Morgunblaðið - 11.11.1978, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1978

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Baldvin Jónsson
Aðalstræti 6, sími 10100.
Aðalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2200.00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 110 kr. eintakið.
Kvöð á barnaári
Sameinuðu þjóðanna
Tæknivæðing íslenzkra atvinnuvega, vísindalegar rannsóknir
og framfarir, nútíma verk- og viðskiptaþekking og
samkeppnishvatinn í þjóðfélaginu hafa gjörbreytt lífskjörum
þjóðarinnar á þessari öld; fært hana á fáum áratugum frá fátækt
og öryggisleysi alls þorra fólks fram til velferðarþjóðfélagsins,
þar sem allir sitja að nægtabrunni. Auðlindir láðs og lagar:
orkan í fallvötnum okkar og jarðvarma, gróðurmoldin og síðast
en ekki sízt fiskstofnarnir gera okkur kleift, þrátt fyrir fámenni
þjóðarinnar og hnattstöðu landsins, að tryggja okkur til
frambúðar sambærileg lífskjör og bezt gerast í veröldinni, ef rétt
verður á málum haldið. Við þurfum að nýta þessar auðlindir
hyggilega,í sátt við land okkar og umhverfi og gæta samtímis af
gaumgæfni viðskiptahagsmuna okkar út á við. Verðmætasköp-
unin í landinu ber endanlega uppi fjárfestingu okkar og
þjónustu á öllum sviðum þjóðlífsins, einnig þeim félagslegu og
þeim er varða menningu, listir og hin æðri svið mannlegrar
sambúðar.
Breyttir þjóðlífs- og þjóðfélagshættir hafa einnig neikvæðar
hliðar, sem horfast verður í augu við, ef hægt á að vera úr að
bæta. Að vísu fæðist barnið í dag við aðrar aðstæður og meira
öryggi en á öldinni sem leið, mætir betri aðbúð í húsnæði og
viðurværi, í heilsugæzlu og menntunaraðstöðu, í félagslegu og
afkomulegu öryggi. Annað er horfið, sem var ungviði ómetanlegt.
Öryggið og skjólið sem fólst í samveru barns og foreldris við afa
og ömmu á sveitaheimilum fyrri tíðar. Þéttbýlisbörn þekkja
heldur ekki það uppeldi og þá þroskamöguleika, sem felast í aðild
ungviðis að lífrænu samstarfi ungra og aldinna í þeim
fjölskyldufyrirtækjum, sem búskapareiningar eru enn í dag.
Þrátt fyrir ágæti og marga kosti dagvistunarstofnana fyrir börn,
sem eru ómissandi þáttur í borgarsamfélaginu, bæta þau
naumast að fullu þann missi, sem barn á viðkvæmum aldri
verður fyrir í óhjákvæmilegum vinnufjarvistum beggja foreldra.
Velmegunarþjóðfélögum fylgja og margvíslegar nýjar hættur,
sem börn og unglingar samtímans þurfa að horfast í augu við og
sigrast á. Mitt í velmegun samtímans hefur mörg viðkvæm
barnslundin mætt áföllum, sem seint eða aldrei fyrnast, setja
jafnvel svipmót á langa mannsævi. Og samtímis auðsæld þeirra
þjóðfélaga sem búa við hagkerfi, er leitt hefur til velmegunar,
eru hundruð milljóna manna, þar á meðal börn á öllum aldri, er
líða af næringarskorti og fara á mis við eðlilega heilbrigðisþjón-
ustu og menntunaraðstöðu í vanþróuðum löndum heims. Og þessi
börn eru samferðarmenn okkar á ævigöngunni.
