Morgunblaðið - 09.11.1978, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. NÓVEMBER 1978
BHM um llfs-
kiör á íslandi:
DAGANA 3. og 4. nóvember efndi Féiag
háskólamanna til ráðstefnu um lífskjör á
íslandi, — í því skyni að fólk geri sér betur
grein fyrir bví, hvaða þættir bað eru í íslenzku
Þjóðlífi og umhverfi, sem meta skal og unnt er
að meta sem verðmæt lífsgæði svo og hvernig
Þau eru til orðin, eins og Jónas Bjarnason,
formaður BHM, komst að orði í setningarræðu
sinni.
Útdráttur eða kaflar úr ræðum frummæl-
enda verða birtir í Morgunblaðinu í dag og á
næstu dögum.
aukinnar almennrar menntunar,
þannig að hreint framlag vinnu-
afls til vaxtar þjóðarframleiðslu
verði um l‘/i% á ári. Þetta væri í
hærra lagi, en ekkert einsdæmi
miðað við önnur lönd.
Ef fjárfesting og sparnaður
verða álíka mikil og verið hefur
síðustu áratugina, á fjármagnið að
halda áfram að aukast talsvert
hraðar en vinnuaflið, og má áætla
að framlag þess til vaxtar þjóðar-
framleiðslu gæti orðið a.m.k. 1% á
ári miðað við reynsluna í öðrum
löndum, en þar befur slíkt framlag
í nokkrum löndum verið yfir 1% í
langan tíma og allt upp í 2% í
Japan, en hér er taían 1% valin
með tilliti til þess, að afskriftatími
fjárfestinga er með lengra móti
hér á landi.
Almennar framfarir í tækni í
heiminum á þessu tímabili og
vaxandi þekking ættu að geta
skilað hér á landi um 1% á ári, ef
sæmilega er fylgst með og fram-
leiðslutæki endurnýjuð reglulega.
Þetta mætti e.t.v. auka upp í 1 'k %
á ári, þegar frá líður, með
sérstökum aðgerðum til að ná upp
nýjustu tækni og með auknum
byggja þá upp, t.d. á 10 ára
tímabili. Gengju þannig til baka
áhrif minnkandi afraksturs fisk-
stofnanna undanfarinn aldar-
fjórðung. Önnur lönd hafa litla
reynslu af slíkum umskiptum í
gæðum náttúruauðlinda, enda
skipta þær yfirleitt tiltölulega
litlu máli í þjóðarbúskap
háþróaðra iðnaðarlanda. Hér er
því enga reynslu við að styðjast við
að áætla áhrifin og óvissan því
hvað mest um þennan þátt.
Síðasti þátturinn eru áhrif
vaxandi stærðar framleiðslutækja
og markaða. Þegar hefur verið
gerð grein fyrir möguleikum á að
ná 5Ví—67r. hagvexti á ári og við
svo öran vöxt gætir hagkvæmni
stærðar mjög mikið. Þar að auki
eru flestar framleiðslueiningar á
Islandi undir hagkvæmustu stærð,
þannig að ætla má að áhrifin hér
gætu orðið með sterkasta móti. Því
áætla ég áhrif stærðarhagkvæmni
á hagvöxt 1 'k % á ári, en það er í
hærra lagi miðað við reynsluna
erlendis. Rétt er í þessu sambandi
að gera sér fulla grein fyrir því, að
tæknin og hin alþjóðlegi markaður
löndunum og brýna þörf beri til
þess að jafna þann mun seín fyrst.
Lykillinn að því að fá mikið út
úr þessum þáttum öllum er að
ráðstafa fé til fjárfestingar á
hverjum tíma með hagkvæmum
hætti. Framfarir í tækni eru
sífellt að opna nýjar og hag-
kvæmari leiðir til framleiðslu og
þjónustu. Verkaskipting og sér-
hæfing milli fyrirtækja og þjóða
fer vaxahdi og stærri framleiðslu-
einingar skila að jafnaði lægri
framleiðslukostnaði á hverja
afurðaeiningu. Um leið og fé er
fest í framleiðslutækjum eða
mannvirkjum, er um leið tekin
ákvörðun um framleiðni og hún
fest til nokkurs tíma. Ekki er því
hægt að gera of mikið úr því, að öll
skilyrði til skynsamlegrar ákvarð-
anatöku um fjárfestingu séu fyrir
hendi, en þau eru fyrst og fremst,
að þeir, sem ákvarðanir taka, séu
vel upplýstir tæknilega og
viðskiptalega, fjármagnið, sem
þeir ráðstafa, beri eðlilega raun-
vexti og milliríkjaviðskipti séu
frjáls og án tolla. Sérstakar kröfur
þarf að gera til fjárfestingar-
Sigurgeir Jónsson hagfræðingur:
Er hægt að tvöfalda þ jóðar-
framleiðsluna á 10 árum?
