Morgunblaðið - 16.11.1978, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1978
Félagslegar bókmennta-
leiðbeiningar handa
menntaskólanemum
ill eins og vera ber. Jónasi
Hallgrímssyni og Fjölnismönnum
eru gerð góð skil, sömuleiðis
Benedikt Sveinbjarnarsyni
Gröndal, Steingrími Thorsteins-
syni og Matthíasi Jochumssyni.
Kynningin á Grími Thomsen er
aftur á móti snubbótt. Sammála er
ég Heimi Pálssyni í því að þótt
Þorsteinn Erlingsson sé stundum
talinn til raunsæisskálda eru
yrkisefni hans og umfjöllun af
rómantískum toga.
Raunsæisstefnu Verðandi-
manna er lýst, einkum verkum
Gests Pálssonar og Einars H.
Kvarans, en ekki er gleymt að
minna á þátt Jóns Stefánssonar
(Þorgils gjallanda) svo sem skáld-
sögu hans Upp við fossa og
smásögur hans. „Aðeins eitt ís-
lenskt ljóðskáld verður alfarið
talið til raunsæisskálda," segir
Heimir Pálsson. Það er Stephan G.
Stephansson sem hann á við og er
þá einkum átt við ádeiluskáldskap
hans gegn styrjöldum.
Meðal nýrómantískra skálda
gnæfir Einar Benediktsson upp úr.
En svo margþættur er skáldskap-
ur Einars að varasamt er að teija
hann til einnar bókmenntastefnu.
I skáldskap hans var rúm fyrir
margt: Rómantík, raunsæi,
klassík, heimspeki. Heimir bendir
réttilega á íslenskar aðstæður
nýrómantískra skálda. Þau
„bjuggu við annan veruleik en hin
erlendu. Sú borgarmenning sem að
sínu leyti kallaði fram nýrómantík
i erlendum skáldskap, fyrirfannst
ekki hérlendis“. En þess ber að
gæta að nýrómantísk skáld eins og
Jóhann Sigurjónsson til að mynda
dvöldu langdvölum erlendis. Sama
er að segja um Stefán frá Hvíta-
dal.
Síðasti kafli bókarinnar nefnist
Fullvalda og sjálfstætt fólk. Heim-
ir Pálsson vitnar í bók Kristins E.
Andréssonar Islenskar nútíma-
bókmenntir 1918—1948 í umfjöll-
un um þriðja áratuginn. Kristinn
talar um formleysi og óskapnað,
„áratugurinn fer allur í tilraunir
Heimir Pálsson
og leit“ að hans mati. Vefarinn
mikli frá Kasmír eftir Halldór
Laxness er einkennandi fyrir
leitina sem Kristinn talar um, en
Heimir nefnir einnig Bréf til Láru
eftir Þórberg Þórðarson. Hann
skýtur yfir markið þegar hann
leggur að jöfnu „vitundarstraum"
erlendra höfunda á borð við James
Joyce og kafla úr Bréfi til Láru.
Pólitískur boðskapur er Þórbergi
höfuðatriði, en James Joyce og
súrrealistar voru honu*n fjarri, að
minnsta kosti í upphafi þótt
heimsstyrjöldin si íðari ætti eftir
að setja mark sitt á súrrealískan
skáldskap.
Fjórði áratugurinn verður ára-
tugur samfélagslegra ádeilusagna
Halldórs Laxness og sama er að
vísu að segja um fimmta áratug.
En á fjórða áratugnum koma líka
út tvær áhrifamiklar skáldsögur
Guðmundar Gíslasonar Hagalíns
eins og Heimir bendir á: Kristrún í
Hamravík og Sturla í Vogum.
Steinn Steinarr heilsar öreiga-
æskunni í fyrstu ljóðabók sinni
Rauður loginn brann og Jóhannes
úr Kötlum breytist úr ungmenna-
félagaskáldi í róttækt baráttu-
skáld, kveður um nýtt fólk og nýtt
líf. Guðmundur Böðvarsson yrkir
sum listrænustu kvæði sín eins og
Vísurnar við hverfisteininn og
Tómas Guðmundsson kennir fólki
að meta fegurð Reykjavíkur.
Á fimmta áratugnum sendir
Halldór Laxness frá sér Islands-
klukkuna og Atómstöðina. Ólafur
Jóhann Sigurðsson vekur ath.vgli
sem sagnaskáld með Fjallinu og
drauminum. Snorri Hjartarson
t.ekur sér sæti meðal „fremstú
fagurkera íslenskrar ljóðlistar".
Jón úr Vör boðar tímamót með
Þorpinu. Steinn Steinarr yrkir um
manninn „án takmarks og til-
gangs“. Hann heldur áfram „inn-
hverfri túlkun persónuleikans“
með höfuðvetki sínu Tímanum og
vatninu.
Sjötti áratugurinn er hin „rím-
lausa skeggöld“ svo að vitnað sé til
Jóhannesar úr Kötlum. Jóhannes
kom eftirminnilega til móts við
hina nýju ljóðlist með Sjödægru.
Thor Vilhjálmsson hóf að skrifa
þætti sína um einsemd og firringu
mannsins. Gerpla Halldórs
Laxness er „uppgjör við hvers
konar ofurmennisdýrkun" eins og
Heimir skrifar. Elías Mar gefur út
Reykjavíkurlýsingu sína Sóleyjar-
sögu. Indriði G. Þorsteinsson
hefur lýsingu sína á hinum
rötslitna sveitamanni í höfuðborg-
inni með Sjötíu og níu af stöðinni.