Með tilliti til aðbúðar þeirra barna, sem líða skort víða um
veröld, sem og vandamála barnsins í velmegunarþjóðfélögum,
hafa Sameinuðu þjóðirnar beitt sér fyrir „ári barnsins", til að
beina athygli fólks að viðfangsefni, sem enginn heilbrigt
hugsandi maður getur gengið fram hjá. Það má telja eðlilegt að
hver þjóð líti fyrst til vandamála í heimaranni, enda ærin til
staðar, hvert sem lífskjarastig þjóðarinnar er. En engin þjóð
getur lokað augum fyrir hrópandi þörfum barnagrúans í
vanþróuðum löndum heims. A þeim vettvangi leggja margar
þjóðir fram virðingarverðan hlut, bæði neyðarhjálp og hjálp til
sjálfshjálpar, en hver er hlutur íslands á bárnaári Sameinuðu
þjóðanna til stuðnings við hin vanþróuðu lönd? Og hverjar eru
tillögur nýrrar ríkisstjórnar til framlags á þessum vettvangi í
fjárlagafrumvarpi fyrir komandi ár? Og hver verður afstaða
Alþingis íslendinga til þessa stuðnings, er fjárlög verða
endanlega afgreidd, væntanlega um svipað leyti og þjóðin gengur
að nægtaborði kærleikshátíðar kristinna manna?
Flokksráðs- og formannaráðstefna Sjálfstæðisflokksins
fjallaði m.a. um frumkvæði Sameinuðu þjóðanna að „ári
barnsins". Þar er réttilega undirstrikað mikilvægi þess að
málefni barna séu skoðuð í ljósi breyttra þjóðfélagshátta.
Fundurinn'hvatti allt sjálfstæðisfólk og samtök þess til þátttöku
í aðgerðum varðandi þetta mikilvæga verkefni, til að stuðla að
því að þessi alþjóðlega viðleitni fái verðugar undirtektir hér á
landi.
Morgunblaðið tekur undir þessa hvatningu. Það þarf að standa
vörð um velferð barnsins; rétt þess til öryggis, þroska og
menntunar; rétt þess til hamingju og velferðar; rétt þess til að
þroskast í sjálfstæðan einstakling, er mætir valfrelsi til að móta
eigin vegferð og lífsmynstur. En samhliða þessari heilbrigðu
viðleitni á heimaslóðum þurfum við að leggja fram okkar
velmegunarskatt til að hjálpa þeim börnum til sjálfshjálpar sem
búa við hörmulegustu aðstæðurnar í veröldinni. Það ætti að vera
ljúf kvöð á barnaári Sameinuðu þjóðanna.
r
Birgir Isl. Gunnarsson:
Reykjavíkurborg á að
kappkosta að kaupa ís-
lenzkar iðnaðarvörur
Að undanförnu hafa farið
fram í blöðum nokkrar
umræður um kaup 'ríkisins • á
íslenzkum iðnaðarvörum. Til-
efnið mun vera, að væntanleg er
skýrsla nefndar, sem Gunnar
Thoroddsen, fyrrverandi iðnað-
arráöherra setti á stofn, til að
kanna innkaup ríkisins í þessu
sambandi og gera tillögur um
það, hvernig hægt væri með
innkaupum ríkisins og ríkis-
stofnana að efla innlendan
iðnað. Þá vakti það og athygli að
formaður Félags íslenskra iðn-
rekenda, lýsti því yfir í Vísi að
íslenzka ríkið keypti aðeins 10%
af íslenzkum framleiðendum.
Þessar umræður gefa tilefni
til þess að rifja upp, að borgar-
stjórn samþykkti á s.l. vori fyrir
frumkvæði Sjálfstæðismanna
stefnuskrá í atvinnumálum, þar
sem mjög myndarlega var gripið
á þessum þætti málanna.
Sérstakur kafli í stefnu-
skránni fjallaði um innkaup og
útboð. Þar samþykkti borgar-
stjórn að stofnanir og fyrirtæki
borgarinnar beindu viðskiptum
sínum eins og unnt væri til
íslenzkra fyrirtækja, bæði um
kaup á rekstrar- og fjárfesting-
arvörum. Um öll meiriháttar
kaup og útboð á vegum borgar-
innar var þessi meginstefna
áréttuð í fjórum liðum.
