Morgunblaðið - 16.11.1978, Qupperneq 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1978

Jóhannes Sæmundsson:
Jóhannes Sæmundsson
skilningur ráðamanna á íþróttum
og þjóðfélagslegu gildi íþrótta eigi
eftir að aukast. Þrátt fyrir það, að
Sigurði vaxi i agum það, sem hefur
verið gert fyrir íþróttir, er stað-
reyndin sú að á þessu sviði má
einna helst bera okkur saman við
vanþróuðustu lönd veraldar, þrátt
fyrir sýnilega velmegun þjóðar-
innar undanfarin ár.
Ef það er yfirlýst stefna stjórn-
valda, að afreksíþróttir eigi ekki
rétt á sér, þá þarf þaö að koma
fram.
Frá mínum bæjardyrum séð, er
vandinn einkum sá, að í dag er stór
hópur karla og kvenna, sem
stundar siína íþrótt meö þátttöku í
afreksíþróttakeppni í huga. Þetta
fólk leggur mikið á sig og áhuga-
mál þess kostar þau mikla peninga
og tíma.
En öll aðstaða, bæði hjá íþrótta-
hreyfingunni, sérsamböndum og
félögum er svo bágborin að í
flestum tilvikum er ekki unnt að
Iþróttaiðkun
landsmanna
Fyrir nokkrum dögum hófust
blaðaskrif vegna gagnrýni Sigurð-
ar Guðmundssonar á framkvæmd-
ir á vegum Reykjavíkurborgar á
gerð íþróttamannvirkja.
Rétt er að þakka þeim, er um
þessi mál hafa fjallað, því að
sannleikurinn er sá, að alltof lítið
er um opinbera umræðu um
málefni íþróttahreyfingarinnar.
Til að auðvelda umræður um
íþróttaiðkun landsmanna, má
skipta henni í eftirtalda flokka:
1. Alreksíþróttir
2. Keppnisíþróttir
3. Almenningsíþróttir —
TRIMM
1. íþróttir harna og unglinga
Að sjálfsögðu er töluverð skörun
á milli þessara flokka og í mörgum
tilvikum erfitt að draga skýr mörk
á milli þess hvort t.d. um sé að
ræða keppnisíþróttamann eða af-
reksíþróttamann. Með afreks-
íþróttum er átt við þá íþrótta-
menn, sem undirbúa sig og keppa
við þá bestu frá öðrum löndum.
Mér virðist Sigurður
Guðmundsson vera þeirrar skoð-
unar að þessi hópur íþróttamanna
eigi ekki rétt á sér hér hjá okkur
vegna fátæktar þjóðarinnar og
þeirra mörgu verkefna’ sem við
þurfum að sinna í okkar fámenni.
Kkki vil ég halda því fram að
Sigurður hafi ekkert til síns máls,
þótt ekki sé ég sammála honum.
Eg vil einnig trúa því að ádeila
Sigurðar sé af góðum hvötum
sprottin, en ekki vegna þess að
hann vilji leita höggstaðar á
pólitískum andstæðingum og aug-
lýsa sjálfan sig. Öll umræða um
íþróttahre.vfinguna er þakkar
verð, því alltof lítið hefur verið
rætt og skrifað um þessi mál.
Megin spurningin er sú, hvort
Islendingar vilji eiga afreksmenn
á borð við aðrar þjóðir eða ekki.
Það fer ekki á milli mála að það er
stefna íþróttahreyfingarinnar.
Við tökum þátt i landskeppni,
Norðurlandamótum, Evrópumeist-
aramótum, heimsmeistarakeppni
og Olympíuleikum. Hvert sérsam-
band leggur metnað sinn í að
undirbúa þátttöku sinna manna
sem best og fólk gerir sér afar litla
grein fyrir því, hve mikil vinna er
lögð fram af þessum áhugamönn-
um, bæði íþróttamönnunum sjálf-
um og öðrum.
En spurningunni hefur ekki
verið svarað, hvort stjórnmála-
flokkar og stjórnvöld vilji að
Islendingar geti tekið þátt í
alþjóða samskiptum á sviði
íþrótta. Ég á ekki við þátttöku þar
sem aðal markmiðið er að íslenski
fáninn blakti meðal fána annarra
þjóða, heldur þátttöku þar sem
íslenskih íþróttamenn eru fram-
bærilegir fulltrúar síns lands.
