í sögum mínum af
því einu að vera Gyðingar og tala
jiddísku. Ég hefi áhuga á því sama
og þið eða því sama sem Japanir
hafa áhuga á, þ.e. ást, svikum,
vonum og vonbrigðum.
— Hafið þér það á til-
finningunni að þér séuð að
bjarga síðustu minjum
hverfandi menningar, í
áttina við það sem ljósmynd-
ari gerir.? *
I. Singeri Mér er sagt það, og
þeirri tilfinningu bregður fyrir að
svona sé það. En ég skrifa ekki
með það markmið í huga. Ég væri
ekki rithöfundur„ ef ég keppti að
því að vernda jiddíska tungu,
minningarnar um lífið í Póllandi,
eða ætlaði mér að byggja upp betri
heim eða koma á varanlegum friði.
Slíkar hillingar sé ég ekki.
Ég veit að sagan, sem ég skrifa,
hefur ekki önnur áhrif en að
skemmta lesandanum í hálftíma.
Og það nægir mér. Þetta sjö stafa
orð að „skemmta" er tiltölulega
nýlega orðið að einhverju ómerki-
legu. Rithöfundar hika við að nota
þetta orð, af því það verður í
þeirra huga að einhverjum sjoppu-
bókmenntum. En það er rangt.
Hin stóru skáld 19. aldar —
Tolstoi, Dostojevski, Gogol,
Dickens — kunnu ákaflega vel að
skemmta. Balzac sömuleiðis. Þeir
byggðu skáldsögur sínar eða
smásögur þannig upp að þær héldu
vissri spennu. Strax og maður var
byrjaður að lesa, hafði maður
löngun til að vita framhaldið.
Sumir þeirra birtu jafnvel verk sín
í blöðum og tímaritum með
„framhald í næsta blaði“. Þaðan
kemur þörfin á að halda áhugá
lesandans.
— Skrifið þér ennþá
smágreinar í „The Jewish
Daiiy Forward“ (Jiddíska
dagblaðið í New York)?
I. Singeri Já. Og ég veit að það,
sem ég skrifa, er þegar í stað lesið
af 15—20 þúsundum af 40 þúsund
lesendum okkar. Þar sem þetta er
lítið blað, þá lesa kaupendur þess
það frá upphafi til enda, aug-
lýsingarnar líka.
Þannig er ég í stöðugu sambandi
við lesendur. Þeir lesa ekki greinar
mínar af því einu að ég er
Gyðingur. Gyðingdómur er þeim
ekkert nýtt. Þeir hafa alltaf verið
Gyðingar. Þeir dæma rithöfund
aðeins á eina mælistiku: er hann
áhugaverður eða ekki? Þótt sumir
þeirra séu einfalt fólk og
menntunarsnautt, þá veit það
engu að síður — andstætt því sem
sumir ungir höfundar halda — að
rithöfundur er ekki kominn til að
frelsa heiminn.
Með öðrum orðum, ég er fyrst og
fremst rithöfundur, en ekki ein-
faldlega Gyðingarithöfundur. Ég
geri mér engar gyllivonir um að ná
stórmarkmiðum. Ég finn aðeins að
ég þarf að segja sögu.
Ég hef þegar sagt það og
endurtek: til að ég geti skrifað
þurfa þrjú skilyrði að vera fyrir
hendi. I fyrsta lagi þarf ég
Ekki spennan ein — ég les ekki
sakamálasögur — heldur það sem í
senn hefur bókmenntalegt gildi og
spennu.
Iðulega Ies ég aftur — ég
skammast mín fyrir að segja það
— höfunda 19. aldarinnar.
— Skammist yðar? Hvers
vegna?
I. Singeri Að vera að lesa
gamlar bækur? Þegar ég var 12
ára gamall, kom „Glæpur og
refsing" út á jiddísku. Ég fór að
lesa. Og ég varð alveg heillaður af
þessari löngu bók, sem var tvisvar
sinnum lengri í jiddískri þýðingu
en á ensku. Tólf ára gamall
drengur í Varsjá á þeim tíma vissi
ekkert um heiminn fyrir utan
skólann sinn. Skyndilega hafði ég
það á tilfinningunni að þarna væri
ég kominn í kast við stórkostlegt
bókmenntaverk. Ég man eftir
kaflanum þar sem Raskolnikov er
hjá dómaranum, rís á fætur, eins
og hann ætli að fara, en sest svo
aftur. Það er alveg ótrúlegt. Alveg
eins og hann vildi segja: „Loksins
er þetta búið hjá mér.“ Svo sest
hann aftur í sæti sitt. Þetta fannst
mér ógleymanlegt.
Ef ungur drengur á 13. ári, sem
býr í Varsjá og hefur enga reynslu
í lífinu, getur meira eða minna
skilið „Glæpur og refsing", þá er
engin ástæða til þess að Japani eða
Tyrki skilji ekki það sem ég skrifa.
Rithöfundur ætti í raun aldrei að
vera hræddur um að verða ekki
skilinn. Þeir sem óttast það,