Morgunblaðið - 16.11.1978, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. NÓVEMBER 1978
37
4. LIÐUR í SJÁLFSTÆÐISVIÐ-
LEITNI SMÁÞJÓÐAR - Það er
mikið talað um landskynningar-
gildi ýmissa þátta í menningu
okkar. Þar hafa íþróttir ekki hvað
minnst gildi. Góðir íþróttamenn
eru besta landkynning hverrar
þjóðar.
Fimmta atriðið getur svo verið
það, að veita eigi hverjum þegn
möguleika á að njóta hæfileika
sinna.
í upphafi flokkaði ég íþrótta-
iðkun í 4 megin flokka, en minntist
jafnframt á að mikil skörun væri á
milli og erfitt að draga skýrar
línur. Eg vænti þess að Sigurður
og allir sanngjarnir menn séu mér
sammála að íþróttir hafi mikið
þjóðfélagslegt gildi í dag.
Sigurður gagnrýnir fyrst og
fremst einn þátt þ.e.a.s. afreks-
íþróttir eða það sem hann kallar
stjörnuíþróttir. Ég er nokkuð viss
um að Sigurður á einhverja
skoðanabræður. Hans sjónarmið
eru að verða all algeng hér á landi.
Enginn á að skara fram úr, allir
eiga að vera jafnir. Þetta kallaði
einn flokksbróðir Sigurðar
sósíalisma andskotans. Ég er
sammála því að það eigi að veita
öllum sama tækifæri, en allir geta
aldrei' verið jafnir. Flatneskju
hugsunarhátturinn leiðir til lit-
lauss þjóðfélags þar sem einhver
allsherjar lágkúra ríkir. Þessu
verðum við að vera vel á verði
gegn, hvar sem það birtist og í
hvaða mynd sem er.
Erlendis tiðkast það að pólitísk-
ir flokkar gefa út stefnuyfirlýs-
ingu um íþróttir. Því spyr ég,
hvert er viðhorf íslenskra stjórn-
málaflokka til:
1. Afreksíþrötta
2. keppnisíþrótta
3. Almenningsíþrótta
4. íþrótta barna og unglinga?
Hvert er viðhorf núverandi
ríkisstjórnar til málefna íþrótta-
hreyfingarinnar? Gott væri að fá
þessum spurningum svarað, því
það er næstum ógerlegt að starfa
við núverandi aðstæður.
Ég fullyrði að það sé viss krafa
frá almenningi um að íslenskir
afreksíþróttamenn nái viðunandi
árangri í keppni. Maður verður var
við mikla ánægju þegar vel gengur
og dæmi eru þess að eftir sigur í
iandskeppni hafi ráðherrar og
bæjarstjórnir ákveðið að auka
fjárveitingar til styrktar afreks-
íþróttum.
Ekki vil ég gera lítið úr stundar
hrifningu, en mér finnst samt slíkt
ekki vænlegt til árangurs. Það er
erfitt að þurfa fyrst að sanna sig
til að geta hlotið nauðsynlegan
stuðning. Svíar voru mjög óánægð-
ir með frammistöðu sinna manna í
sundi á síöustu Olympíuleikum.
Þess vegna ákváðu þeir að auka
fjárframlag til sundíþróttarinnar,
en ekki öfugt.
Það þarf að efla íþrótta-
hreyfinguna til muna. Verkefnin
eru óþrjótandi en mátturinn lítill
eins og er. Ég sagði að helst mætti
bera okkur saman við vanþróuð
lönd á sviði íþrótta. Enn mikilvæg-
ur munur er þó á okkur og fátæku
iöndunum. Við erum rík þjóð þrátt
fyrir allt verðbólgutal og efna-
hagserfiðleika. Það er mikil
þekking í landinu, sem getur
komið til liðs við íþróttahreyfing-
una. Við byggjum á góðri íþrótta-
menningar hefð. Það eina, sem
vantar til að íþróttahreyfingin
geti sinnt hlutverki sínu eins og
Sigurður, ég og fjöldinn allur vill,
er yfirlýst stefna stjórnvalda og
peningar til að gera það, sem þarf
að gera.