Vöxtur þjóðarframleiðslu, sem í
daglegu tali er nefndur hagvöxtur,
hefur að jafnaði verið um 4'k% á
ári hér á landi síðasta aldar-
fjórðunginn, en mjög sveiflu-
kenndur eins og annað í hag-
kerfinu. Þetta er í meðallagi gott
miðað við önnur nágrannalönd og
virðist fljótt á litið viðunandi.
Þegar betur er skoðað, kemur
annað í ljós. Bæði aukning vinnu-
afls og fjárfesting, sem eru
meginundirstöður hagvaxtar, hafa
verið mikil og svipuð og í þeim
löndum, þar sem hagvöxtur hefur
verið hvað mestur, þannig að þess
vegna hefði hagvöxtur átt að geta
værið ein 6% á ári lauslega áætlað.
Við virðumst því hafa fengið
mjnna út úr okkar vinnuafli og
fjármagni en aðrir. Síðustu árin
hefir jafnframt dregið úr hagvexti
hér á landi, og er hann nú um
3'k% á ári.
Óhjákvæmilega dettur mönnum
fyrst í hug, aö ráðstöfun fjár-
magns til fjárfestingar hafi verið
með óhagkvæmari hætti hér,
heldur en þurft hefði að vera, og
hlýtur svo að vera. Ástæður þessa
eru vafalaust margar, en stærstu
atriðin, sem eru með öðrum hætti
en hjá þeim þjóðum, sem betur
hefur gengið, eru verðbólguþróun
og vaxtastefnan. Það var ekki
fyrst og fremst arðsemi fram-
kvæmdanna, sem réð fjárfestingu
í mörgum tilvikum, heldur póli-
tískt úthlutunarvald í einhverrri
mynd. Mikið af fjárfestingunni
hefur .líka verið beint á valdi hins
opinbera og þá oft ekki gætt
nægilega að arðsemi eða að því að
finna ódýrustu lausnina við að
leysa verkefnin. Til viðbótar
kemur, að tilfærsla vinnuafls úr
landbúnaði hefur verið torvelduð
með opinherum aðgerðum, og um
leið voru seinna en annars staðar
lækkaðir tollar og afnumin inn-
flutningshöft, þannig að hag-
kvæmni af alþjóðlegri verka:
skiptingu erskemmr'á'fa vegkomin
hér. Þetta hvort tveggja hefur
stuðlað mjög að hagvexti í öðrum
löndum. Einnig má ætla, að hin
mikla eftirspurn eftir vinnuafli
um langt skeið hafi dregið úr
framieiðni. Öll þessi atriði eru á
okkar valdi og hefðu getað verið
með öðrum hætti.
Svo koma önnur atriði, sem ekki
hafa verið á okkar valdi, eins og
afleiðingar af rányrkju þorsksins
á framleiðni, þar sem ört vaxandi
floti fær ár eftir ár minnkandi
botnfiskafla, svo að ekki sé talað
um eyðingu síldarstofna. Þetta
hlýtur að hafa haft veruleg áhrif
til að halda niðri framleiðni
síðasta aldarfjórðunginn, kannski
af stærðargráðunni 'k% á ári að
jafnaði. Aflasveiflur og verðsveifl-
ur hafa líka vafalaust haft nokkur
áhrif á framleiðniþróun bæði beint
og líka óbeint með því að stuðla að
verðbólgu.
Þó að fróðlegt sé að horfa yfir
farinn veg og greina þau mistök,
sem orðið hafa, er samt gagnlegra
að líta til komandi ára og gera sér
grein fyrir möguleikum á því að
auka hagvöxtinn með því að nýta
þau tækifæri, sem gefast, forðast
ný mistök og leiðrétta það sem
afvega hefur farið, en flest mistök
má vafalaust leiðrétta á einum til
tveimur áratugum.
Bandaríski hagfræðingurinn
Edward F. Denison hefur gert
tilraun til þess að greina orspkir
og þætti hagvaxtar í ýmsum
löndum. Hér á eftir verður gerð
tilraun til þess að meta þessa
þætti hér á landi og mögulegan
heildarhagvöxt á næsta áratug.
7-7V2% hag-
vöxtur á ári
Reikna má með, að mannafli til
vinnu á næsta áratug vaxi um tæp
'27r á ari, en vinnutími styttist
nokkuð og samsetning verði óhag-
stæðari. Á móti komi áhrif
rannsóknum á sviði fiskveiða og
annarra undirstöðuþátta íslenzkr-
ar þjóðarframleiðslu. í mörgum
löndum er framlag þessa þáttar
eins áætlað yfir 1% óg allt að 2% í
Japan. Rétt er að taka það fram,
að hér er fyrst og fremst um að
ræða áhrif tækniframfara og
hagræðingar innan hverrar
greinar fyrir sig, en ekki áhrif af
tilkomu nýrra greina.
Umtalsverðir möguleikar eru á
því að færa vinnuafl og fjármagn
úr framleiðslugreinum með lágri
framleiðni í greinar með hárri
framleiðni, en slík tilfærsl^ er
megineinkenni hagþróunar á
öllum tímum í öllum löndum. Að
þessu verður vikið nánar síðar, en
framlag þessa þáttar á að geta
orðið um 17r. á ári miðað við
reynslu annarra þjóða. Séu staðn-
andi framleiðslugreinar verndaðar
um of, verður þessi þáttur lægri,
en hins vegar getur of hröð
tilfærsla líka valdið tjóni. Hér er
því meðalhófið farsælast.
