Morgunblaðið - 26.11.1978, Qupperneq 17

16
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1978
Utgefandi AÍrlflfcifr hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10100.
Auglýsingar Aöalstræti 6, sími 22480.
Áskriftargjald 2200.00 kr. á mánuöi innanlands.
í lausasölu 110 kr. eintakið.
Auming j askapur
Alþýðuflokksins
j Reykj avíkurbréf
Laugardagur 25. nóvember
Sjömeistara
sagan
Aumingjaskapur Alþýðu-
flokksins í stjórnar-
samstarfinu er að verða eitt
helzta umræðuefni manna á
meðal. Síðasta dæmi hans
eru skilyrði þau, sem Al-
þýðuflokkurinn ákvað á
miðvikudagskvöldi að setja
fyrir því að samþykkja
rúmlega 6% kauphækkun
hinn 1. des. n.k. en féll svo
frá aðfararnótt föstudags.
Nú er svo komið, að þegar
forystumenn Alþýðuflokks-
ins og þingmenn gefa yfir-
lýsingar um það, að Alþýðu-
flokkurinn ætli að knýja
þetta eða hitt fram í
stjórnarsamstarfinu eða
berja í borðið og segja
hingað og ekki lengra eru
viðbrögð manna þau að
skellihlæja. Gengi Alþýðu-
flokksins hefur fallið svo
rækilega frá kosningum, að
það er ekki lengur hægt að
taka nokkurt mark á því,
sem forystumenn hans
segja. Allt er það marklaust
tal — orðakonfekt.
Aldrei í stjórnmálasögu
þjóðarinnar á þessari öld
hefur stjórnmálaflokkur
haldið jafn illa á miklum
kosningasigri eins og Al-
þýðuflokkurinn nú. Auð-
mýking hans hófst, þegar að
kosningum loknum, þegar
Alþýðubandalagið eyðilagði
tilraun formanns Alþýðu-
flokksins til stjórnar-
myndunar. Enn voru kratar
barðir til hlýðni, þegar
Lúðvík Jósepsson reyndi
stjórnarmyndun og loks
þegar Ólafur Jóhannesson
myndaði núverandi ríkis-
stjórn. Þegar ríkisstjórnin
var mynduð höfðu Alþýðu-
flokksmenn stór orð um, að
breyting á vísitölunni fyrir
1. desember væri forsenda
fyrir því, að ríkisstjórninni
tækist ætlunarverk sitt. Að
kröfu þeirra var hin svo-
nefnda vísitölunefnd sett á
fót og fyrirskipað að skila
áliti fyrir 20. nóv. sl. For-
maður nefndarinnar hélt
bersýnilega, að hér væri
talað í alvöru og lagði
áherzlu á, að nefndin sendi
frá sér efnismiklar tillögur
fyrir þennan tiltekna dag.
Þá birtust þeir Alþýðu-
bandalagsmenn og sögðu,
að vísitölunefndin hefði
ekkert með að gera vandann
1. desember. Einn af ráð-
herrum Alþýðuflokksins
játti því og gekk þar með
þvert á heitstrengingar Al-
þýðuflokksins við myndun
ríkisstjórnarinnar. Kjartan
Jóhannsson, sjávarútvegs-
ráðherra, talaði af auðmýkt
þess manns, sem rækilega
hefur verið barinn til
hlýðni.
Þessi afgreiðsla á vísi-
tölunefndinni og störfum
hennar var ekki eina auð-
mýking Alþýðuflokksins að
þessu sinni. Flokkurinn tók
á sig rögg og lagði fram
tillögur í ríkisstjórninni um
lausn efnahagsvandans,
sem voru þannig vaxnar að
hefðu þær verið fram-
kvæmdar undanbragðalaust
er mjög líklegt, að árangur
hefði náðst. Alþýðubanda-
lagið lagði hins vegar fram
allt aðrar tillögur, sem að
vísu gera ráð fyrir helmings
skerðingu vísitölunnar.
Þingflokkur Framsóknar-
flokksins samþykkti að til-
lögu fjármálaráðherra
áætlun, sem var mjög í
samræmi við tillögur Al-
þýðuflokksmanna en þrátt
fyrir það kom Ólafur
Jóhannesson á ríkis-
stjórnarfund og hallaði sér
að kommúnistum og gerði
þeirra tillögur að sínum.
