Morgunblaðið - 11.11.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1978
15
á aö alkalí-kísil hlaup væri í
steypunni. Voru kjarnar þá sendir
til Karlstrup til frekari ákvörðun-
ar. Þaðan barst síðan skýrsla
haustið 1976, þar sem staðfest var
að mikil alkalí-kísil efnahvörf
hefðu átt sér stað i steypunni. Var
þetta fyrsta sönnun þess að
alkalí-efnahvörf hefðu valdið
skemmdum á Islandi og einnig
fyrsta dæmi í heiminum um
slíkar skemmdir í útveggjum
húsa.
Þegar þessi vitneskja var fengin
ákvað Steinsteypunefnd að kosta
rannsókn, sem Rannsóknastofnun
byggingariðnaðarins framkvæmdi
á útbreiðslu steypuskemmda með
sérstöku tilliti til alkalí-skemmda.
Rannsókn þessi er vel á veg komin
og mun áfangaskýrsla liggja,fyrir
í næsta mánuði. Við þessa rann-
sókn fundust nokkur hús, þar sem
grunur lék á, að alkalí-skemmdir
væru á ferðinni. Voru boraðir
kjarnar úr þessum húsum. Dansk-
ur sérfræðingur var •fenginn til
þess að rannsaka þessa kjarna
með sérfræðingum Rannsókna-
stofnunar byggingariðnaðarins og
kenna þeim þá tækni, sem notuð er
við slíkar rannsóknir. Þessum
rannsóknum er nú nýlokið og kom
í ljós, að í nokkrum hinna grunuðu
húsa voru alkalíefnabreytingar
frum orsök skemmdanna.
Eins og að framan segir þarf
stöðugur raki að vera til staðar til
þess að slík efnahvörf eigi sér stað.
Við rakamælingar í útveggjum
húsa að undanförnu, hefur komið í
ljós, að í mörgum nýrri húsum er
steypan í útveggjum og sérstak-
lega í frítt standandi veggjum
nálægt rakamettun. I eldri húsum,
sem ekki hafa skemmst er raka-
stigið lægra. Steinsteypunefnd
hefur nú falið Rannsóknastofnun
byggingariðnaðarins framkvæmd
rannsóknar á rakaferli og raka-
streymi í steypu.
Er vandamálið leyst?
Vandamálið á Stór-Reykja-
víkursvæðinu er það, að aðal
steypuefnið er alkalí-virkt og
venjulegt íslenskt Portlandsement
með því alkalíríkasta sem þekkist.
Spurningin er, hvort unnt er að
nota þessi hráefni saman í útveggi
húsa, án þess að eiga á hættu
skemmdir af völdum alkalí-kísil
efnahvarfa.
Eins og að framan getur hafa all
lengi verið gerðar rannsóknir með
„possolan" íblöndun í sementið. Nú
síðast hefur kisilryk frá Málm-
blendiverksmiðju verið notað og
lofar það mjög góðu, þar eð lítil
íblöndun minnkar alkalí-þenslu
langt niður fyrir hættumörk og
eykur jafnframt styrkleika
sementsins. Meðfylgjandi línurit
sýna niðurstöður rannsókna. Til
viðmiðunar má geta þess, að skv.
ASTM-staðli er steinefni talið
virkt, ef þenslur eru meiri en 0,1P
eftir sex mánaða geymslu við
stöðluð skilyrði. Danskar kröfur
eru þó mun strangari. Frekari
af Rannsóknastofnun byggingar-
iðnaðarins fyrr á þessu ári í því
sambandi.
Nú er sú hætta fyrir hendi, að
alkalíefnabreytingum verði kennt
um fleiri skemmdir en réttmætt
er. Má nefna, að skemmdir i
Slökkvistöð Reykjavíkur hafa í
fjölmiðlum verið tekin sem dæmi
um slíkar skemmdir, en rannsókn-
ir hafa sýnt, að þar eru frostverk-
anir höfuð orsök skemmdanna, þar
eð steypan er ekki frostþolin.
Sama gildir að líkindum einnig
umm Sundlaugarnar í Laugardal.