I' fyrsta liðnum segir að Inn-
kaupastofnun Reykjavíkur sé
heimilt að taka tilboði innlends
framleiðanda fram yfir erlenda
vöru, þótt verð hirinar imdendu
vöru sé-aílt'áð Í5% hærra, enda
sé um sambærilega vöru og
þjónustu að ræða. Eg hygg að
Reykjavíkurborg hafi riðið
þarna á vaðið og sé fyrsti
opinberi aðilinn, sem markar
jafn ákveðna stefnu í þessum
efnum. Að vísu hafði horgar-
stjórn fyrir all mörgum árum
gert samþykkt í þessa átt, en
hún var ekki eins ákveðin að
orðalagi að munurinn á verði
innlendrar og erlendrar vöru
mátti ekki vera eins mikill og nú
var ákveðið.
I' öðrum lið ofangreindrar
samþykktar segir, að við
ákvörðun um afgreiðslufresti og
stærð eininga beri jafnan að
hafa í huga, að unnt verði að
kaupa vöru og þjónustu af
innlendum aðilum. Ástæða
þessa ákvæðis er sú, að of oft
vill það brenna við að útboðs-
frestir eða afgreiðslufrestir séu
það stuttir, að íslensk fyrirtæki
komi því ekki við að framleiða
innan tilskilins frests. Erlend
fyrirtæki, sem framleiða á
lager, hafa þá jafnan mun betri
aðstöðu til að ná umræddum
viðskiptum. Samþykkt borgar-
stjórnar kallar á það að útboðs-
lýsingar séu ekki á seinustu
stundu og þeir forsvarsmenn
sem kaupa rekstrarvörur verða
að gera sér grein fyrir því fyrr
en ella, hver þörfin er fyrir
hverja einstaka vörutegund.
I'. ÞriAýa'' Ifð' þessa kafla í
atvinnumálastefnu borgar-
stjórnar segir, að þess skuli
jafnan gætt í útboðslýsingum
byggingarframkvæmda að setja
nafn íslenzkrar iðnaðarvöru
sem viðmiðun, enda standist
hún kröfur, sem gerðar séu. I
útboðslýsingum er það oft svo,
að arkitektar, verkfræðingar
eða aðrir tæknimenn, sem út-
boöslýsingar útbúa, setja nafn á
ákveðinni vörutegund eða nefna
jafnvel ákveðið vörumerki og á
það að vera til viðmiðunar fyrir
bjóðandann, þannig að hann
geti áttað sig á því, hvaða
gæðakröfur eru gerðar til við-
komandi vöru. Hér er kveðið á
um að íslenzka vöru eigi að nota
til viðmiðunar í sem ríkustum
mæli. En fleira kemur hér og til.
Enginn vafi er á því, að í
mörgum tilvikum geta arkitekt-
ar eða aðrir hönnuðir hreinlega
ráðið því með hönnun sinni,
hvaða vara er notuð. Það er því
mjög áríðandi að góð samvinna
takist um þetta mál við hönnuð-
ina og að þeir séu sér meðvit-
andi um ábyrgð sína að þessu
leyti. Mér finnst að íslenzkir
hönnuðir hafi hingað til í alltof
ríkum mæli hneygst að erlend-
um vörum.
Fjórði og síðasti liðurinn í
þessum þætti fjallar um það
að teknar séu upp viðræður milli
Reykjavíkurborgar og samtaka
iðnaðarins um framangreind
atriði og komið á gagnkvæmri
upplýsingamiðlun. Við undir-
búning þessara tillagna lagði
Félag íslenzkra iðnrekenda til,
að komið yrði á sérstakri
samstarfsnefnd sem fjallaði á
reglulegum fundum um öll þau
atriði, er vörðuðu innkaup
Reykjavíkurborgar og þróunar-
möguleika þeirra. Talið var
æskilegt að ofangreindar við-
ræður gætu leitt til þess, að slík
samstarfsnefnd yrði formlega
sett á fót.