Þegar hér var komið sögu
var ljóst, að nú reyndi á,
hvort Alþýðuflokkurinn
hefði þrek og styrk til þess
að kúga Alþýðubandalagið
og Ólaf Jóhannesson eða
hvort aumingjaskapur
krata væri slíkur að þeir
létu kúga sig. Niðurstaðan
varð að sjálfsögðu sú, að
kratar voru kúgaðir, eins og
búast mátti við. Það er
lærdómsríkt fyrir kjósend-
ur Alþýðuflokksins í síðustu
kosningum, að fylgjast með
þessum harmleik — því að
harmleikur er það.
„Það verður litið til þín Dóri
minn,“ voru síðustu orðin, sem
Guðjón í Laxnesi sagði við Halldór
son sinn. Ævisaga, sem vegur salt
milli sögu og skáldsögu, kallar á
skáldlegt leiftur af þessu tagi. Ein
slík setning, sem verður leiðsögu-
stef mikillar ævi, er meira í ætt
við ævintýri skáldskaparins en
hvunndagslegt tal á kveðjustund.
En það er einmitt í slíkri reynslu
sem skáldskapur rís úr öskustó
hversdagslegustu viðburða. Ein
setning þessa stillta ágæta manns,
Guðjóns í Laxnesi, í kirkjufordyr-
inu að Lágafelli hefur fylgt
sögupersónunni Halldóri Laxness
eins og örlagastef íslenzkrar
fornsagnar.
Halldór Laxness hefur nú lokið
skáldsögum sínum í ritgerðar-
formi eða essay rómönum, eins og
hann nefnir æviminningar sínar.
Þó eru minningar misvísandi orð í
þessu sambandi, eins og skáldið
hefur bent rækilega á, m.a. í
Sjömeistarasögunni, þegar hann
talar um útvalda „málstalendur
þess algerlega gæsalappalausa
sannleika og hlýtur þó að vera
einhversstaðar til; eða hvað?“
Þessi setning er miðþyngdarstaður
í þessari síðustu minningaskáld-
sögu, sem er þó miðbók þriggja
merkra rita og enginn vafi á því,
að til þeirra mun oft vitnað, því að
rit Halldórs Laxness munu ekki
síður gegna því hlutverki fornra
sagna og ljóða, sem hann talar um
einhvers staðar í Sjömeistarasög-
unni, en þar segir hann: „Ofaná
þetta bættist sú vitneskja, að þó á
Islandi hafi einiægt þótt hlægilegt
að vera biflíufastur, lækkar þó
íslendíngur aldrei svo mjög í
sjálfsvirðíngu einsog þegar hann
rekst á annan íslendíng sem er
honum ofjarl í Eddu; það er einsog
að vera búinn að gleyma ömmu
sinni.“
I útvarpssamtalí við bréfritara í
desember í fyrra um Seiseijú,
mikil ósköp, sagði Laxness m.a.
þessi athyglisverðu orð sem
ástæða er til að hafa í huga við
lestur essay rómana hans nú: að
hann hafði alltaf lesið fornsögurn-
ar „vegna þess að mér finnst þær
skemmtilegar og áhugasamlegar,
en ekki sagnfræði"; að jafnvel
hefði flögrað að honum „að það
væri ekki nokkurt sagnfræðilegt
orð í Heimskringlu."
Þann dag, sem íslendingar
gleyma ritsnilld Halldórs Laxness,
gegna þeir ekki lengur hlutverki
sínu sem þjóð og þá verður
fámenni þeirra ekki umtalsvert
nema vegna þess eins að það
verður broslegt. Þá munu þeir ekki
einasta hafa gleymt ömmu sinni,
heldur Eddu líka, en sumir telja
merkingarfræðilegan skyldleika
með þessum tveimur orðum.
Þessar minningaskáldsögur
Halldórs Laxness mynda þá veröld
æsku hans og unglingsára, sem
hann kýs að standi eftir, þegar allt
er horfið inn í þann „gæsalappa-
lausa sannleika", sem hann varar
okkur svo eindregið við. Það er í
skáldskap sem veruleikinn og
sannleikurinn birtast. Sagnfræði
án fyrirvara er eins og ævisaga án
skáldskapar.
