Morgunblaðið - 12.11.1978, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 12. NÓVEMBER 1978
33
skammlaust á erlendar tungur, þó að
þær séu menningarlega og málfræði-
lega skyldar móðurmálinu. Þetta er
öllu erfiðara í menningar og mál-
samhengi sem er gjörólíkt því sem
maður er alinn upp við. I þessu starfi
er ég eiginlega bara ritari, gagnrýn-
andi og spyrjandi. Ég hef haft með
mér menn sem hafa Bórana að
móðurmáli og eru vel að sér í
menningu þjóðar sinnar. Ég ber
undir þá það sem mér þykir
vafasamt og bið um skýringu á því
sem ég skil ekki. Á þennan hátt
forma þeir setningarnar, en ég
fullvissa mig um að merkingin
komist til skila. Öll umræðan fer
fram á Bórana til að forðast áhrif
frá öðrum tungum.
— Hvað er langt í land. að Nýja
testamentið komi út?
— Ég er að hreinrita handritið
með eþíópsku letri og fara yfir
þýðinguna í síðasta sinn. Þetta er
seinunnið, en ég vona að þetta verði
tilbúið til prentunar einhverntíma á
árinu 1979.
— A hvers vegum er þetta verk
unnið?
— Það má segja að þetta sé
samstarf kristniboðsfélaga og
Biblíufélaga. Ég starfa á vegum
Norsk Luthersk Misjonssamband,
sem Samband íslenskra kristniboðs-
félaga hefur samstarf við. Sam-
starfsmenn mínir í Eþíópíu eru
launaðir af kirkjunni, en það er gert
ráð fyrir að Biblíufélögin beri
kostnaðinn af útgáfunni.
— Eitt cr að gefa út bækur, en
kann nokkuð af þessu fólki að lesa?
— Lestrarkunnátta er heldur bág-
'borin. Hundraðshlutfallið er a.m.k.
lágt, e.t.v. 1—2% sem kunna að lesa
eða 30 til 60 þúsund manns. Kirkjan
og kristniboðið hafa haft með
höndum lestrarkennslu í mörg ár, en
kennslan hefur verið á ríkismálinu,
Ungur bórana-nemandi les móðurmál sitt íyrsta sinni.
Amharísku, sem mjög fáir kunna.
Þetta fólk, sem við höfum kennt að
lesa er ólæst í reynd vegna skorts á
hæfilegu lestrarefni eða öllu heldur
skiljanlegu lestrarefni. Ég hef oft
séð fólk lesa og skilja í fyrsta skiptí.
Það er ógleymanlegt! Það kom t.d.
eitt sinn til mín maður þegar ég var
önnum kafinn að gera við bíl. Hann
vildi kaupa bók um Jesú. Hann
langaði til að vita meira um hann.
Ég kannaðist við manninn og vissi
að hann kunni ekki Amharísku, en
hann kunni að lesa. Sömuleiðis vissi
ég að í nágrenni við þennan mann
bjó maður sem kunni Amharísku, en
hann kunni ekki að lesa. Mig grunar
að þeir hafi ætlað að lesa saman,
annar sem augu, hinn sem eyru. Sá
læsi átti að lesa og hinn átti að þýða.
Það stóð svo á að við vorum að
fjölrita fræði Lúthers svo að ég
sagðist skyldu gefa honum iestrar-
efni. Ég tók manninn með mér inn í
fjölritunarstofuna og rétti honum
fjölritaða örk. Maðurinn tvíhenti
blaðið og byrjaði strax að lesa. Eftir
stundarkorn leit hann upp og
ljómaði allur: „Þetta er alveg eins og
við tölum!!!“ sagði hann og hélt svo
áfram að lesa! Að lokum varð ég að
biðja hann að fara, vegna þess að ég
hafði verk að vinna.
Þeim sem ekki kunna að lesa
verður að kenna. Við höfum gert ráð
fyrir þessu og ég er að vinna að
lestrarbók með hinu starfinu. Okkur
er mikið í mun að búa til lestrarbók,
sem er svo einföld að þeir sem hafa
lært að lesa geti kennt öðrum,
þannig að af þessu verði keðjuverk-
anir.
Annars er ég með ýmislegt í
handriti sem ætlunin er að gefa út
þegar fram líða stundir. Má þar
nefna einfalda bæklinga um heilsu-
vernd, búfjár-heilsuvernd, ræktun
ýmiss konar o.þ.h.
— Þið eruð sem sagt að leggja
grundvöll að bókmenntum á þessu
máli.
— Það er eflaust rétt, — ef maður
lítur ekki á munnlegar sögur, sagnir
og ævintýri sem bókmenntir. Þetta
er a.m.k. upphaf bók-mennta í Suður
Órómó
Þetta er alveg
eins og við töiumi
Hérfer á eftir viðtal við Harald Ólafsson sem um árabil var kristniboði í Suður-Eþiópíu.