Júhannes Sæmundsson.
meö æfingunni. Og feröalög eru
proskandí — Það vita allir, sem ekki
sitja alltaf ð sömu Þúfunni. Hver
Þjóð hefur sín séreinkenni og siöi,
sem er ikaflega lærdómsríkt aó
kynnast. Áheyrendur eru líka mjög
mismunandi eftir löndum. Á undan-
förnum órum hef ég mikið sungið í
Japan, og ó Japönum hef ég mikið
dóiæti. Þeir eru svo viðkvæmir og
fíngeröir í lund. Þeir lóta tilfinningar
sínar í Ijós með allt öörum hætti en
til dæmis Evrópubúar. Þeir eru
mikiö fógaóri og öll viöbrögö Þeirra
bera vott um Það. Ef vió líkjum
saman Japönum og Frökkum Þá
eru peir nónast eins og svart og
hvítt. Frakkar, mínir ógætu landar,
eru frekir og ókurteísir, og tjó sig
með óttalegu brambolti, en Japanir
eru aftur ó móti svo hógværir og
viókvæmir, ón Þess þó aó vera
bældir, að Þaö er unun aö syngja
fyrir Þó. Þetta gerir Þaó líka aó
verkum aó maóur sýnir Þeim meiri
varfærni en öórum — er hræddari
um aó valda vonbrigöum.
— Ég hef aóeins einu sinni
sungíó í Sovétríkjunum. Það var
órió 1967. Síóan hef ég ekki farið
Þangað og hef ekki hugsaö mér aó
leggja leió mína Þangaó í framtíö-
inni. Ekki af Því aó mér mislíkaði vió
óheyrendur, síður en svo. Þeir voru
Ijúfir, einlægir og ókaflega móttæki-
legir. En Þetta er land, sem mér
fannt í einu orói sagt ömurlegt, og
ég legg Þaó ekki ó ir.ig aó fara
Þangað aftur. Allt er undir smósjó,
allir eru Þrúgaóir af einhverju
ofurvaldi, — eins og í spenni-
treygju. Maóur sér Þetta ó fólkinu,
úti ó götu, í verzlunum og hvar sem
er. Þaó er ekki hægt annað en
kenna í brjósti um Þetta blessað
fólk. Ég hef komiö til annarra
Austur-Evrópulanda, en hvergi oró-
ió jafn óÞreifanlega var við Það
hvernig hægt er að halda öllu í
vióurstyggilegum jórngreipum.
— Til aó skýra Þetta get ég sagt
smósögu af hóteli, sem ég bjó ó í
Moskvu. Þetta var gríöarstórt hótel
og ó hverri hæó voru margir gangar,
sem mynduöu hólfgert völundar-
hús. Allt var Þó vel merkt Þannig aó
vandalaust var að rata í sína
vistarveru. En alls staðar á kross-
göngum sótu konur, sem fylgdust
með ferðum gestanna, og skrifuóu
niður og merktu viö Þegar Þeir fóru
inn og út, ef einhver fór ó milli
herbergja og yfirleitt ef einhver
hreyfði sig. Fyrir Þó, sem ekki hafa
kynnzt Þessu, getur Þetta virzt
smóvægilegt angursefni og í fyrstu
fór Þetta í taugarnar ó mér. Ég
reiddist og gat ekki sætt mig vió aó
líkamningar hins sóvézka valda-
kerfis sætu viö hvert fótmól og
fylgdust meó mér eins og saka-
manni. Síóan rann mér reiðin og
mér fór aó Þykja Þetta óskaplega
ópægilegt, varö gripinn eínhverri
kæfandi tilfinningu. Þetta var nú
bara pað, sem að mér sneri, — mér,
sem dvaldist Þarna skamma hríö og
hef sjólfsagt verið meóhöndlaður
betur en flestir aðrir í Þessu landi.