Rannsókn húsa á Akureyri bendir
til þess að þar séu alkali-skemmd-
skemmdir í framtíðinni verður að
huga að öllum þáttum framleiðsl-
unnar frá hráefni og þar tíl
aðhlúun steypunnar er lokið. Þetta
þýðir að líta verður á steypufram-
leiðslu og meðhöndlun steypunnar
af meiri alvöru, en hingað til hefur
tíðkast, en til þessa hefur allt of
lítið framleiðslueftirlit og eftirlit
með niðurlögn steypunnar átt sér
stað.
Einnig verða arkitektar og
hönnuðir húsa að gera sér grein
fyrir því, að veðráttan á Reykja-
víkursvæðinu er eins og hún getur
verst orðið varðandi vatns- og
frost álag á steypuna og því er
rannsókna er þó þörf áður en áhrif
kísilryks á steinsteypu geta talist
full rannsökuð.
(Sjá meðfylgjandi línurit)
Steypuskemmdir
Öllum er ljóst, að steypu-
skemmdir í húsum á Islandi eru
mjög tíðar. Orsakir þessara
skemmda eru margvíslegar og vísa
ég á Rb-upplýsingablað um
steypuskemmdir, sem gefið var út
Ahrif kísilryks á styrkleiku steypu
------- án kísilryks,------með 7,5'í. kísilryki
ir ekki til. Samt hafa alkalí-virk
steyiuefni verið notuð þar, en
mikill munur er á veðurfari á
þessum tveimur stöðum.
Höfuð orsök steypuskemmda er
sú, að ekki er vandað nægilega til
framleiðslunnar. Gæði steinsteypu
eru einhliða metin út frá styrk-
leika hennar. Unnt er að ná góðum
styrkleika með lélegum steypuefn-
um með því að nota mikið sement
en þetta gerist á kostnað annara
eiginleika hennar. Þurrkrýrnun og
sprungumyndun í steypunni vex
veðrunarþol minnkar, vatns
drægni eykst, vatnsþéttleiki
minnkar og hætta á alkalí-
skemmdum vex. Til þess að steypa
sé frostþolin verður hún að auki að
vera loftblendin þ.e.a.s. hún verður
að innihalda 4—5P loft. Varðandi
sjávarefni er mjög æskilegt að þvo
þau, þar eð natrium-innihald
sjávarins eykur hættu á
alkalí-efnabreytingum. Gæðaeftir-
lit Rannsóknastofnunar
byggingariðnaðarins á sementi frá
1967 hefur sýnt að sementið hefur
yfirleitt staðist staðalkröfur.
I heild má segja það að, ef
takast á að minnka steypu-
höfuðatriði að hanna húsin þannig
að steypunni sé sem mest hlíft við
þessum þáttum veðurfársins.
Við Islendingar erur óánægðir
með hinar tíðu steypuskemmdir og
margir telja að steypan hafi
versnað með árunum. En þetta er
ekki sér íslenskt fyrirbæri. Al-
mennt í heiminum hafa steypu-
skemmdir orðið tíðari á seinni
árum. I erindi, sem danski sér-
fræðingurinn, sem minnst er á hér
að framan hélt, greindi hann frá
könnun á steypuskemmdum á
brúm í Danmörku. Kom þar fram
að steypuskemmdir voru tíðari á
yngri brúm og hámarki náðu þær
á brúm byggðum árið 1974, af
þúsund skoðuðum brúm sýndu 600
alvarlegar skemmdir. Þar eru
alkalí-skemmdir enn tíðar þótt
þeir hafi vitað um vandamálið
síðan 1952.
Viögeröir á
frost- og alkalí-
skemmdum
I báðum þessum tilvikum er raki
í steypunni frum orsök skemmd-
anna. Ef hægt er að þurrka
steypuna hætta skemmdirnar. Það
er aftur á móti nær ógjörningur að
gera það með öðrum hætti en að
klæða viðkomandi hús með loft-
ræstri vatnsvörn (ál-, stál-, tré-,
asbestklæðningar). Að ætla að
fylla í einstakar sprungúr og loka
þeim þannig er vonlaust verk.