Það er í senn skemmtilegt og
eftirminnilegt að fylgja skáldinu
eftir og drekka í sig andrúm þess
afstæða sannleika, sem verður
honum að yrkisefni. Hann er hlýr
og nærgætinn við þá, sem tóku að
sér ungan dreng af Norðurpólnum,
en það hefur löngum verið ein-
kenni hans að gleyma ekki því,
sem honum hefur verið vel gert.
Hitt getur hann þá einnig munað
lengi, þó að hann hafi einatt reynt
að dylja viðkvæmni sína og
rómantískt upplag með því, sem
iöngum hefur verið nefnd „kilj-
anska". Það er ekki einasta mikið
afrek út af fyrir sig að skapa
ógleymanlegan heim úr margvís-
legum brotum reynslu sinnar,
heldur er það á fárra færi að gefa
þjóð sinni nýtt tungutak, sem
aldrei verður unnt að ganga
framhjá, hversu mörg æði eða fár
eiga eftir að geisa eins og faraldur
um ritlist okkar og menningu að
öðru leyti. „Vmsir halda að
náttúran sé mjög gáfuð í stjórn-
málum“, segir í Sjömeistarasög-
unni, „og muni seint þreytast á að
finna upp stríð og dýrtíð til að
afmá þann kláðamaur á jarðkúl-
unni sem mannkvikindið virðist
vera; láti koma drepsóttir ef stríð
ekki duga. En mannkindin er
nokkuð seig og aidrei fjölgar fólki
eins hraustlega og uppúr styrjöld
að viðbættri pest.“
Dulvættasam-
band við Svía
Margt er að venju í senn
spaugilegt og eftirminnilegt í
Sjömeistarasögunni og verður ekki
farið út í þá sálma hér, enda er það
ritdómara og fræðimanna að
brjóta bækur til mergjar en ekki
bréfritara, sem geta ekki státað af
öðru en nafnleysinu einu saman.
En skemmtilegar bækur virðast
ekki eiga upp á pallborðið nú um
stundir, hvað þá ef þær glitra af
stílsnilld. Óunnið hráefni er að því
leyti betur í stakk búið, ef hægt er
að flokka það undir þjóðfélagsvís-
indi, þ.e. félagsfræði í skáldsögu-
formi. Að þessu hendir Laxness
gaman í síðustu bók sinni. Þó leyfá
væntanlega margbrynjaðir sér-
fræðingar í tittlingaskít, að minnt
sé á fjörlegar, óþjóðfélagslegar, en
einatt hnyttnar mannlýsingar í
þessum ritverkum skáldins, og
getur bréfritari t.a.m. vottað af
eigin reynslu, að þau örfá orð, sem
látin eru falla um Boga Ólafsson,
menntaskólakennara, geta ekki að
hans mati hitt betur í mark: „Bogi
gaf oft útaf sér launfyndnar en
illmúraðar og samt einhvernveg-
inn aldeilis meinlausar athuga-
semdir við þá pilta sem voru
raunverulega heimskir og fákunn-
andi einsog undirritaður þó mér
fyndist annað sjálfum ...“
Þá er það ekki síður athyglis-
vert, hve skáldinu hefur ungum
þótt gaman að frýnast í verk alls
kyns höfunda, ekki sízt norskra;
segist aldrei hafa losnað til fulls
undan áhrifum Hamsuns, nefnir
sveitasögur Björnsons heimsbók-
menntir og ljóstrar því loks upp í
fyrsta sinn, að kveikjan að Sölku
Völku hafi leynzt í lítt þekktri bók
eftir Jónas Lie.'
En maður veit að vísu aldrei,
hvenær Halldóri er mikið niðri
fyrir og hvenær ekki. Líf hans og
verk eru fléttuð úr þverstæðum,
sem stundum er erfitt að henda
reiður á. Þegar hann talar um
Söngva förumannsins sem snilld-
arkvæði og segir, að það sé „einsog
áð standa í miðjum heilsubótar-
geisla" að hlýða á kímniljóð
Tómasar Guðmundssonar og
„kurteisar heimsádeilur hans“,
skemmtir hann okkur með því, að
Pétur Jakobsson, fasteignasali,
hafi verið „gott skáld þar sem
hann er bestur og þó enn betri þar
sem hann er verstur". Og ennfrem-
ur: „Snemma fór að bera á þeirri
geðbilun hjá mér að þykja góðar
bækur vondar ef þær voru góðar,
öfugt við séra Jóhann: „góðar
bækur eru góðar ef þær eru
góðar“; og oft bestar þær sem voru
verstar."