Eg hef í þessari grein rakið og
skýrt samþykktir borgarstjórn-
ar um innkaup og útboð, þegar
stefnuskrá í atvinnumálum var
samþykkt á s.l. vori. Hinsvegar
er ekki nóg að gera fallegar
samþykktir. Vinna verður að
framkvæmd þeirra og það er
leitt til þess að vita að meiri-
hluti vinstri manna í borgar-
stjórn hefur ekkert gert ti! að
koma þessu máli í framkvæmd.
BÓK dr. Sigurbjörns
Einarssonar biskups,
Trúarbrögð mannkyns,
er nú komin út í annarri
útgáfu, en bók þessi
hefur lengi verið ófáan-
leg og mikið eftir henni
spurt.
Á kápusíðu segir m.a.:
„Trúarbrögð mannkyns er
eina verk sinnar tegundar á
íslenzku. Bókin er yfirlitsverk,
sem gerir grein fyrir meginatr-
iðum í átrúnaði frumstæðra
manna og þeirra fornþjóða, sem
lögðu grundvöll vestrænnar nú-
tímamenningar (Egypta, Babý-
lóníumanna, Persa, Grikkja,
Rómverja).
Þá er fjallað um trúarbrögð
Indverja, Kínverja og Japana og
loks um boðskap þeirra trúar-
höfunda, sem næst Kristi eiga
flesta játendur (Búddha,
Múhameð) og rakin nokkuð saga
þeirrar trúar, sem spratt af
lífsstarfi þeirra.
Sigurbjörn Einarsson
biskup
er að kynna þau meginatriði í
trúarsögu mannkyns, sem sízt
eru haldgóðar heimildir um á
íslenzku."
Um kristna trú er ekki fjallað
í þessari bók. Tilgangur hennar
Bókin er 355 bls. að stærð.
Útgefandi er Setberg.
Trúarbrögð
mannkyns
— í annarri útgáfu
HER GETA ALL-
IR VERIÐ SÆLIR
Minningar Bjartmars á Sandi komnar út
Morgunblaðinu hefur borizt
bókin Hér geta allir verið sælir,
18 minningaþættir Bjartmars
Guðmundssonar, bónda og al-
þingismanns á Sandi í Aðaldal.
Bókin er 160 bls. að stærð með
fjölda mynda, en fremst er
efnisyfirlit og skýrt frá kaflaheit-
um. Það cr bókaútgáfan Skjald-
borg á Akureyri, sem hefur gefið
bókina út, en prentsmiðja Björns
Jónssonar þar fyrir norðan hefur
offsetprentað hana og séð um
Ijóssetningu og bókband.
Útgefandi skrifar inngangsorð
um höfundinn og segir þar, að
Bjartmar sé fæddur á Sandi í
Aðaldal, sonur Guðmundar Frið-
jónssonar, bónda og skálds, og
konu hans, Guðrúnar Oddsdóttur
frá Garði. „Snemma fór hann að
vinna á b búi foreldra sinna og
var hálfan vetur á unglingaskóla á
Breiðumýri 1919 og annan hálfan
á Eyrarskóla 1921; stundaði svo
áfram eins konar félagsbúskap
með foreldrum sínum og systkin-
um þar til 1938. Þá kvæntist hann
Hólmfríði Sigfúsdóttur frá Múla
og höfðu þau sjálfstæðan búskap á
fjórða parti Sands í 24 ár.
Jafnframt sinnti Bjartmar þó hinu
og öðru til viðbótar utan heimilis."