Mörg ljóðskáld koma fram á sjötta
áratugnum. Meðal þeirra sem
Heimir aðeins nefnir á nafn er
Hannes Sigfússon sem reyndar
sendi frá sér Dymbilvöku undir lok
fjórða áratugar þótt hún vekti
ekki verulega athygli fyrr en í
endurskoðaðri útgáfu í Ljóðum
ungra skálda (1955). Hlutur
Hannesar mætti vera stærri í bók
Heimis og sama er að segja um
Sigfús Daðason, en þessi skáld
áttu bæði þátt í módernisma
íslenskrar Ijóðlistar. Tilvitnanir í
Jónas E. Svafár eru góðar og
gildar, en betur hefði mátt gera til
að sýna inntak nútímaljóðs á
fimmta áratugnum.
Þegar kemur að því að lýsa
síðustu sautján árum virðist mér
Heimir Pálsson ekki vera nógu vel
að sér. Hann leggur of mikla
áherslu á hve Ijóðlistin sé inn-
Ilonoré Ilaumieri Hókmenntaumra-ður á iiðrum
Steinprent. Ein myndanna í Straumum og stefnum.
sviilum, 1864.
hverf, en sannleikurinn er sá að
ljóðið hefur fjarlægst hinn hefð-
bundna módernisma sjötta ára-
tugar eins og mörg dæmi sanna.
Sagnagerðinni hefur Heimir Páls-
son aftur á móti f.vlgst ve! með
eins og skrif hans um Jakobínu
Sigurðardóttur, Svövu Jakobsdótt-
ur og Guðberg Bergsson leiða í
Ijós. Á leikritun er rétt drepið
svona til málamynda. Sama er að
segja um ævisögur. Barnabækur
eru naumast til í huga Heimis.
Ég á erfitt með ítð ímynda mér
að unnt sé að skrifa um íslenskar
bókmenntir án þess að minnast á
Gunnar Gunnarsson. Þetta hefur
þó Heimi Pálssyni tekist. Annars
ætla ég mér ekki að deila við hann
um hvað á heima í slíku verki sem
Straumum og stefnum. Rókin er að
sjálfsögðu vegvísir en ekki endan-
leg bókmenntasaga. Geta ntá í
eyðurnar. Það er fyrst og fremst
hlutverk kennara sent munu nota
þessa bók í framtíðinni.
Ég hef ekki minnst á f.vrsta
kafla bókarinnar: Lærdóntsöld
1550—1770. Þar er ntjög stuðst við
verk Óskars llalldórssonar Bók-
menntir á lærdómsold. Verdens
Litteratur Historie er aðalheintild
höfundar unt evrópskar bók-
mennlir.
„Sjálfur hafði ég áður þóst
k.vnna mér upplýsingaröld nokkuð
vandlega," skrifar Heimir í for-
ntála. Það má sjá á því sem hann
hefur að segja um þetta nterka
tímabil. Kaflinn um það er í senn
fróðlegur og skemmtilegur. Heim-
ir er enginn ritskussi. Hann
skrifar vandaðan stíl, dálítið
einhæfan kannski, en engu að
síður mjtig læsilegan. I heild sinni
eru Straumar og stefnur verk sem
getur bætt við bókmenntaþekk-
ingu hvers og eins, ekki aðeins
menntaskólanemenda. Ég spái því
að fleiri muni hafa not af því.
Með vali mynda í bókina hefur
Jón Reykdal leitast við að sýna
þróun myndlistar, en jafnframt
lagt áherslu á fjölhreytni „hæði
efnislega og tæknilega". Valið er
persónulegt. Um myndirnar kemst
.Jón svo að orði: „Islensk nútíma-
list og alþýðulist fyrri alda er hér
fléttuð við erlenda myndlist til
þess að gefa gleggri hugmynd um
samtíð bókmenntanna og tengsl
listgreinanna, þar s(‘m þa:r fást
við svipuð viðfangsefni eða tjá
líkar hugmyndir." Myndirnar og
frágangur bókarinnar er mjög til
fyrirm.vndar og gera hana ekki síst
eigulega.
Med leiguf lugi til
LONDON
27. nóv. og 3. des.
LONDON býóur upp á flest allt sem hugurinn girnist
Hótel
Þú getur valió úr 3 hótelum, sem öll eru
staösett vió OXFORDSTREET, fræg-
ustu verslunargötu í London.
Skoóunarferóir
Skipulagóar skoöunarferóir í báóum
feróum-íslensk fararstjórn.
Knattspyrna
Af hverju ekki aó bregóa sérá völlinn
og sjá knattspyrnu eins og hún gerist
best? %s
Fyrri feró: I
Chelsea — Bristol City
Tottenham—Arsenal
Síóari feró:
Chelsea — Aston Villa
Tottenham — Ipswich
Skemmtanir
í London er skemmtanalífió ótrúlega fjöl-
breytt og allir sem þangaó koma ættu
aó skreppa i leikhús.
Landbúnaðarsýning
Hin heimsfræga SMITHFIELD land-
búnaóarsýning stendur þeim til boóa
sem velja sióari feróina.
TSamvinnuferdir
AUSTURSTRÆTI 12-SIMI 27077
9 LANDSYN
AUSTURSTR/ETI 12 - SIMI 27077