Pétur Jakobsson var sérkenni-
legur maður og samtalsgóður; og
minnti á Sartre.
Það fer ekki hjá því, að það
hvarfli að manni, að það sé
sannleikskorn í þeirri sjálfslýs-
ingu Halldórs Laxness, þegar hann
talar um þennan „óútskýranlega
gest af Norðurpólnum". Og alltaf
skal hann afgreiða „viðkvæmustu"
dægurmálin með þeim hætti ein-
um sem er við hæfi. A einum stað
segir hann t.a.m.: „Segja má að við
höfum haft dulvættasamband við
svía síðan í fornöld." A öðrum
stað, eins og fyrr getur: „Núna er
tilamunda fögrum bókmenntum
yfirleitt skift í tvo poka. Málið er
mjög einfalt. Maður flettir upp
einhversstaðar í bók, þefar stund-
arkorn og finnur á augabragði
hvorumegin bókin á heima; það er
semsé annaðhvort hægribók eða
vinstribók en bækur sem þar
liggja á milli skifta ekki máli. Sá
maður núna sem skiftir bókum í
aðrar kategóríur en tvær er
vægast sagt „eitthvað skrýtinn";
kanski keyptur til að þjóna
einhverjum enn verri djöflum en
hægri og vinstri; vissara að nefna
hann ekki. Það má einu gilda hvort
bækur núna eru góðar eða vondar;
sígild verðlagníng á bókum horfin;
um bókmentagildi er ekki spurt,
það er hlægilegt hugtak ...“
Og ennfremur: „Núna er sagt:
við breytum þjóðfélaginu með illu
eða góðu; byltum því; þá læknast
öll þessi mein. Og samt finst okkur
að höfundar núna séu of einfaldir,
eða blátt áfram lítilfjörlegir og
hafi ekki einusinni vald á rök-
semdafærslu; margir þeirra æpa;
mann langar að fara að lesa aftur
ástamálaþrugl einsog í bókum
Amalíu Skrarn."
Sannfræði og
skáldskapur
Eins og fyrr getur er minnzt á,
séra Jóhann dómkirkjuprest í
Sjömeistarasögunni. Hann er fyr-
irmynd fjölmargra persóna í
ýmsum bókum skáldsins; dóttur-
sonur hans, Þorkell Jörgen Klerk
segir í samtali við Mbl. nýlega að
afi hans hafi gengið hempuklædd-
ur um Reykjavík, talað við fátækt
fólk um hagi þess og vikið að því
smáræði. „Guð blessi okkur mat-
inn,“ sagði hann að kvöldverði
loknum eins og fjallræðufólkið í
minningasögum skáldsins — og
fékk sér svo rækilega í nefið með
þessum orðum: „Enginn þykist of
vel mettur, nema fylgi tóbaksrétt-
ur.“ Þessi skemmtilegi maður
skírði Halldór, en páfanum í Róm
þóknaðist að taka það ekki gilt.
Þá er éinnig vitnað til Guðs-
gjafaþulu í Sjömeistarasögunni:
„Einari Ólafi kyntist ég hinsvegar
fyrst þegar við urðum samferða til
íslands á gamla Gullfossi vorið
sem „stóra krakkið" varð 1920, sjá
upphaf Guðsgjafaþulu ...“ Þetta
leiðir hugann að því, að essay
rómanar Halldórs Laxness eiga
sér langan aðdraganda og raunar
rætur í Brekkukotsannál, þar sem
hann fjallar um atburði úr æsku
sinni. Höfundur Njáls sögu segir
ek á einum stað, en við vitum því
miður ekki, hver þessi ég var.
Halldór Laxness talar einnig í
fyrstu persónu í Brekkukotsannál.
I Guðsgjafaþulu er talað um
„ævisöguritarann" og Innan-
sveitarkronika er byggð á minnum
eins og fornar sögur íslenzkar, sbr.
