Morgunblaðið - 24.11.1978, Síða 6
38
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1978
Ævisaga athafnamanns
skráð af Ásgeiri Jakohssgni
Einarssaga
Guðfinnssonar
Einar Guðfinnsson fyrir framan frystihúsið.
Einars saga Guð-
finnssonar, sem
Ásgeir Jakobsson
hefur skráð, kem-
ur út á forlagi
Skuggsjár um miðjan
nóvember. Það, sem hér er
birt, er tekið á víð og dreif
úr sögunni, en sérstaklega
skeytt saman og unnið fyrir
Morgunblaðið.
Þessi eru upphafsorð
Einarssögu:
Hér hefur söguna af Einari
Guðfinnssyni, manninum, sem
hófst af sjálfum sér úr fátækt til
mikilla eigna og ríkis í því
byggðarlagi, þar sem hann haslaði
sér vftll, réði síðan þar án ráðríkis,
gætti eigna sinna og jók þær án
yfirgangs, barðist hart og sigraði
án þess aðrir töpuðu og varðveitti í
róti mikilla umsvifa og harðrar
lífsbaráttu, gott upplag sitt og
hjartalag og situr nú, þegar hann
segir sögu sína, í hárri elli í ríki
sínu án öfundar eða óvildar
förunauta sinna á lífsleiðinni .. .
Undir sigð dauðans
hófst sagan...
Þegar Einar Guðfinnsson var
kominn fast að áttræðu, fannst
honum tímabært að fara að rekja
sögu sína.
„Ég er búinn að skila af mér,
synirnir teknir við, og nú get ég
gefið mér tíma til að rifja upp
liðna ævi“.
Einar gekk ekki heill til skógar,
þegar hann loks tók þessa ákvörð-
un haustið 1976. Á að sjá bar hann
aldurinn vel, var kvikur á fæti,
hress í tali, skýr í hugsun og
sívinnandi. Margt var þó farið að
ganga úr sér í hans gamla líkama,
sem mikið hafði verið boðið um
dagana, hjartað orðið veilt, annað
lungað óvirkt, þröngar kransæðar,
blóðið nær helmingi of lítið. Ofaná
þetta féll uppá hann sjúkleiki í
ristli sem krafðist uppskurðar,
rétt í þann mund, sem við settumst
að sögugerðinni.
Það var tvísýn barátta í hálfan
mánuð, sem háð var á skurðar-
borði og gjörgæzludeild Landspít-
alans.
„Við unnum ekki sigurinn í
þessu stríði," sagði einn læknanna,
„heldur hann sjálfur."
Þegar Einar hafði verið úr helju
heimtur og orðinn rólfær, fór hann
heim til Bolungavíkur að jafna sig
eftir átökin við dauðann.
„Þar er hugur hans,“ sögðu
læknarnir, „og þar er helzt hann
nái sér.“
Áður en Einar fór vestur var
það ráðið, að ég kæmi á eftir
honum og við tækjum til við
söguna.
„Nú vantar ekki tímann," sagði
hann, „lítið gat ég orðið gert áður
en þetta kom uppá, en nú ekkert
Mér fannst þó borin von, að
þessi aldraði maður uiidir sigð
dauðans hefði þrek, andlegt eða
líkamlegt, til að segja sögu sína
langa og viðubrðarríka. Ég
gleymdi því, að þetta var Einar
Guðfinnsson. Málin þróuðust á
annan veg, en mig hefði getað órað
fyrir ...
Eins og aðrir afar, hefur Einar
Guðfinnsson sagt barnabörnum
sínum eitt og annað frá æskuárum
sínum:
Afa hlaut að misminna
„Ég átti ekki harðan uppvöxt
borið saman við ýmsa jafnaldra
mína, sem ólust upp við örbirgð
eða á hrakhólum, því að ég ólst
upp við hjartahlýju og umönnun
góðra foreldra og hafði nóg
viðurværi til að ná fullum þroska.
