Morgunblaðið - 16.11.1978, Síða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1978
Talsmenn Alþýðuflokks og Alþýðubandalags í verkalýðshreyfingu:
Ætla þeir að
verja „kauprán”
1. desember ?
Hér fer á eftir í heild ræða
sú, sem Matthías Á. Mathie-
sén, fyrrverandi fjármála-
ráðherra flutti við 1. um-
ræðu fjárlaga á Alþingi í
fyrradagi
Það kemur betur í ljós með
hverjum det'inum sem líður, að
bráðabirtíðaráðstafanir ríkis-
stjórnarinnar hafa engan vanda
leyst, þvert á móti stóraukið hann
eins on við sjálfstæðismenn bent-
um á þegar við setninfju bráða-
birgðalaganna í september. Síðan
ríkisstj. tók við hefur ekki verið
gripið til neinna þeirra aðgerða,
sem gætu ráðið bót á vandamál-
unum.
Við stöndum nú frammi fyrir
svipaðri verðbólguþróun og í tíð
vinstri stjórnarinnar 1971 — 1974
og verði ekkert að gert nú á
næstunni virðist stefna á hærra
verðbólgustig á næsta ári en áður
hefur þekkst hér á landi.
Fyrirsjáanlegur halli
Samfara þessu eru ríkisfjármál-
in 1978 afgreidd með halla og er sá
halli bein og ótvíræð afleiðing
ráðstafana ríkisstj. frá í septem-
ber. Með fjárlagafrv. því sem hér
er til umr, sýnist ekki ætlunin að
leysa á árinu 1979 nema síður sé,
þann hluta efnahagsvandans, sem
velt var yfir á ríkissjóð með
septemberaðgerðunum og því aft-
ur stefnt í hallarekstur hjá
ríkissjóði. I tíð fyrrv. ríkisstjórnar
hafði tekist að koma á jöfnuði í
ríkisfjármálunum, eftir verðbólgu-
áhrif vinstri stjórnarinnar, eins og
fram kom í þeirri endurskoðuðu
áætlun ríkisfjármálanna 1978, sem
gerð var á miðju þessu ári og alþm.
hafa fengið í hendur og niðurstöðu
ársins 1976.
Áhrif Alþýöubandalags
Allur aðdragandi, svo og mynd-
un núverandi ríkisstjórnar var
með þeim hætti, að áhrifa Alþýðu-
bandalagsins gætti þar mest og
úrræðin sem gripið var til ein-
kennast af stefnumörkun Alþýðu-
bandalagsmanna í efnahagsmál-
Áhrifa flokks forsætisráðherra
gætti að vísu að nokkru leyti, en
segja má að honum hafi verið rétt
stjórnarforystan upp í hendurnar,
þegar Alþýðubandalagið hafði
beygt Alþýðuflokkinn svo kyrfi-
lega, að ekkert stóð eftir af hinum
fögru kosningaloforðum, ekki einu
sinni siðbótin og gengið hafði verið
framhjá öllum 10 punktunum í
efnahagsstefnu Alþýðuflokksins.
Lúðvík Jósepsson, 1. þm. Aust-
url., kunni vel til verka sinna, enda
þrautreyndur, hafði áður mótað
efnahagsstefnu tveggja vinstri
stjórna 1956-1958 og 1971-1974.
Þær voru að vísu ekki langlífar, en
það tókst samt að ná fram ætlun
þeirra Lúðvíks og félaga, að setja
íslenskt efnahagslíf úr skorðum.
Lúðvík Jósepsson munaði því
ekkert um að móta efnahagsstefnu
þriðju vinstri stjórnarinnar og
árangurinn lætur nú ekki á sér
standa.
Reyndar taldi hann sér hag-
stæðara að eyða ekki tíma sínum í
það að veita einhverju ráðuneyti
forstöðu, heldur leitaði fyrir-
mynda um stöðu sína erlendis og
gegnir nú yfirráðherrastörfum án
stjórnardeildar. Það er hins vegar
allrar athygli vert, hvernig 1. þm.
Austurl. tókst að leggja hin
pólitísku net sín og hvernig hann
leikur á ’metorðagirnd manna.