I túninu heima, en þar segir svo:
„Synir mosfellspresta höfðu frá
alda öðli átt brösótt við hrísbrúar-
menn; þessir tveir (leikfélagar
skáldsins og synir prestshjón-
anna) sögðu mér margt af við-
skiptum sínum við þá; ég bjó
einusinni til um það róman og
hefði sá þolað að vera leingri, og
betri“ (þ.e. Innansveitarkronika).
Skáldið hefur reist flest verk sín
á heimildum og má nefna íslands-
klukkuna, Heimsljós, Gerplu og Para-
/
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1978
17
dísarheimt. En úr því fer hann að
skrifa skáldsögur um minningar,
Brekkukotsannál, Guðsgjafaþulu
og Innansveitarkroniku; síðan
Sjömeistarasöguna og hliðstæður
hennar tvær og verður þá einatt
erfitt að skilja á milli skáldskapar
og sannfræði. Athyglisvert er, að í
minningasögunum þremur, I tún-
inu heima, Sjömeistarasögunni og
Úngur eg var, vitnar Laxness í
síðustu skáldsögur sínar eins og
væru þær einnig skáldsögur í
ritgerðarformi. „En kirkja hafði
ekki risið að Mosfelli sjálfu síðan
hún var brotin árið 1889 í
Innansveitarkroniku“ segir í
minningasögunni I túninu heima
og í Úngur eg var segir m.a.: „En
Óskar (Halldórsson) hafði tvö
herbergi á leigu í Kolbjörnsens-
gade, og þegar ég sagði honum að
ég væri að leita mér gistíngar í
nokkra daga áðuren ég færi heim,
þá sagði hann: „blessaður kondu
og búðu hjá mér meðan þú stendur
við í bænum (upphaf Guðsgjafa-
þulu).“ í Guðgjafaþulu segir svo:
„Mér líkar við þig, kondu bara með
mér heim núna: Eg á von á svíum,“
segir Islandsbersi við ævisögurit-
arann. Og síðar: „Gistu hérna,
segir hann. Ef þú ætlar að skrifa
ævisögu mína þá verðurðu að sjá
hvurnin ég lifi.“
I Brekkukotsannál segir m.a.
svo: „Eg vil enn ítreka það sem ég
hef oft látið liggja að á þessum
blöðum, að ég er ekki maður til að
útmála með réttum orðum verk
Garðars Hólms. Við vorum bornir
og barnfæddir sinnhvorumegin við
sama kirkjugarð og höfum ævin-
lega verið kallaðir náskyldir menn
og margir ruglað okkur saman,
sumir með öllu farið mannavillt á
okkur ...“
í Brekkukotsannál eru ævisögu-
stellingar, hefur skáldið sagt.
Vegna ummæla Halldórs Lax-
ness um Innansveitarkroniku, sem
vitnað er í hér að framan, er ekki
úr vegi að rifja upp það, sem hann
sagði um ritun fornra íslenzkra
sagna í fyrrnefndu útvarpssamtali
vegna þess hve auðvelt er að
heimfæra orð hans upp á Innan-
sveitarkroniku, þótt hann gefi
henni ekki þá einkunn sem hún á
skilið, svo glitrandi og hnitmiðað
listaverk sem hún er, en jafnframt
einfalt og samið utan um eina
hugmynd, sem sprottin er úr
hversdagslegum hlutveruleika;
hann sagði: að margar fornar
sögur væru skrifaðar utan um
eitthvað eitt mál, eina eða tvær
hetjur, „oft eitthvert mjög einfalt
grundvallaratriði"; síðan sýna
höfundarnir kunnáttu sína og
snilli, „hæfileika í því að láta þetta
litla umræðuefni þróast í höndun-
um á sér. Það eru engin takmörk
fyrir því, hvað það getur orðið
altækt og í rauninni stófenglegt.“
Semsé: að hér hafi verið e.k. skóli
eða hópur mikilla rithöfunda sem
náðu svo langt í þeirri list „að búa
til sögu rétt“ að einsdæmi er.
Huldufólks-
kvædi og
ritstýrd
sagnfrædi
I samtalsritgerðunum, Skegg-
ræður gegnum tíðina, segir m.a.
svo undir kaflaheitinu Mosdæla
saga:
„Halldór Laxness segir um
Innansveitarkroniku sína, að þar
hafi hvert einasta pút og plagg
grundvöll í veruleikanum, og
raunar mætti taka enn dýpra í
árinni, því að margt rís þar á
bréfuðum og bókfærðum stað-
reyndum. Þannig er kronikunafn-
giftin í rökréttum tengslum við
efnið.