Stjórnmálamenn verða að gera
sér grein fyrir því að þátttaka í
íþróttum á alþjóðamælikvarða
krefst ekki einungis mikils undir-
búnings af hálfu íþróttamannsins,
það þarf líka aðstöðu til að geta
keppt.
Ég er þeirrar skoðunar að
íþróttahreyfingunni væri mikill
greiði gerður ef pólitískir flokkar
og íslensk stjórnvöld lýstu yfir
skilmerkilegri stefnu í íþróttamál-
efnum. Vandinn er sá í dag, að
menn eru alltaf að vonast eftir að
veita íþróttafólkinu þann stuðning
sem þarf.
Þessu gera flestir sér grein
fyrir, sem bera hag íþróttahreyf-
ingarinnar fyrir brjósti. Þetta
vandamál leiðir til annarra vanda-
mála, svö sem vanrækslu á félags-
legri uppbyggingu innan hreyfing-
arinnar, almenningsíþróttum og
barna og unglingaíþróttum. Við
núverandi aðstæður getur íþrótta-
hreyfingin ekki sinnt nema litlum
hluta þeirra verkefna, sem hún
þarf og vill sinna.
Orð mín ber ekki að skilja svo,
að allt sé í kalda koli. Þótt
erfiðleikarnir séu miklir er leitast
við að gera eins vel og menn geta.
En að mínu mati er það ekki nógu
gott. Miðað við núverandi aðstæð-
ur í íþróttahreyfingunni getur hún
ekki sinnt hlutverki sínu. Og
hlutverk hefur hún, hlutverk sem
verður mikilvægara með hverju
árinu sem líður.
Sigurði og öðrum til glöggvunar
ætla ég að leyfa mér að setja fram
nokkur atriði, sem ég álít að séu
hlutverk íþrótta á Islandi í dag.
1. UPPELDI — Vel rekin íþrótta-
hreyfing stuðlar að góðu uppeldi
æsku landsins. I því sambandi má
tala um almennt uppeldi, svo sem
að hlýða settum reglum o.s.frv.
Félagslegt uppeldi, starfa með
öðrum o.s.frv.
2. FYRIRBYGGJANDI ÞÁTTUR
í ALMENNRI HEILSUVERND
— Flestum er Ijós sú breyting,
sem orðið Jiefur á lífsvenjum
okkar íslendinga. Við erum vel-
ferðar þjóðfélag með öllum þess
göllum og kostum. Iþróttir stuðla
að bættri heilsu, bæði líkamlegri
og andlegri. Með þátttöku í
íþróttum byggja menn sig upp
líkamlega og fá útrás fyrir inni-
byrgða streitu, sem getur verið
mikilvægur liður í almennri
geðvernd.
3. SKEMMTUN - Mikill fjöldi
fólks hefur ánægju af því að horfa
á íþróttakeppni. Nægir að vitna í
þær þúsundir, sem horfa á keppni
ár hvert um land allt. íþrótta-
keppni er hluti af skemmtana
menningu okkar og hefur ekki
minna gildi sem fæða fyrir sálina
en leikhús, tónlist eða aðrar
listgreinar.
Gérard Souzay
— Fraegð ? Ég hugsa aldrei um
fraegð. Sennilega eru nokkuð marg-
ir, sem hafa heyrt mín getið, en fáir
pekkja míg í raun og veru.
Aðdáendur? Fraegð og aðdáun eru
svo yfirborðsleg hugtök og koma
alvöru lífsins nákvaemlega ekkert
við, — eru eins og froða sem kemur
og fer. Sjálfsagt má halda pvi fram
að miðaö við eitthvert óljóst meðal-
talshlutfall eigi ág aðdáendur og aö
ág sé fraegur, en hverju skiptir pað?
Það kemur pví harla lítið við hvernig
ég stend mig sem listamaður, og
Þaö er pað eina sem skiptir máli. Ég
hugsa aö peir séu margir lista-
mennirnir, sem aldrei fara með list
sína á almannafæri, og verða Því
hvorki frægir né dáöir, en pað Þýöir
samt ekki Það að Þeir séu síöri
listamenn en Þeir, sem blakta. Og
listin er Það eina sem skiptir máli í
Þessu sambandí. Listtúlkun og
listsköpun eru svo samofin, að
stundum er erfitt að greina á milli.
Sá sem skapar list gerir Það af innri
Þörf og fyrir áhrif frá umhverfinu, og
sama er að segja um Þann sem
listina túlkar.