Honum var og ljóst vegna
nýrrar reynslu flokks hans í
borgarstjórn Reykjavíkor, að
kosningaloforð settu menn ekki
fyrir sig og sviku þau ef valdaað-
staða var í boði. Hann vissi, að
Alþýðuflokksmenn í vímu kosn-
ingasigurs hefðu að leiðarljósi
afsökun, sem kunnur Alþýðu-
flokksmaður í Hafnarfirði notaði
einu sinni er hann afsakaði svik
gefinna kosningaloforða og sagði
orðrétt:
„Það er sitt hvað, hvað skrifað
er og skrafað fyrir kosningar en
framkvæmt er eftir kosningar."
Þannig framkallaði Lúðvík
Jósepsson hjá sigurvegurum kosn-
inganna ein mestu kosningasvik
síðari ára.
Viðskilnaöur vinstri stjórna
Víðskilnaður vinstri stjórnanna
er öllum kunnur og óþarft að eyða
að því mörgum orðum. Þó verður
að minna á þeirra eigin orð, en
ríkissjóðs sem hlutfall af þjóðar-
framleiðslu 0.5%. Árið 1974 reynd-
ist hann hins vegar 2.4% sbr. sömu
viðmiðun. í tölum talað hefði
rekstrarhallinn þurft að vera 2.6
milijörðum lægri en hann varð til
þess að halda hlutfallinu frá 1971.
Árið 1971 voru ríkisútgjöldin
24.9%. af þjóðarframleiðslunni en
höfðu hækkað í 29.6% 1974. Til
þess að halda sama hlutfalli 1974
og var 1971 hefðu ríkisútgjöldin
því þurft að vera 6.4 milijörðum
lægri.
Þessar tölur tala sínu máli og
sýna glöggt þróun efnahagsmála,
svo og ríkisfjármálanna og eru
skólabókardæmi um hvernig til
tekst, þegar vinstri stjórnir sitja
að völdum.
Verkefni fyrri stjórnar
Af því sem hér hefur verið sagt.
má sjá hvert verkefni fyrrverandi
ríkisstjórn fékk í hendur til
úrlausnar á sviði efnahags- og
fjármála, að ógleymdúm öðrum
þýðingarmiklum verkefnum, sem
tengdust öryggis- og varnarmál-
um, svo og landhelgismálið. Hin
rikisumsvifin og áformað, að
ríkisútgjöldin sem hlutfall af
þjóðarframleiðslu hækki um tæp
4% eða yfir 30 milljarða kr. Frv.
mun því auka enn þá verðbólgu,
sem við búum við.
Þá ber þetta fjárlagafrv. þess
merki, að við völd situr ríkisstj.,
sem hefur enga fastmótaða stefnu
í efnahags- og ríkisfjármálum. Þá
er það óvenjulegt við þetta fjár-
lagafrv., að stjórnarflokkarnir eru
alls ekki á einu máli um það, hver
skuli verða endanleg niðurstaða
frv. Að sjálfsögðu hefur það gerst
oft áður, að þingmenn greini á um
afstöðu til einstakra atriða í
fjárlagafrv., en ég held, að fullyrða
megi, að aldrei hafi frv. verið lagt
fram með jafnmiklum fyrirvörum
og þetta. Væri slíkt fyrirvara-
fargan skiljanlegra sem aðdrag-
andi að stjórnarslitum. Nú er því
ekki að heilsa að ríkistj. sé að búa
sig undir að biðjast lausnar. Þvert
á móti er hún nýmynduð að
undangengnum löngum samninga-
viðræðum og á grundvelli sam-
starfsyfirlýsingar í fjölmörgum
liðum um flesta þætti þjóðmála og
ekki síst um efnahagsmál. Af
ágreiningnum um fjárlagafrv.
verður helst ráðið að þessar
samningaviðræður hafi snúist um
allt annað en lausn aðsteðjandi
vanda. Þar hafi menn setið og
rökrætt en látið óskhyggjuna ráða
ferðinni.