En hvað um Þó, sem ala Þarna allan
sinn aldur og kynnast ekki öóru?
Afskíptasemi valdakerfisins í
Sovétríkjunum tekur ó sig ýmsar
myndir. Það var gerð tilraun til að
ala mig svolítió upp. Það geróist
með peim hætti að ég óskaöi eftir
Því að fó morgunveróinn sendan
upp ó herbergi. Ég lifi nú yfirleitt
engu sérstöku munaóarlífi, en ó
feröalögum pykir mér einfaldast og
Þægilegast að snæóa morgunverö-
inn í herberginu. Þessi ósk mín olli
fjaðrafoki í gistihúsinu. Ég var að
Því spurður hver óstæóan væri,
hvort ég væri kannski veikur, fyrst
ég treysti mér ekki ti( að borða
morgunverð í veitingasal, eins og
aðrir gestir. Ég sagói sem var, að
ekkert amaði að mér, heldur væri
ég vanur aö hafa Þetta svona Því aó
mér Þætti Það hampaminnst. Þessi
afstaða ótti ekki upp ó pallborðið
hjó hinum sovézku gestgjöfum. Það
var sezt að mér til að útskýra fóein
grundvallaratriði varðandi almenna
hegðun. Það væri engum hollt að
vera með svona fyrirtektarsemi og
mér sjólfum fyrir beztu að reyna að
uppræta slíkan hégóma úr huga
mínum. Síðan hef ég verið
forhertari en óður í pví aö lóta færa
mér morgunverð og aðrar vistir ó
hótelherbergi.
— Á.R.
lírukassann
Kortasaga íslands
frá lokum 16.
aldar til 1848
Árið 1971 gaf Menningarsjóður
út mikið og veglegt rit með
heitinu: Kortasaga Islands fr.á
öndverðu til loka 16. aldar.
Höfundur var Haraldur Sigurðs-
son, bókavörður. Það duldist víst
engum, sem kynnti sér þetta rit, að
hér var um öndvegisverk að ræða,
hið langítarlegasta sem ritað hafði
verið um kortasögu Islands á því
tímabili sem um var fjallað, en
fyrirrennarar Haraldar um ritun
kortasögu Islands eru: Þorvaldur
Thoroddsen í Landfræðissögu
sinni, í fjórum bindum, sem fjallar
að nokkru um kortagerð og kom út
á árunum 1892—1904, Halldór
Hermannsson í tveim bindum í
tímaritinu Islandica (1926 og
1931), og N.E. Nörlund, þáverandi
forstöðumaður dönsku landmæl-
ingastofnunarinnar, í þeirri stóru
bók, Islands Kortlægning, sem
kom út 1945, er lokið hafði verið
prentun atlaskortanna s.k. af
Islandi í mælikvarðanum
1:100.000. Þess hefur verið beðið
með eftirvæntingu, að út kæmi
framhald af Kortasögu Islands og
nú er það komið, í enn stærri og
veglegri bók en fyrsta bindið var.
Tímabil það, sem þetta nýja bindi
spannar, er vel afmarkað í báða
enda. Upphafskafli þess fjallar um
fyrsta íslenzka kortagerðar-
mannninn að heitið geti, Guð-
brand biskup Þorláksson, en kort
hans af Islandi er ótrúlega mikil
framför frá eldri kortum og, svo
vitnað sé í bók Haraldar, „Hátt á
aðra öld var kort hans undirstaða
allra þeirra landabréfa, sem birt
voru af íslandi". Bókinni lýkur
með kafla um Björn Gunnlaugs-
son, sem meira hefur lagt af
mörkum til bættra korta af
landinu en nokkur annar einstak-
ur maður.
Þeir kortagerðarmenn, auk
áðurnefndra, sem skipa mest rúm í
bókinni, eru Islendingarnir Þórður
biskup Þorláksson (1637—1697),
dóttursonur Guðbrands biskups,
Magnús Arason (1683—1728),
fyrsti Islendingurinn er sinnti
landmælingum að ráði, Sæmundur
Hólm (1749—1821), sá fjölhæfi
sérvitringur, og Sveinn Pálsson
læknir (1762—1840); Danirnir
Johannes Meyer (1606—1684),
Hans Hoffgaard (f. 1678), T.H.H.