I formálanum er þess einnig
getið, að Bjartmar Guðmundsson
sinnti mjög sveitarstjrnarmálum í
Aðaldælahreppi og var m.a. í
stjórn Kaupfélags Þingeyinga í 24
ár, en sat á Alþingi í 12 ár, eða frá
hausti 1959 til vors 1971. Bjartmar
á Sandi hefur skrifað margt í blöð
og tímarit eins og kunnugt er og
verið ritstjóri Árbókar Þingeyinga
um tveggja áratuga skeið. Hann sá
um útgáfu á Ritsafni föður síns
ásamt Þóroddi bróður sínum og
kom það út í sjö miklum bindum.
Á bókarkápu segir útgefandi
m.a. svo: „Þessar minningar Bjart-
mars lýsa vel gamla tímanum,
þegar ekki þótti í frásögur færandi
að fara gangandi frá Sandi austur
að Eiðum, eða frá Sandi til
Akureyrar. Þá erú lýsingar höf-
undar af samferðafólki hans
margar hverjar frábærar ...
Við lsetur bókarinnar koma
skýrt fram tengsli höfundar við
sveit sína og föðurland, og lýsir
þessi setning úr bókinni því bezt,
er Bjartmar segir: „Hér geta allir
verið sælir, er guð gefur, líf og
heilsu með, og landið eins og það
er“.
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 1978
25
Skýrsla Seðlabankastjórnarinnar til ríkisstjórnarinnar:
Raungíldi innstæðufjár í bönk-
um rýrnaðium 70 milljarða
SKÝRSLA Seðlabanka íslands, sem getið var í Morgunblaðinu í gær og
send var ríkisstjórninni á mánudag, ber yfirskriftina „Um stefnu og
aðgerðir í peningamálum". Skýrslunni fylgja tvö skjöl, „Um aðgerðir í
vaxtamálum“ og „greinargerð um þróun endurkaupa og bundins f jár og
viðhorf í þeim efnum“. Þar er f jallað um meginþætti peningamála og bent
er á helztu vandamálin, sem leysa þarf, og settar fram tillögur eða
ábendingar um aðgerðir og stefnumörkun.
í skýrslunni segir m.a.< „Sannleikurinn er sá, að ekki hefur tekist að
gera að undanförnu ráðstafanir, er dygðu til þess að koma viðunandi
jafnvægi á þróun peningamála og veita verðbólgunni með þeim hætti
verulegt viðnám. Hefur þar bæði komið til skortur á nægilega öflugum
stjórntækjum á þessu sviði og tregða til að beita tiltækum meðulum með
nægilega ákveðnum hætti.“
Þá er fjallað um þrjá meginþætti peningamála. Sérstakur kafli
skýrslunnar fjallar um lánskjör, vexti og annað, sem hefur áhrif á
heildarframboð og eftirspurn eftir peningum, í öðru lagi er fjallað um
viðskipti Seðlabankans við innlánsstofnanir með endurkaupum,
innlánsbindingu og fleiru, sem áhrif hefur á peningamyndun og
útlánastarfsemi bankanna. í þriðja lagi er svo ríkisbúskapurinn ræddur
og áhrif hans á pcningalegt jafnvægi í landinu.