I aths. við frv. kemur fram. að
ætlun hæstv. ríkisstj. er að vinna
upp þann halla, sem verður á
ríkissjóöi á þessu ári og jafnframt
tryggja hallalausan ríkisbúskap á
næsta ári. Sá halli er augljóslega
verður á ríkissjóði á þessu ári er
afleiðing ráðstafana ríkisstj. frá
því í septembermánuði s.l. eins og
fram hefur verið tekið og mun
hann nema samkvæmt áætlun
Fjárlaga- og hagsýslustofnunar
um 500 millj. kr. Er þá ekki gert
ráð fyrir að greiddar verði um-
Spurdi Matthías Á. Mathiesen vid
1. umrædu fjárlaga í fyrradag
þáv. forsætisráðherra Hermann
Jónasson sagði hér á Alþingi, er
ríkisstj. hans sagði af sér í
desembermánuði 1958:
„Boðaði ég þá ráðherrafund að
morgni laugardags 29. nóv., en þar
náðist ekki samkomulag um stuðn-
ing við frv. Af þessu leiddi, að hin
nýja kaupgreiðsluvísitala kom til
framkvæmda um mánaðamótin,
og ný verðbólgualda er þar með
skollin yfir.“
í frv. ríkisstj. Ólafs Jóhannes-
sonar er lagt var fyrir Alþingi á
útmánuðum 1974 segir:
„Hér er um svo mikla hækkun
að ræða, að ný og kröpp verðbólgu-
alda hlýtur að rísa í kjölfarið, auk
þess sem kauphækkun einstakra
hópa launþega umfram ákvæði
rammasamningsins magnar óhjá-
kvæmilega togstreitu og launa-
kapphlaup stétta á milli á næstu
mánuðum og misserum."
Það verður hins vegar ekki um
það deilt, að tímabil viðreisnar-
stjórnar Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðúflokksins 1959—1971 er
árangursríkasti áratugur í bætt-
um lífskjörum og stöðugleika
efnahagslífs á íslandi.
Vissulega átti sú stjórn við
mikla erfiðleika að etja. Við
vandamálunum var hins vegar
brugðist og á árinu 1971, þegar
vinstri stjórnin tók við völdum,
var verðbólgan innan við 10%.
Þegar hins vegar vinstri stjórn-
in lét af völdum 1974 var verðbólg-
an á því ári 54% frá upphafi til
loka árs.
Hér eru engin tök á að gera
samanburð svo neinu nemi á
þjóðarbúskapnum íiok viðreisnar-
tímabilsins 1971 og við uppgjöf
vinstri stjórnarinnar 1974. Sá
samanburður yrði vinstri stjórn-
inni sannarlega óhagstæður í
öllum greinum. Aðeins skulu tvö
mikilsverð atriðí nefnd.
Árið 1971 var rekstrarhalli
öra verðbólguþróun sem átt hafði
sér stað árin á undan, svo og
versnandi viðskiptakjör árin 1974
og 1975 leiddu til þess að ekki gafst
svigrúm til að snúa af þessari
braut fyrr en komið var fi’am á
árið 1976, en þá rofaði til og úr
verðbólgunni tókst að draga og
rekstrrarafkoma ríkissjóðs varð
hagstæð.
Áfram hélt þessi þróun fram á
mitt s.l. ár og verðbólgustigið
komið niður í 26%, en þá skipti um
því miður.
Gerðir voru samningar á vinnu-
markaðinum, sem með engu móti
gátu rúmast innan afkomu þjóðar-
búsins. Þá var enn fremur samið
um vísitölukerfi, sem mældi í enn
ríkara mæli verðlagshækkanir og
magnaði þar með kapphlaup verð-
lags og kaupgjalds.
Þá var ljóst, að ekki varö fram
hjá opinberum starfsmönnum
gengið með launahækkanir og
leiðréttingu og má rekja m.a.
lakari stöðu ríkissjóðs á s.l. ári til
aukinna útgjalda vegna þessara
launahækkana.
Ríkisstj. var ásökuð fyrir að
bregðast ekki rétt við, svo og að
taka þátt í lausn þeirrar deilu, sem
þá var milli aðila vinnu-
markaðarins með beinum að-
gerðum. Þaö verður ekki gert af
sanngirni í sama orðinu og hún er
gagnrýnd fyrir sambandsleysi við
aðila vinnumarkaðarins.
Við 1. umr. fjárlaga fyrir 1978
gerði ég að umtalsefni stöðu
efnahags- og ríkisfjármálanna. Þá
var öllum Ijóst, að grípa ýrði til
svokallaðra „óvinsælla aðgerða" til
þess að ekki glataðist það sem þá
hafði áunnist og hægt væri að
halda áfram á þeirri braut, sem
þjóðarbúskapurinn var kominn á
fyrri hluta s.l. árs.