En tímarnir eru svo breyttir að
það var eitt sinn, þegar fjölskylda
mín hittist öll, að ég fór að rifja.
upp eitt og annað frá æskuárun-
um. Þá gall við í einu barnabarna
minna. í miðjum klíðum í frásögn
minni:
„Heldurðu, að þig misminni
þetta ekki, afi?“
Ég var þó ekki að gera annað en
lýsa kjörunum og lífinu á bjarg-
álna heimili um aldamótin, fá-
breyttu lífi án munaðar og
skemmtana, gernýtingu klæða og
matar og sparnaðar í hverju einu
og löngum vinnudegi foreldra
minna allan ársins hring — og
hvernig við börnin fórum að
hjálpa til við verkin á þeim aldri,
þegar börnum nú er ekið í skólann
í fyrsta skipti.
Þegar Einar var rúmlega tvítug-
ur, vaf hann formaður í Bolunga-
vík á árabáti, sem kallaður var
„Svarti-Tóti“. Eftirfarandi frá-
sögn er tekin úr kafla sem heitir
„Aldrei séð þann svartari":
Það var mikill sjór í bátnum;
mönnunum var óhægur austurinn
vegna fisks, sem flaut um rúmin,
og það gaf inn í bátinn vegna þess
hve þungur hann var, auk sædrifs-
ins yfir hann. Austurinn sóttist
því seint, þótt ausið væri af kappi.
Það lítið, sem sást út fyrir borðið
vegna hríðar, var ekki til að auka
bjartsýnina; hvítfyssandi brot, það
sem sást. En þótt Tóti væri þungur
á sér, lyfti hann sér á hvern
öldutoppinn af öðrum, rann með
honum nokkra stund og skarst þá
máski dálítið niður og fékk inná
sig saklausa skvettu um miðsíð-
una, en svo seig hann rólega og-
tignarlega afturaf öldunni og bjó
sig undir að taka við þeirri næstu.
Með stýrinu og árunum tókst
okkur að halda honum réttum í
öldunni meðan enn var ekki uppi
horn af seglinu.
Strax og austurinn tók að
minnka og við höfðum rutt út
fiskinum, svo ekki var eftir nema
góð kjölfesta, lét ég heisa horn af
seglinu og sneri á stefnuna til
lands. Þá var margs að gæta við
stjórnina, því að vindur og aldra
var þá á hlið. Það sást illa til sjóa
vegna dimmvirðisins og ég setti
því Ólaf frænda minn til þess að
rýna í hríðina og fylgjast með
sjóum, sem hann taldi varasama
og aðvara mig í tíma, svo að ég
gæti snúið bátnum undan eða
hálsað honum á sjóinn, eftir því
sem vænlegra væri hverju sinni.
Gamli tíminn.
Sá er vandinn við stjórn árabáta
og annarra lítilla báta í hættu-
veðri, að meta það rétt, hvort
heldur eigi að gera, þegar sjór
nálgast.
Einar keypti eignir Hæstakaup-
staðar h.f. í Bolungavík og segir
hér frá því, að hann vantar
herzlutakið til að standa við
kaupsamninginn, og hefur orðið
þungar áhyggjur:
Einn dag, þegar þessi kaup vóru
að gerast, hafði ég verið útí
Bolungavík um daginn og var á
leið inní Hnífsdal fótgangandi. Á
brúnni yfir Hólsá mæti ég manni,
sem ég vissi öll deili á, en var þó
ekki nema málkunnugur honum.
Hins vegar vissi ég, að hann hafði
þekkt föður minn allvel, og er nú
líklegt, að ég hafi notið þess.
Þessi maður var Egill Guð-
mundsson, sjálfseignarformaður í
Bolungavík. Hann stöðvar mig
þarna á brúnni og spyr formála-
laust, hvort ég sé að kaupa eignir
Hæstakaupstaðar h.f. á Búðarnes-
inu. Ég segi svo vera, en viti þó
ekki, hvernig því reiði af, þar sem
mig vanti enn þá fjögur þúsund
krónur uppí kaupverðið.