„Flitt og annað er liðkað til í
frásögninni," segir skáldið, „í því
skyni að gera hana formfegurri;
ártöl, nöfn eða staðir standa ekki
alténd heima. Ég var að leita til
baka, til upphafs skáldsögunnar,
þar sem hún byrjar í kroniku eða
eftirlíkingum áf kroniku. Skáld-
saga er ritstýrð sagnfræði og
eftirlíkt sagnfræði. Maður þykist
vera að tala um veruleika, en það
er sá veruleiki þar sem höfundur-
inn skipar hlutunum sjálfur í röð,
„rétta“ röð, a.m.k. eftir sinni beztu
samvizku. Það er tilraun til að fá
lesandann til að trúa sagnfræði,
sem maður hefur ritstýrt sjálfur
eða búið út. En skáldsaga er samt
að því leyti raunveruleg, að
höfundurinn getur aðeins sagt frá
atburðum, mönnum, hugmyndum,
flækjum og árekstrum, sem hann
hefur sjálfur lifað. Hann hefur
fólkið í handraða, a.m.k. í bútum,
setur síðan bútana saman. Höf-
undurinn getur ekki farið út fyrir
sína eigin reynslu; en hann ritstýr-
ir henni. Hann býr sér til grind
sem er þegar bezt lætur eins
rökrétt og grind í húsi, síðan fyllir
hann upp í grindina með reynslu
sjálfs sín. Annað hefur hann ekki
fram að færa en reynslu sjálfs sín.
Maður er andsvar við þeim áhrif-
um, sem hann verður fyrir í
lífinu.“
Þarna segir skáldið sem sé skýrt
og skorinort frá því, hvað fyrir
honum vakir, og þurfa menn ekki
að ganga í grafgötur um það. En
við þurfum ekki heldur að velta
vöngum yfir markmiðum hans, svo
glögga grein sem hann gerir
sjálfur í Sjömeistarasögunni fyrir
tilgangi sínum og takmarki í lífi
og verkum. Hann segir ungur:
„Það starf sem ég gæti hugsað mér
væri að leita að upptökum Nílar."
Sú Níl sem hefur heillað könn-
uðinn Halldór Laxness á sér
margar kvíslar — og kannski er
hún ekki til nema í skáldskap; eða
eins og skáldið segir í óviðjafnan-
legum kafla, þegar hann kemur
með handritið að Barni náttúr-
unnar til föður sins:
„Dáið er alt án drauma..
Um þessa vísu sagði faðir hans,
Guðjón í Laxnesi: „Þetta er
þekkileg vísa, sagði hann. Ég vissi
altaf þú værir dálítið hagmæltur
Dóri minn.“ Þessi athugasemd er
öðruvísi í kaflanum, sem Mbl. fékk
að birta, áður en Sjömeistarasag-
an kom út, en það var sunnudag-
inn 29. okt. sl., þar er þetta svo —
og breytti skáldið því í síðustu
próförk: „Þetta er þekkileg vísa,
sagði hann. Ég vissi ekki þú værir
svona hagmæltur Dóri minn.“ En
Guðjón í Laxnesi hafði heyrt eldri
vísu eftir son sinn, sem honum
líkaði vel og vissi að hann væri
„dálítið hagmæltur". Þessa vísu
orti drengurinn 11 ára gamall og
fjallar hún um Esjuna, eins og
bókfært er undir lok Sjömeistara-
sögunnar. Þannig geta Skáldsögur
í ritgerðarformi átt með köflum
rætur í gallhörðum staðreyndum
og er full ástæða til að leiðrétta
þann skáldskap, sem vex úr slíkum
veruleika; eða hvað?
I Skeggræðunum segir svo: „Það
hlýtur að vekja athygli, að i
skáldverki Halldórs Laxness
Kristnihald undir Jökli, segir á
einum stað: „„Vinnan er guðs dýrð,“
sagði amma mín.“ Óg seinustu orð
Jóns prímusar við Umba í þeirri
sömu bók eru: „Sá sem ekki lifir í
skáldskap lifir ekki af hér á
jörðinni". Þau orð minna á ljóðið í
Barni náttúrunnar:
-Páift er allt án drauma
ok dapur heimurinn."