t Þverrandi sparnaður
Um lánskjarastefnuna segir m.a.:
„Alvarlegasti fylgikvilli verðbólgunnar á sviði peningamála er
tvímælalaust þverrandi sparnaður samfara botnlausri eftirspurn eftir
lánsfé. Á árunum 1971 til 1975 rýrnaði raungildi þess fjármagns, sem
bankakerfið hefur yfir að ráða frá innstæðueigendum, en sé reynt að meta þá
rýrnun á grundvelli núgildandi verðlags og þjóðartekna, er hún ekki fjarri 70
milljörðum króna. Eða með öðrum orðum að í stað 120 milljarða
heildarinnstæðna nú, ættu þær að nema um 190 milljörðum, ef hlutfall af
þjóðarframleiðslu væri svipað og í upphafi þessa áratugar ...“ Síðan segir:
„Vorið 1976 var gerð alvarleg tilraun til þess að hamla gegn þessari þróun
með upptöku vaxtaaukareikninga og sumarið 1977 var stigið skref í þá átt að
taka upp nokkurs konar verðtryggingu með því að skipta vöxtunum í
grunnvexti og verðbótaþátt, sem endurskoðaður skyldi með tilliti til
verðlagsþróunar. Þessar aðgerðir höfðu þegar veruleg áhrif, og frá því vorið
1976 og fram á sl. vor má segja að heildarinnstæður hafi nokkurn veginn
haldizt í hendur við breytingar á verðmæti þjóðarframleiðslunnar, en
bundnar innstæður jukust mun hraðar vegna vaxtaaukalánanna, sem
nálgast nú ört að vera einn þriðji hluti alls sparifjár í landinu.“
• Enn sígur á ógæfuhliðina
Þá segir í skýrslunni að nú síðustu mánuði hafi enn sigið á ógæfuhliðina,
þar sem verðbótaþáttur vaxta var ekki endurskoðaður í sumar vegna
óvissuástandsins, sem þá ríkti, þrátt fyrir vaxandi verðbólgu. „Hefur því
verulega dregið úr innstæðumyndun að undanförnu," segir í skýrslunni.
Þá er í skýrslu bankastjórnar Seðlabankans fjallað um stöðu
innlánsstofnana gagnvart Seðlabankanum, endurkaup og innlánsbindingu.
Þar segir að staða innlánsstofnana gagnvart Seðlabankanum hafi farið mjög
versnandi á undanförnum árum og fjallað er um þróun mála.
Seðlabankinn hefur hækkað bindiskylduna jafnt og þétt unz allar
innlánastofnanir voru komnar í leyfilegt hámark samkvæmt lögum á
síðastliðnu ári eða í 25%. Þetta hafði í för með sér vaxandi útstreymi úr
Seðlabankanum, sem stuðlað hefur að peningaþenslu, en í lok september var
fjárhæð endurkaupa 5,5 milljörðum hærri en bundnum innstæðum í
Seðlabankanum nam. Þá er rætt um að til sé einföld lausn við þessum vanda
sem sé t.d. að hækka hámarkið úr 25 í 35%, en sagt er að þessi leið hafi einnig
ókosti, þar sem hún eykur sjálfvirkni í útlánastarfsemi bankakerfisins.
• Áhrif ríkisf jármála
Þá er i skýrslunni fjallað um áhrif ríkisfjármálanna og þau gífurlegu
áhrif, sem skuldasöfnun ríkissjóðs sl. fimm ár hefur haft á þessi mál.
Nettóskuld ríkissjóðs við Seðlabankann hefur vaxið um rúmlega 20 milljarða
króna og hefði sú þróun leitt til samsvarandi rýrnunar gjaldeyrisforða
þjóðarinnar, ef ekki hefðu komið til lán frá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Skuld
við sjóðinn nam í septemberlok 19,8 milljörðum króna. Síðan segir:
„Mikilvægt er, að unnt verði að greiða þessar skuldir í samræmi við
samninga við Alþjóðagjaldeyrissjóðinn á næstu 4—5 árum, svo að
íslendingar geti komið gjaldeyrisstöðu sinni á ný í viðunandi horf og eigr.azt
skuldlausan gjaldeyrisforða.