„Ég skal lána þér þessar krón-
ur,“ segir Egill þá.
Þetta kom mér náttúrlega á
óvart og var naumast að ég tryði
mínum eigin eyrum, en léttari
varð mér gangan inn Óshlíð um
kvöldið en ella hefði orðið.
Fyrir vestan er
vorið í sjónum
Það vorar seint fyrir vestan —
eða vorar alls ekki til landsins.
Lággeng vorsólin nær þá ekki að
vinna eftir almanakinu vorverkin
sín í kröppum dölum og hlíðum
brattra fjalla. Það kemur í hlut
sumarsólarinnar í hágöngu sinni
að vinna á síðustu snjósköflunum í
lautum og giljadrögum og vorið
rennur inní sumarið. En þótt ekki
voraði til landsins og hvergi sæi á
dökkan díl á jörð, þá var samt vor í
Bolungavík, ef fiskur gekk á
innmiðin uppúr páskum. En kæmi
ekki vorhlaupið, var ekkert vor í
Víkinni, þó jörð væri græn um
sumarmál og blíðuveður vormán-
uðina. Þeirrar blíðu naut enginn í
því plássi, heldur röltu menn um
framúrlegir og sögðu, að þetta
væri nú meiri blessuð bliðan, en
bölvuðu henni svo í næsta orði og
sögðu, að þess væri ekki að vænta,
að hann glæddist meðan hann lægi
í þessari helvítis suðvestanátt —
kannski lifnaði hann í strauminn
dg skipti þá um átt. Þannig tóku
menn vorblíðunni fyrir vestan, ef
ekki fiskaðist.
Veðri var svo háttað á skírdag,
9. apríl 1925, aö það var sunnan
gola allan daginn með sólfari og 6
stiga hita og mikilli leysingu í
fjöllum. En maðurinn, sem sigldi
yfir Víkina þennan skírdagsmorg-
un, var ekki að hugsa um vorið til
landsins, hans vor var úti á
miðunum. Slyppur og snauður
undan ördeyðuvetri var hann hér á
ferð að nema land í nýjum stað og
hann hafði veðjað á vorið í
sjónum. Brygðist það honum, færi
hann ekki aðeins slyppur úr
þessum stað, heldur gjaldþrota.
„Þú ert ekki kjark-
laus, Einar“
„Það væri að hylma yfir sann-
leikann, ef ég segði, að Víkin hafi
boðið mér eða öðrum ungum
framgjörnum manni opinn faðm-
inn vorið 1925, þegar ég fluttist
þangað búferlum. Ég hlaut að gera
mér ljósa erfiðleikana, sem alls-
staðar blöstu við. Nokkru eftir að
ég var kominn, sagði góður Bolvík-
ingur við mig:
„Þú ert ekki kjarklaus, Einar, að
setja þig hér niður, eins og
horfurnar eru nú í þessu plássi
• • •»»
í Einarssögu er víða rakin hin
almenna forsaga ýmissa fram-
kvæmda Einars sona hans, svo
sem útgerð skuttogara, bygging
fiskmjölsverksmiðju og rækjuút-
gerðar:
Skuttogarar
Fairty-togararnir ensku, sm
hófu veiðar 1954, eru taldir fyrstu
skuttogararnir í fiskveiðisögunni.
Við íslendingar getum þess jafnan
í leiðinni þegar rætt er um þessi
skip, að Andrés Gunnarsson,
vélstjóri, teiknaði árið 1940 skut-
togara og er teikning hans í
grundvallaratriðum af skuttogara
eins og þeir síðar vóru smíðaðir.
Þessi teikning mun hafa tapazt, að
sagt er úti í Englandi um þær
mundir, sem hafin var smíði
svonefndra Nýsköpunartogara í
stríðslokin 1945. Sá grunur hefur
læðzt að okkur hérlendis, að
teikningin muni hafa komizt í
hendur þeirra, sem útbjuggu