Haraldur býr nú í Noregi þar sem hann vinnur nú að útgáfu Nýja testamentisins á
Bóranamállýzku. — Haraldur er sonur hjónanna Herborgar og Ólafs Ólafssonar
kristniboða og bróðir Jóhannesar Ólafssonar kristniboðslæknis sem sagt erfrá annars
staðar hér á síðunni.
Ilaraldur var fyrst spurður í
hverju starf hans væri fólgið.
— Ég er að vinna Nýja testament-
ið á Bórana-mállýsku Órómómáls í
Eþíópíu. Starf mitt er ekki þýðingar-
starf en öllu heldur endurskoðun og
breyting á mállýsku. Það er enskur
kristniboði, sem starfar í Norð-
ur-Kenya, Stephen Houghton, og
samverkamenn hans, sem hafa gert
grundvallarþýðinguna, sem ég og
samstarfsmenn mínir í Eþíópíu
erum að búa til prentunar. Houghton
er reyndar fæddur og uppalinn í
Kína. Við vorum reyndar búnir að
þýða nokkuð mikið af Nýja testa-
mentinu áður en við fengum þýðingu
Haughtons. Það var eins konar
hallærislausn til notkunar í fræðslu-
starfi kirkjunnar.
~ Nú skilst mér að ritmál sé oft
ekki fyrir hendi, þegar hafist er
handa um hiblíuþýðingar. Hvernig
er þessu farið hjá ykkur?
— Það hafa verið gefin út nokkur
guðspjöll og smárit í Kenya á
Bórana-mállýzkunni en með latn-
esku letri. Mér skildist nokkuð fljótt
að ég varð að vinna réttritunargrein-
ingu, svo nefnda fónemíska grein-
ingu, og reyna að búa til réttritun á
þeim grundvelii. Þetta er nokkrum
vandkvæðum bundið, þar eð
eþíópískt letur er atkvæðaletur
(syllabrium) og varð að gera sérstak-
ar ráðstafanir til að skrifa tvöfalda
sérhljóða og tvöfalda samhljóða.
Tillögur mínar voru upphaflega
samþykktar, en hafnað síðar og
önnur réttitun tekin fram yfir. Þessa
nýju réttritun er ákaflega auðvelt að
skrifa en mjög erfitt að lesa vegna
þess að hún gefur engar upplýsingar
um hvort hljóðin eru stutt eða löng,
— hvort sögn er í eintölu eða
fleirtölu, eða hvort orðmyndin er þið
eðá þeir.
— Þið hafið sem sagt orðið að búa
til ritmál. Voru bækur ykkar þá
þær fyrstu scm komu út á Órómó-
máli?
— Nei, fyrstu bækurnar á Órómó
komu út upp úr 1860 og öll Biblían
var gefin út 1899. Það er meira að
segja gefið út á blað á Órómó. En
allar bækur sem gefnar hafa verið út
til þessa eru á Vestur-Órómó, sem er
mjög ólíkt Bórana-Órómó og Bórön-
um næsta óskiljanlegt. Til þessa
hefur máli verið kallað Galla, en
Órómó-menn sjálfir kalla það Órómó
og er það að komast í hefð.
— Er þetta stórt málsamfélag?
— Órómó er vafalaust stærsta
málsamlfélag í Eþíópíu. Það eru
margar milljónir sem tala það sem
móðurmál og aðrar milljónir, sem
of lítið um fjórða flokkinn til að gera
okkur grein fyrir hvort hún kemur
að notum þar.
Þú talar um Órómó-mál og
mállýzkur sem eru að mestu inn-
byrðis óskiljanlegar. Er það ekki
fremur um skyld mál að ræða en
mállýzkur?
— Það er matsatriði. Samkvæmt
þessum skilningi er Skandinavíska
eitt mál og danska, norska og
sænska mállýskur.
— Ilvaða vinnubrögðum beitirðu
í þessu starfi?
— Ég legg þýðingu Houghtons til
grundvallar og ber hana saman við
Ilaraldur Ólafsson við þýðingarstörf.
tala það sem annað mál. Bóranar eru
ekki nema 400 þúsund, en við gerum
ráð fyrir að a.m.k. 3 milljónir manna
geti haft not af ritum ókkar og e.t.v.
allt að því 5 milljónir . Við höfum
gert ráð fyrir að þrír mállýskuflokk-
ar geti nýtt þýðinguna, en við vitum
inni, eins og aðrir Gyðingar.