Knoff (1699-1765), H.E. Minor
(d.1778), og norsku strandmæl-
ingamennirnir Hans Jörgen
Wetlesen, Hans Frisak og Hans
Jakob Scheel (sex af þessum sjö
Skandinövum hétu Hans), sem á
fyrtu áratugum 19. aldar fram-
kvæmdu af miklum dugnaði og
harðfylgi þær þríhyrningamæling-
ar af ströndum landsins sem Björn
Gunnlaugsson byggði á við korta-
gerð sína. En í þessu bindi
kortasögunnar er einnig fjallað
um fjölmarga aðra kortagerðar-
menn og fjölmörg kort, sem þó
allflest eru byggð á kortum
áðurnefndra manna.
Margt og mikið hefur Haraldur
dregið fram í dagsins ljós, sem
ekki er að finna í ritum þeirra, er
áður hafa fjallað um kortasögu
Islands, enda hefur hann víða
leitað fanga. Bók hans er því mikil
að vöxtum, 280 bls. auk fjölda
korta, og hún vegur átta pund, en
er svo sannarlega ekki þung
lesning. Texti Haraldar er sérstak-
iega notalegur aflestrar, málfar
hans látlaust og lipurt og laust við
skrúð, en þó gerðarlegt, og fellur
mjög vel að efninu, en ekki þykir
mér ólíklegt að einhverjir lesendur
vildu að latínuklausurnar, a.m.k.
þær lengstu, væru einnig með í
íslenzkri þýðingu. Þeim lesendum
fækkar, sem geta stafað sig fram
úr iatneskum texta.
Það ræður að líkum, að bók sem
þessari verða ekki gerð viðhlítandi
skil í umsögn, sem ætluð er
dagblaði, til þess þarf lengra mál.
Hér verður til málamynda vikið að
nokkrum atriðum, en ítarlegri
umfjöllun og vangaveltur bíða
betri tíma.
Ilaraldur Sigurðsson
bókavörður.
Allmörg litprentuð kort eru í
bókinni, og yfirleitt hefur prentun
þeirra tekizt mjög vel. Svo er og
um mörg svart-hvítu kortanna, en
þar bregður þó útaf. Nokkur kort
eru helzti dauf og því óskýrari en
skyldi, og á það einkum við um
myndblað 18, sem er kort T.H.H.
Knoffs af Skaftafellssýslum. Lík-
lega er það þessvegna, sem það
hefur farið framhjá Haraldi, að
þetta kort sýnir útbreiðslu hlaup-
setsins úr jökulhlaupinu, sem var
samfara Öræfajökulsgosinu 1727
og er áreiðanlega langelzta kort,
sem sýnir slíkt fyrirbæri.
Knoff teiknar stór stöðuvötn á
aðaljökla landsins. Vel má það
vera rétt hjá Haraldi, að hér sé um
að ræða skýringu á jökulhlaupum,
en þess er einnig að minnast, að
fram undir miðja 18. öld eimdi enn
eftir af þeirri miðaldaskoðun, að
frá heimshöfunum flæddi vatn
eftir neðanjarðarrásum upp í
hæstu fjöli og fyllti þar stóra
geyma, hydrophylacia, en í þeim
ættu árnar upptök sín. Knöff kann
að hafa trúað þeirri kreddu. Ekki
er ég viss um að orðið
Udlöheniökul hjá Knoff bendi til
hugmynda um jökulhlaup, mér er
nær að halda að það eigi aðeins að
tákna skriðjökul, því það stendur
við mestu skriðjöklana er ganga
suður úr Vatnajökli. Og úr því að
jökla ber á góma hefði mátt geta
þess, að hið fræga íslandskort
Guðbrands biskups, sem birtist
hjá Ortelíusi 1590, er elzta kort
sem vitað er um, sem sýnir jökla
með sérstakri teiknun, aðgreinda
frá öðrum fjöllum. Raunar hefur
því lengi verið haldið á lofti af
þeim þjóðum, er Alpana byggja, að
elzta kort, er sýndi jökla sérstak-
lega, væri kort af Týról frá 1604
eftir mann að nafni Warmund Ygl.