• Breytingar á greiðslufyrirkomulagi vaxta
Um breytingar á greiðslufyrirkomulagi vaxta segir í skýrslu stjórnar
Seðlabankans: „Hugmyndir um breytingar á greiðslufyrirkomulagi vaxta,
einkum frestun á greiðslu verðbótaþáttar vaxtanna, hafa verið til sérstakrar
athugunar á vegum Seðlabankans og innlánsstofnana að undanförnu. Stefnir
niðurstaða þeirra athugana í þá átt, að unnt sé að taka upp slíkt
fyrirkomulag með formlegum hætti að því er varðar vaxtaaukalán og
afurðalán. Á öðrum sviðum útlána, en þar eru víxlar og hlaupareikningar
mikilvægustu útlánsformin, væri ekki hægt að koma við formlegum reglum í
þessu efni, enda eðli viðskiptanna mjög breytilegt. Þar sem formlégum
reglum yrði ekki komið við, yrði í þess stað stuðzt við almenna
stefnumörkun, þar sem gert væri ráð fyrir endurfjármögnun verðbótaþáttar
vaxta með einhverjum hætti hjá þeim viðskiptamönnum, sem eiga föst og
langvarandi viðskipti við viðkomandi innlánsstofnun.“
Síðan segir: „Á sviði afurðarlána er hugmyndin að taka upp þá
framkvæmd, að greiðslu verðbótaþáttar vaxtanna verði mætt með samtíma
endurmati á útlánaverðum, þannig að lánsfjárhæðin hækki hverju sinni,
a.m.k. sem nemur áföllnum verðbótaþætti. Hefur þegar náðst samkomulag
við innlánsstofnanir um tæknilega lausn þessa máls.“
• Gengistryggð afurðalán útflutningsatvinnuveganna
Um afurðalán í erlendum gjaldeyri segir, að tekið verði upp það
fyrirkomulag að veita og reikna afurðalán út á útflutningsframleiðslu í
erlendum gjaldeyri, og yrði þá að jafnaði miðað við bandaríska dollara, nema
lántaki óski eftir láni í öðrum gjaldeyri og fyrir liggi að varan greiðist í þeim
gjaldeyri. Segir að kanna þurfi þetta nánar með viðræðum við
fjármálaráðuneytið. Síðan segir:
„Lagt er til, að vextir af þessum gengisbundnu afurðalánum verði fyrst um
sinn 8V4%, og er þá með talinn 1% vaxtamismunur til viðskiptabanka. Þessi
vaxtakjör eru því aðeins möguleg, að um sé að ræða endurlán á lánsfé frá
Alþjóðagjaldeyrissjóðnum, þar sem erlendir skammtímavextir eru nú mun
hærri, t.d. 11—12%, ef um dollar er að ræða.“
Þá segir í skýrslunni að gert sé ráð fyrir að vaxtabreytingarnar, sem skýrt
er frá, muni hafa í för með sér um 2% lækkun á heildarvaxtakostnaði
sjávarútvegsins.
I skýrslunni er tekið fram að bankastjórnin lítur á tillögur sínar sem eina
heild.
Frumdrög að tillögum vísitölunefndar:
Eðli vísitölunnar er að við-
halda kaupmætti en ekki auka
FRUMDRÖG að áliti svokallaðrar vísitölunefndar hafa nú verið iögð fram.
í þeim segir að verðbótavísitalan í núgildandi samningum sé reiknuð út
frá framfærsluvísitölunni með því að undanskilja búvörufrádráttinn
svonefnda. öll áfengis- og tóbaksútgjöid, en bæta við verðbótaviðauka til
þess að bæta upp tafir á verðbótagreiðslum. Þá segir að búvörufrádráttur-
inn sé í eðli sínu eins konar viðurkenning á þvf að rétt sé að takmarka
nokkuð vfxlhækkanir verðlags og launa. þar sem þær eru augljósastar —
en verðlagsgrundvöllur búvara sé eins konar vísitölubinding á kjörum
bænda. Talið er að hafa beri þennan frádrátt f almennara formi, þannig að
frá hækkun framfærsluvfsitölu skuli hverju sinni draga 9—10% af
hækkuninni áður en verðbætur reiknast, en þessi prósenta er áætlað ígildi
búvörufrádráttarins nú. Rökin fyrir almennum frádrætti segir í drögum
nefndarinnar að gætu verið tvenns konar, — annars vegar að
frádrátturinn sé gerður til þess að hægja á víxihækkunum og hins vegar
segir að leiða megi að því rök, að verðvísitölur, sem byggðar eru á fastri
magnsamsetningu í grunni, „ofmeti“ verðhækkanir vegna þess að
neytendur lagi sig jafnan að breyttum verðhlutföllum með því að færa
ncyzluna frá þeim gæðum, sem meir hækka í verði til hinna sem minna
hækka. Þá geta og aukin gæði þessara vara komið fram sem verðhækkun.