Þetta sagöi Gérard Souzay er við
hittum hann að máli á dögunum
Þegar hann var kominn til Reykja-
víkur til að halda tónleika og
söngnámskeið á vegum Tónlistar-
skólans í Reykjavík. Og hann hélt
áfram:
— En fyrst við vorum að tala um
frægð og aðdáun, sem hvort
tveggja eru hlutir, sem margir
sækjast eftir og vilja jafnvel leggja
allt í sölurnar tyrir. Bæði frægð og
aðdáun eru svo forgengileg. Þetta
gleymist allt svo fljótt. Hvað mundi
til dæmis gerast ef ég dæi? Það yröi
enginn stórkostlegur missir fyrir
einn eða neinn. Líklega mundu
nokkrar manneskjur gráta í prjá,
fjóra daga. Svo væri pað búið.
Annað yrði Það nú ekki. Við erum
nefnilega ekki annað en sandkorn,
mannfólkið, sandkorn á sjávar-
strönd. Tæknin er meira að segja
komin á Það stig að söngvarar geta
ekkí dáið á heiöarlegan hátt, eins
og fólk geröi hér áöur fyrr. Þeir lifa
áfram á hljómplötum og halda
áfram að bergmála svo lengi sem
einhver lætur sér detta í hug að
skrúfa frá Þessu bergmáli. Kannski
á maöur ekki að vera svona
alvörugefinn, en ég er einu sinni
Þannig gerður að ég tek lífið mjög
alvarlega. Og fyrir mér er lífið sú list
sem ég iðka. í henni lifi ég og
hrærist og í henni mun ég deyja
Þegar minn tími er kominn. Þú skalt
ekki vera hissa á Því Þótt ég sé
upptekinn af dauðanum Þessa
stundina. Það er ég ævinlega Þegar
ég er að hugsa um Vetrarferðina.
Þetta tónverk hefur Þau áhrif aö
maður skynjar betur en annars
hvaö petta blessað jarðlíf er lítill
hluti af eilífðinni og hvað maöurinn
má sín lítisl gagnvart höfuðskepn-
unum. Stundum finnst mér ég vera
eins og gamli maðurinn með
lírukassann í síðasta laginu í
Ijóðaflokknum. Hann heldur áfram
sinn veg með lírukassann og snýr
sveifinni, hvort sem einhver hlustar
á hann eða ekki. Á sama hátt sný ég
minni sveif og mun halda pví áfram
meöan ég er á pessu ferðalagi,
hvort sem einhver hlustar eða ekki.
— Oft finnst mér nefnilega eins
og enginn sé að hlusta á mig Þegar
ég syng, enda Þótt hljómleikasalur-
inn sé fullur af fólki. Þá finnst mér
eins og allt Þetta fólk hafi safnast
Þarna saman tíl að eiga notalega
stund og hlusta á gamal kunnar
melódíur, sem sagt, að Það sé
komið til að láta skemmta sér. En
Þá er ég hræddur um að fólk fari
erindisleysu, pví að ég er ekki
maður sem tek að mér að skemmta
fólki. Og Það fólk, sem kemur til að
láta skemmta sér kemst ég ekki í
snertingu viö, af pví að ég hef
einfaldlega ekkert aö gefa Því.
Annars er sambandið við áhorfend-
ur kapítuliút af fyrir sig. Þaö er eins
og andrúmsloftiö í salnum sé
smitandi. Ég verð oft var við Það að
í upphafi tónleika er petta samband
fyrir hendi, en síðan dofnar yfir pví,
Það er eins og værö sígi á. Svo
undir lokin fer aftur að lifna yfir pví.
— Þetta samband við áheyrend-
ur skiptir mig ekki miklu máli, pví
að pegar ég syng Þá er ég aleinn.
Ég gleymi sjálfum mér og öðrum og
Það eitt skiptir máli að fá að syngja
ótruflaður. Kannski get ég Þá oröið
nokkuð tillitslaus, en pað verður pá
að virða mér Það til vorkunar.
Tónleikagestirnir í Háskólabíói hafa
ef til vill ekki allir kunnað pví vel að
fá ekkert hlé, en á síðari árum hef
ég farið Þá leið að syngja Vetrar-
feröina í einu lagi. Þetta tónverk er
að mínum dómi ein órjúfanleg heild
og kemst ekki til skila með ööru
móti — hvorki fyrir Þá sem á hlýða
né flytjendur.