Margir þeirra eru nú komnir til
Israels. I öðru lagi er svo ieitast
við að stofna til kynna við aðra
Gyðinga, reynt að vinna bug á
tortryggninni og andúðinni og
gera þeim ljóst, að kristnir
menn hata þá ekki, heldur bera
til þeirra meiri kærleika og
sterkara vinarþel en aðrir
menn. Jafnframt er svo leitazt
við að vekja athygli þeirra á
Nýja testamentinu og tengslum
þess við eigin Biblíu þeirra,
Gamla testamentið, og Mess-
iasarvonir þeirra sjálfra.
Starfið er unnið af hógværð
og í hljóði, og árangur sýnist
rpörgum smár. En fyrirheit
Guðs eru gömul og gild, og
þúsund ár eru honum einn
dagur.
— Eru margir kristnir Gyð-
ingar í ísrael í dag?
— Nei, þeir eru furðu fáir, ef
farið er í skrár. Þeir munu ekki
fleiri en þúsund af þrem
milljónum Gyðinga í landinu.
Þó er rétt að hafa i huga, að
ófáir Gyðingar aðhyllast kristna
trú á laun, Þeir hafa ekki
dirfsku eða þrek til að takast á
við þá andúð og það mótlæti,
sem þeir ella ættu yfir höfði sér.
Kristnir menn í ísrael eru taldir
tæplega áttatíu þúsundir alls.
Trúlegt er, að margir Arabar í
hinum fornu krikjudeildum þar
eystra séu komnir af ættum
kristinna Gyðinga.
— Ilvað geta íslcndingar
lagt af miirkum í þessu starfi?
— Hlutur íslendinga getur
ekki orðið stór að sinni. Ifætt er
við, að þeir verði miklu fremur
þiggjendur en veitendur meðal
frændþjóðanna. Allir kristnir
menn geta þó beðið, og fyrirbæn
á sér fyrirheit. Samtökin ný-
stofnuðu munu þó eftir getu
reyna aö kynna málefnið hér á
landi og afla því vina og síðan
fjárstuðnings. Svo gæti og farið,
þegar fram líða stundir, að unnt
yrði að senda héðan hæfa menn
til starfa. Það háir norrænu
félögunum m.a., að þau skortir
starfsfólk á akurinn.
aðrar þýðingar og að nokkru leyti við
gríska textann. Þar sem mér þótti
Houghton mistakast gerði ég at-
hugasemdir, sem ég lagði fyrir
þriggja manna nefnd, sem ég starf-
aði með í Eþíópíu sumarið 1977. Ég
notaði nokkuð mikinn tíma til að
fara yfir biblíuleg hugtök eins og
náð, miskunn, réttlæting, helgun
o.þ.h. og gerðum við nokkrar breyt-
ingar varðandi þessi atriði.
Annars eru vinnubrögð Houghtons
athyglisverð. Hann fékk Bórana-stú-
dent ensku þýðinguna „Good News
for Modern Man“, og lét hann þýða
hana af hendi fram. Houghton fór
síðan yfir þýðinguna með hliðsjón af
gríska textanum og lagfærði það sem
var brenglað. Að því loknu fór hann
yfir alla þýðinguna með nefnd
manna, með það fyrir augum að færa
málið í eðlilegt form. Árangurinn er
mjög góður. Þýðingin er að mestu
mjög góð og málið lipurt og eðlilegt.
„Nú, þetta er bara alveg eins og við
tölum!“ segja Bóranar þegar maður
les fyrir þá. Þessi vinnubrögð hafa
það til síns ágætis að þýðingin er
fljótunnin án þess að það gangi út
yfir áreiðanleika hennar. „Good
News for Modern Man“ eða Today's
English version, er mikið notuð sem
eins konar módel fyrir nýjar þýðing-
ar. Það er ekki ætlast til að „Good
News“ sé notað sem grunntexti, en
lögð áhersla á að setningar séu
stuttar, málið eðlilegt og aiþýðlegt.
— Þú ert þá ekki einn að vinna
að þessari útgáfu Nýja testamentis-
ins. Hverjir vinna þetta með þér?
— Það er fáum gefið að geta þýtt
A
Umsjón: Séra Jórt Dalbú Hróbjartsson
Séra Karl Siyui'bjönmon
Siyuröur Pdlsson
DROTTINSDEGI
Biblíulestur
vikuna 12, —18. nóv.
Sunnud. 12. 24,15-28. nóv. Matt.
Mánud. 13. nóv. 2. Þess.
2,1-12.
Þriðjud. 14. 8,1-13. nóv. Opinb.
Miövikud. 15. nóv. Opinb.
11,15-12,6. Fimmtud. 16. nóv. Opinb.
12,7-17. Föstud. 17 13,1-18. nóv. Opinb.
Laugard. 18. 15,1-8. nóv. Opinb.