• Staða skatta og niðurgreiðslna gölluð
Um áfengis- og tóbaksfrádráttinn segir að með því að leyfa að hann sé
undanskildur, hafi fengizt viðurkenning á því að ríkið geti breytt óbeinum
sköttum í verði þessara vörutegunda án þess að það hafi áhrif á verðbætur,
en sennilega búi hér einnig að baki einhvers konar lífsnauðsynjasjónarmið
að því er verðbætur varðar. Ríkið geti nú breytt beinum sköttum og áfengis-
og tóbaksverði án þess að verðbætur breytist. Síðan segir, að niðurgreiðslur
vöruverðs — sem séu eins konar óbeinir skattar með öfugu formerki — hafi
nú einnig áhrif á veröbætur. Ekkert sé því beinlínis til fyrirstöðu að hækka
beina skatta og auka niðurgreiðslur til að hafa áhrif á vísitöluna. Þessi staða
skatta og niðurgreiðslna í vísitölukérfinu sé á margan hátt gölluð.
t Þrengir möguleika á hagstjórn
í drögunum eru nefndir þrír megingallar. Óeðlilegt er talið að
vísitölukerfið fremur en efnisrök og aðrar aðstæður ráði vali um leiðir í
efnahagsmálum, óeðlilegt er talið að hækkun skatta, sem standi undir bættri
þjónustu eða brýnum framkvæmdum, valdi kauphækkun og í þriðja lagi er
bent á að núverandi meðferð skatta í vísitölukerfinu takmarki möguleika
stjónvalda á skynsamlegri hagstjórn.
Verðbótaauka er ætlað að bæta töf á verðbótum. Þegar málið er hins vegar
kannað gaumgæfilega bætir hann ekkert, sem ekki má mæta með öðrum
hætti — segir í drögum nefndarinnar, en hins vegar telur hún mikil
vandkvæði á framkvæmd hans, einkum þegar stefnt er að hjöðnun verðbólgu
eftir ört verðbólguskeið. Því er í drögunum lagt til að verðbótaviðauki falli
niður.
t Þjóðhagsvísitala
Þá er sérstök grein í drögum nefndarinnar, sem fjallar um
viðskiptakjarabreytingar og þjóðhagsvísitölu. Sagt er að vísitölubindingin
valdi sérstökum verðbólguvanda, þegar viðskiptakjör versni á þann hátt að
innflutningsverð hækkar umfram útflutningsverð. í þessu sambandi er það
nefnt í skýrslunni, að menn hafi á stundum í umræðum um þessi mál rætt
um það að valdi versnandi viðskiptakjör lækkun verðbóta, ættu batnandi
viðskiptakjör að auka verðbætur. í drögunum segir um þetta atriði, að í
þessu sambandi megi benda á að eðli verðbótavísitölunnar sé að viðhalda
kaupmætti, en ekki auka hann. Vísitalan eigi ekki að vera sjálfkrafa
launasetjari.
Þá er loks fjallað um tímabilið í drögum nefndarinnar. Þar segir að 6
mánaða tímabil muni gefa stjórnvöldum meira ráðrúm í baráttu við
verðbólguna og einnig yrði auðveldara að koma á samræmi í kjaraþróun
milli hópa, sem njóta verðbóta. Segir að bót yrði að þessari breytingu frá
sjónarmiði friðsamlegra samskipta á vinnumarkaðinum í heild. Mikilvægt sé
að sama regla gildi fyrir alla í þessum efnum.