Taliö berst aö söngmenntum og
Gérard Souzay kveðst sannfæröur
um að á næstu árum komi fram á
hinu alpjóðlega söngsviði mikill
fjöldi nýrra afburöasöngvara:
— Ástæöan er án efa meðal
annars sú að almennt hefur tón-
listariðkun farið mjög vaxandi á
síðari árum. Það hefur til dæmis
ekki lítið að segja að tónlist er svo
miklu aðgegilegri fyrir allan Þorra
fólks en áður var. Þá hefur mennt-
unaraðstaða batnaö mikið líka. Hins
vegar er vert aö benda á Það, að list
er ekki hægt að kenna. Hún er
eitthvað, sem menn annaö hvort
hafa í sér eða ekki. Ef við lítum á
söngnámskeiöið, sem ég er með
hér hjá Tónlistarskólanum, Þá er
Það afar takmarkað, sem ég sem ég
hef fram aö færa viö Þetta fólk. Ég
get leiðbeint Því, bent á ýmis
tæknileg atriði, sem betur mega
fara, en ég get hvorki búið til raddir
né heldur Þá innri Þörf, sem verður
að búa með einstaklingnum, Þá Þörf
sem gerir menn aö listamönnum.
Þessir eiginleikar verða að fá aö
Þroskast sjálfstætt og í Því sam-
bandi eru heiðarleiki og einlægni
Það, sem fyrst og fremst skiptir
máli. Þetta eru grundvallaratriði og
ef Þau vantar stoðar lítið að menn
hafi til aö bera leikni í meðferð
tækisins, hvort sem Það er röddin
eða hvaða hljóðværi sem er, seiglu
og metnað. Ég hef ánægju af Því að
leiðbeina söngvurum, pótt ég geri
lítið af Því að kenna, og hafi reyndar
engan áhuga á Því að snúa mér að
slíkum störfum. Margir söngvarar
taka til við kennslu Þegar aldurinn
fer að segja til sín og röddin er farin
aö gefa sig. Ég er nú orðinn
sextugur, og samkvæmt Því ætti
mín rödd að vera farin að dofna, en
Það er öðru nær. Ég syng að mörgu
leyti miklu betur nú en ég gerði fyrir
tíu árum eöa svo, og ég get nú
sungið tónverk, sem Þá voru ekki á
mínu færi. Ástæðan( Hún er held ég
fyrst og fremst sú að ég hef kunnað
að sníða mér stakk eftir vexti. Ég
hef farið vel með röddina, kunnað
að fara sparlega með hana og gætt
hófs. Hér áður fyrr gerði ég dálítið
af Því aö syngja í óperum, jafnframt
Ijóðasöngnum. Svo kom að pví að
ég gerði mér Ijóst að til pess að
svara Þeim kröfum, sem ég gerði
sjálfur til mín, varð ég að takmarka
mig. Varð að einbeita mér alfariö að
Því, sem ég ætlaöi mér aö leggja
sérstaka rækt við. Valið var ekki
erfitt, Því að Ijóðasöngurinn hefur
frá upphafi verið pað, sem stendur
mér næst. Það er enginn vandi aö
belgja sig út á öllum sviöum, en Þaö
kemur manni í koll. Það eru til
óteljandi dæmi um söngvara, sem
hafa böölazt á röddinni og hrein-
lega ofboöið henni meö Þeim
afleiðingum að allt í einu hefur hún
verið búin. Söngvarar eru engin
ofurmenni frekar en annað fólk, og
Það er ekki von að vel fari Þegar allt
á að gleypa í einu. Mannsröddin er
svo viðkvæmt hljóðfæri og vand-
meöfariö, að takmarkalaus notkun
setur fljótlega sín merki. Tökum
sem dæmi Maríu Callas, Þá frábæru
söngkonu. Hún var nokkur ár á
hátindinum, en svo allt í einu var
röddin búin. Sorgleg staðreynd, en
óumdeilanleg.
Gérard Souzay hefur víða fariö
um dagana, en síöustu áratugi
hefur hann verið á nær stanzlausum
söngferðalögum um lönd og álfur.
— Svona ferðalög geta orðið
lýjandi, en maöur kemst upp á lag
meö Þetta eins og annað. Það er
hægt að verða sérfræðingur í aö
ferðast, eins og öðru. Það kemur
Eins og gamli maðurinn með