Takmörkun vísitölubóta
I febrúarmánuði s.l. voru lagðar
fram af hálfu ríkisstj. tillögur um
takmarkáðar vísitölubætur, sem
var ætlað að tryggja kaupmátt
þeirra lægst launuðu í þjóðfélag-
inu. Með þessum ráðstöfunum var
gert ráð fyrir verðbólgustigi í lok
ársins milli 35—40%. Þá var því
lýst yfir af hálfu ríkisstj., að hún
myndi beita sér fyrir viðræðum
við aðilá vinnumarkaðarins um
breyttan vísitölugrundvöll.
Forsrh. Geir Hallgrímsson gerði
þjóðinni grein fyrir stöðu þessara
mála og lagði tillögurnar fram og
kom ekki til álita að fresta slíku
fram yfir kosningar. Fölsun vísi-
tölu, fölsun kaupmáttar voru ekki
tillögur fyrrv. ríkisstj., vandanum
var heldur ekki velt yfir á
ríkissjóð, sem hefði leitt til
aukinnar skattheimtu eða skulda-
stöfnunar.
Tillögur þessar fengu óblíðar
viðtökur. — Kauprán —samnings-
rof — voru orð, sem óspart voru
notuð, þá fannst mönnum það
mögulegt að skipta kökunni þann-
ig að allir fengju allt sem þeir
vildu, og þeir hinir sömu boðuðu
samningana í gildi.
Til að tryggja enn betur hlut
þeirra lægst launuðu var þessum
tillögum breytt í maí s.l. Áfram
var talað um kauprán og
samningsrof af hálfu óábyrgrar
stjórnarandstöðu enda kosningar
að nálgast.
Málflutningur þáverandi
stjórnarandstöðu leiddi til þeirrar
niðurstöðu, sem við blasir í dag.
Vinstri stjórn með hefðbundnum
efnahagsúrræðum vinstriaflanna,
sem fært hefur okkur 20 ár aftur í
tímann hvað snertir stjórn efna-
hagsmála, er endurspeglast m.a. í
aukinni ríkisforsjá eins og fjár-
lagafrv. þetta ber með sér.
65% hækkun
Niðurstöðutölur þess fjárlaga-
frv., sem hér er til umr., hækka um
rúmlega 65% frá síðasta fjárlaga-
frv. eða töluvert meira en svarar
til verðbólgunnar, en vöxtur henn-
ar verður milli 40—50% á þessu
ári. Þá er gert ráð fyrir að auka
samdar afborganir til Seðlabank-
ans að fjárhæð 3,4 milljarðar kr.
því er frv. látið sýna greiðsluaf-
gang, að fjárhæð 4 milljörðum kr.
og til þess að mæta þannig
fjárvöntun ársins í ár.
Furöulegur talnaleikur
Að óathuguðu máli gæti mönn-
um virst sem þessi markmið
næðust en við nánari athugun
kemur allt annað í ljós. Veigamikl-
ir útgjaldaliðir eru vanmetnir,
ýmsum mikilvægum atriðum
hreinlega sleppt og enn fremur
farið í furðulegan talnaleik til að
reyna að sýna þann rekstrar- og
greiðsluafgang, sem látinn er
koma fram í þessu frv.
Skal nú vikið nánar að þeim
atriðum, sem ég tel vera vanmetin
í þessu frv.
I fyrsta lagi eru verðlagsfor-
sendur frv. miðaðar við desember-
mánuð n.k. og gert ráð fyrir
hækkun verðbótavísitölunnar um
10%. Samkvæmt upplýsingum sem
nú liggja fyrir, má ætla að
verðbótavísitalan 1. des. hækki um
14% en ekki 10% eins og frv. gerir
ráð fyrir þannig að verðlags- og
launaforsendur þess eru rangar.
Ef ekki er gert ráð fyrir
launahækkunum sem þessu
nemur, en verðlagsforsendum
frumvarpsins haldið, þá mun
ríkissjóður þurfa að auka útgjöld
vegna niðurgreiðslna á næsta ári
um að minnsta kosti 5.2 milljarða.
í öðru lagi vantar 2.8 milljarða
kr. til viðbótar þeirri fjárhæð, sem
frv. gerir ráð fyrir til niður-
greiðslna, ef halda á því niður-
greiðslustigi sem efnahagsráð-
stafanir frá því í september-
mánuði gera ráð fyrir.
I þriðja lagi er ekki reiknað með
umsömdum launahækkunum til
handa opinberum starfsmönnum
hinn 1. apríl n.k., sem auka útgjöld
til launa og tryggingamála um 2
milljarða kr. Hér er sennilega
verið að taka tillit til þess sem
fram kemur í stjórnarsáttmálan-