Fiskifræðingar telja möguleika
á að byggja aftur upp ofnýtta
fiskstofna í hafinu umhverfis
landið, þannig að hægt sé að ná
smám saman verulega meiri fisk-
afla án þess að auka fishiskipaflot-
ann frá því, sem nú er. Slík
aukning mundi bæta um leið
nýtingu fiskvinnslustöðva. Laus-
lega áætlað gætu áhrif vaxandi
fiskstofna og vaxandi afraksturs
af þeim numið af stærðargráðunni
1 % á ári meðan verið væri að
krefjast yfirleitt stórra fyrir-
tækja, ef ná á viðunandi fram-
leiðni og lítil fyrirtæki og háar
þjóðartekjur á mann fara ekki vel
saman.
Þegar framlag allra framan-
greindra þátta er lagt saman
virðist hugsanlegt, að auka megi
þjóðarframleiðslu íslendinga um
7—7'/2% á ári að meðaltali á
næsta áratug eða auka hana um
6—6‘k7r, á íbúa, ef allir mögu-
leikar eru nýttir. Þetta þýðir
tvöföldun heildarframleiðslunnar
á tæpum 10 árum og tvöföldun á
hvern íbúa á rúmlega 10 árum.
Þetta væri góður árangur á
heimsmælikvarða, en þó hvergi
nærri einsdæmi. Japanir juku
þjóðarframleiðslu sína um 9% á
ári um langt árabil og Kórea og
Brasilía og fleiri lönd gera enn
betur um þessar mundir.
Leiðir- til að
auka þjóðar-
framleiðslu
Það þarf ekki að fara mörgum
orðum um pað hve mikils virði
væri að ná slíkuru árangri, þar
sem aukning þjóðarframleiðslunn-
ar er eina örugga undirstaða
batnandi lífskjara hér á landi.
Flestir eru sammála um, að þau
séu nú lakari en í nágranna-
ákvarðana opinberra aðila, þar
sem samkeppni er þeim yfirleitt
ekki sama aðhald og einkarekstr-
inum og á þeim er alls konar
sérhagsmunaþrýstingur.
Ég vík nú aðeins að þeim leiðum,
sem ég tel, aö þurfi að fara til þess
að hægt sé að ná þeim árangri að
tvöfalda þjóðarframleiðsluna á 10
árum. Allavega næst hann ekki að
öllu óbreyttu og líklegast, að
hagvöxtur yrði þá svipaður og að
undanförnu eða um 3 'k% á ári og
2'/2% á íbúa. Það þýddi, að 20 ár
tæki að tvöfalda þjóðarfram-
leiðsluna í heild og 28 ár að
tvöfalda hana á íbúa.
Undirstöðuatriðið er, að yfirvöld
og allur almenningur geri sér
raunsæja grein fyrir því í hvaða
atvinnugreinum Islendingar hafa
mesta möguleika á að ná mikilli
framleiðni. Yfir í þær greinar þar/
smám saman að færa þann hluta
vinnuaflsins, sem ekki er þegar í
þessum greinum og færanlegur er.
Þessar greinar eiga að skera sig úr
fyrir það að geta borgað vexti og
afskriftir af framleiðslutækjum og
þar að auki greitt hátt kaup í
samkeppni bæði við fyrirtæki
erlendis og íslenzkan sjávarútveg.
Ef framleiðsla á Islandi á að geta
greitt hátt kaup má hún ekki vera
í samkeppni við láglaunaiðnað
þróunarlandanna, þar sem kaup er
oft ekki 'nema 1/10 hluta þess sem
hér er. Dæmi um framleiðslu
þessara landa eru almennar vefn-
aðarvörur og skófatnaður, niður-
suðuvörur, trjávörur, húsgögn,
skip o.fl. Þessi lönd sækja stöðugt
á og fara inn á fleiri og fleiri svið
eins og glögglega hefur orðið vart
hér á landi. Þetta er þróun, sem
ekki verður stöðvuð og verða mun
meira og meira áberandi þáttur í
efnahagsmálum heimsins á
komandi árum. Þetta er reyndar
eina leiðin til þess að verulegar
framfarir geti orðið í þessum
löndum.
Framleiðsla á íslandi getur
heldur ekki borgað hátt kaup, ef
hún er í beinni samkeppni við hin
háþróaðri iðnaðarlönd á þeim
sviðum, þar sem þau standa best
að vígi. Þeirra viðbrögð við
samkeppni þróunarlandanna eru
að fara í vaxandi mæli yfir í
hátæknilega framleiðslu, eða stór-
framleiðslu, sem þróunarlöndin
ráða ekki enn við. tar gildir að
vera sífellt skrefi á undan í
framleiðslumagni, vísindum og
tækni eða tísku. Hæpið er að
Frá ráðstefnu BIIM um lífskjör á íslandi.