Meðal annars þessvegna gaf
Þýzk-austurríska Alpafélagið kort
Ygls út fyrir tveim áratugum í
tilefni af aldarafmæli sínu.
Fremsti jöklafræðingur Austur-
ríkis, R. von Klebelsberg, skrifaði
langan formála, en varð að skjóta
því inn, eftir að hafa lesið grein í
Jökli, að þetta væri víst ekki elzta
jöklakortið. Má jafnvel vera, að
Ygl hafi beinlínis farið að dæmi
Guðbrands er hann gerði sitt kort,
því vel getur hann hafa þekkt kort
Guðbrands í Ortelíusar eða Merca-
torsgerð.
Ekki er laust við að ég sakni
korts Sigurðar Stefánssonar, síðar
Skálholtsrektors, frá 1590 í svona
bók, enda þótt Haraldur segi með
réttu að það sé fremur þáttur í
kortasögu Grænlands en Islands
og það hafi margoft verið prentað.
En þetta kort er þó hið elzta er
sýnir Vínland og Helge Ingstad
segir það hafa átt sinn þátt í því
að hann fann menjar norrænna
vesturfara á Lance aux Meadows.
Og Sigurður Stefánsson setur
Herjólfsnes, sem er í Eystribyggð,
vestan megin á Grænlandi. Einnig
sakna ég korts Peter Rabens
stiftamtmanns, sem gert er 1791.
Þrátt fyrir mikla vankanta er það
athyglisverð tilraun til að sýna
útbreiðslu byggðar á íslandi.
En vitanlega er ekki hægt að
krefjast þess að öll íslandskort,
sem hægt er að grafa upp, séu
tekin með í kortasöguna, og er því
umdeilanlegt, hverju skyli sleppa
og hverju ekki.
Ofangreindar athugasemdir, og
þótt einhverjar fleiri mætti til
tína, eru harla léttvægar hjá því
sem hægt er að segja þessari bók
til hróss. Þetta er stórvirki og
kjörgripur, höfundi, bókagerðar-
mönnum og ' Menningarsjóði til
mikils sóma. I henni er mjög
merkum þætti í rannsóknar- og
menningarsögu okkár lands gerð
greinarbetri og miklu ítarlegri skil
en áður hefur verið gert. Það hefur
margur orðið doktor fyrir minna.
Mikið vill meira, og allt er þegar
þrennt er. Æskilegt væri, að
Haraldi gæfist fjárráð og tími til
að setja saman þriðja bindi
Kortasögu íslands, söguna eftir
1848. Það bindi yrði að líkindum
eitthvað minna að vöxtum en þau
tvö, sem út eru komin, en í því yrði
að finna þætti, sem eru meðal
þeirra merkustu í Kortasögu
landsins, svo sem kortagerð Þor-
valds Thoroddsens og þær dönsku
og dansk-íslenzku landmælingar á
fyrri helmingi þessarar aldar, er
leiddu til gerðar þeirra korta, sem
enn eru niest notuð hérlendis, þótt
völ sé nú á nákvæmari kortum.
Þessar landmælingar voru firna
mikið og af' flestum vanmetið
framlag til þekkingar á okkar
landi. Enn er í minni núlifandi
manna, íslenzkra og danskra, sitt
hvað varðandi þessar mælingar,
sem síðustu forvöð eru að forða frá
gleymsku.
En vissulega má Haraldur þó
vera ánægður með það sem hann
hefur þegar gert. Til haris verður
hugsað með þakklæti svo lengi
sem saga kortagerðar af Islandi er
einhverjum einhvers virði.
Sigurður bórarinsson.