Erlendis og hérlendis eru í gangi
tilraunir þar sem brotið er ysta lag
steypunnar og gert síðan við með
því að sprauta frostþolinni steypu
á aftur. Engar niðurstöður liggja
fyrir úr slíkum tilraunum en ljóst
er, að tilraunastarfsemi af þessu
tagi þarf að stór aukast hér á
næstu árum.
Sprungumynstur í útvegg
húss. Slíkar sprungur
geta stafað af alkalí-efna-
hvörfum í steypunni.
Einnig gæti veriö um að
ræða samtvinnuð áhrif
purrkrýrnunar og frost-
verkana.
Niöurlagsorð
Eins og getið var í upphafi var
tilgangur greinarinnar að gefa
nokkuð yfirlit yfir stöðu þessara
mála, ef það mætti draga úr
sleggjudómum varðandi þessi
atriði. Ég vil þó að lokum nota
tækifærið og benda á, að fátt hefur
meiri áhrif á raunverulega afkomu
fólks en húsnæðiskostnaður og
viðhald húsa. Þess vegna er það
óviðunandi hversu lítil áhersla er
lögð á rannsóknir í byggingar-
iðnaðinum. Síðan 1969 hefur sér-
fra'ðingum stofnunarinnar aðeins
fjölgað úr 8 í 10. Starfssviðin eru
11 þannig að ekki starfar einn
sérfræðingur á hverju starfssviði
að meðaltali. U.þ.b. 70% starfss-
tíma við stofnunina fer í þjónustu-
rannsóknir, upplýsinga- og útgáfu-
starfsemi og stjórnun. Af þessu
má ráða að raunveruleg rann-
sókna- og tilraunastarfsemi er
alltof máttlaus þótt hún hafi
aukist nokkuð á 2—3 seinustu
árum. A þessu verður að verða
breyting þótt ekki sé hana að sjá í
nýju fjárlagafrumvarpi.
Keldnaholt 9. nóv. 1978,
Ilákon Ólafsson.
yfirverkfra'ðingur.
Rannsóknastofnunar
hyggingariðnaðarins.
P.S. Nýleg rit um steypu- og
steypuskemmdir frá Rannsókna-
stofnun byggingariðnaðarins:
Rit nr. 12: Alkalíefnabreytingar í stefn-
steypu — 1971.
Rit nr. 16: Symposium on alkali-aggregate
reaction, preventive measures
— 1975.
Rb-lausblað: steypuskemmdir — 1978.
Rit nr. 18: Múr og múrblöndur — 1977.
Rit nr. 20: Steinsteyputækni — 1977.
Rit nr. 23: Loftbiendi i steinsteypu — 1977.
Rit nr. 24: Þjálniefni í steinsteypu — 1977.
Rit nr. 25: Fylliefni í steinsteypu — 1977.
Rit nr. 26: Styrkleiki í steinsteypu — 1977.
Vetrarsteypa — 1977.
Possaloan: Fínmalaö efni, sem bindur
alkaliur í steypunni og kemur i veg fyrir
skaðiegar benslur.
Alkali: Natríum og kalíum.
Kristján Jón Guðnason heldur um þessar mundir málverkasýningu á
Mokka. Kristján er fæddur í Reykjavík 1943 og stundaði nám í
Myndlista- og handíðaskólanum 1961—’64 og við Listiðnaðarskóla í
Ósló 1965—’67. Hann hefur áður sýnt í Ungdomsbienalnum í Ósló 1970
og á haustsýningum. Á sýningunni í Mokka eru 27 myndir.
BARNASKEMMTUN
í LAUGARÁSBÍÓI
<pj '\ 1330 og 13.00
Til skemmtunar verður m. cu:
leikrit, saga, söngur, þula og ???
Miðasala eingöngn í bíöinu fra kl. 1230
Kjörorð Junior Chomber
Intemotional er:
„Tœkifœri fyrir böm(<.
JUNIOR CHAMBER REYKJAVÍK