Svona huldufólkskvæði mundi
hann yrkja enn í dag, ef marka má
í túnjnu heima (242. bls.)
Allt hverfur semsé til upphafs
síns. Og upphaf Nílar í þessu
tilfelli er í skáldinu sjálfu.
Starfsþjálf-
unar kvenna
síður þörf
á Norðfirði
en SV-landi?
Könnun á jafnrétt-
ismálum á 4 stöðum
Nýlega er lokið könnun á
jafnréttismálum í þeim fjórum
bæjum. sem skipað hafa séstaka
jafnréttisnefnd. en verkið unnu
borbjörn Broddason lektor og
Kristinn Karlsson félagsfræði-
nemi. Skýrslur eru með töflum
yfir hvern kaupstað. en einnig
samanburðarskýrsla um staðina
fjóra.
I töflum um atvinnuj'áttöku
kvenna kemur fram, að 49 til 57%
giftra kvenna í þessum kaupstöð-
um starfa utan heimilis, og frá
7—11% þeirra vinna meira en 8
klst um helgar.
MINNI MENNTUN
I kaflanum um menntun svar-
enda og maka þeirra er flokkað í
15 menntunarstig. Þar má m.a. sjá
að karlar með gagnfræðapróf,
landspróf eða minni menntun eru
frá 21 upp í 35% í kaupstöðunum
fjórum, en sambærilegur fjöldi
kvenna á þessu menntunarstigi er
frá 64 í tæp 80%
Ef flett er í skýrslunni má þar
finna margs konar fróðleik.
Til dæmis er þar að finna álit
karla í öllum bæjunum á því, hvort
þörf sé fyrir starfsþjálfun fyrir
húsmæður, sem vilja fara út á
vinnumarkaðinn. I Garðabæ,
Hafnarfirði og Kópavogi eru frá 84
niður í 82% karla á þeirri skoðun
að starfsþjálfunar sé þörf, en
aðeins rúmlega 71 % á Neskaup-
stað er þeirrar skoðunar. Hlið-
stætt svara rúm 12% karla á
Neskaupstað spurningunni neit-
andi, en rúm 5—6% í hinum
bæjunum.
Svipað er uppi á teningnum
meðal kvenna í viðhorfum til
þessarar spurningar. Þar sést að
frá rúmum 88%. í rúm 92%. kvenna
í Garöabæ, Hafnarfirði og Kópa-
vogi telja þörf á starfsþjálfun
fyrir húsmæður, sem vilja út á
vinnumarkaðinn. Hins vegar er
hlutfall þeirra kvenna sem það
vilja á Neskaupstað lægst, eins og
meðal karla, eða rúm 86%>.
Athyglisvert er að sama tilhneig-
ing kemur fram meðal karla og
kvenna í Neskaupstað í því að þar
er afgerandi hæst hlutfall jákvætt
gagnvart vinnu kvenna utan heim-
ilis, aftur á móti er þar lægst
hlutfall þeirra sem telja þörf á
starfsþjálfun fyrir húsmæður, sem
vilja út á vinnumarkaðinn. Skýr-
ingin á þessu felst væntanlega í
þjóðfélagslega viðurkenndu mikil-
vægi vinnu kvenna við fiskvinnslu,
störf sem hingað til hafa verið
hefðbundin kvennastörf og ekki
talin krefjast annarrar starfs-
þjálfunar en þeirrar sem fæst í
vinnunni sjálfri. Hins vegar er
ástandið annað á höfuðborgar-
svæðinu, þar sem konur eru
stöðugt að sækja í meiri mæli í
störf, sem hingað til hafá verið
álitin karlastörf.
LAUNAMISMUNUR
A svörum karla við spurning-
unni um hvort launamismunur í
þjóðfélaginu sé of mikill, eðlilegur
eða of lítill sést að langflestir telja
launamismuninn of mikinn. Þar
eru frá rúmlega 71% til 74% karla
í Kópavogi, Hafnarfirði og á
Neskaupstað, en rúmt 61% í
Garðabæ er þeirrar skoðunar. Þeir
sem telja launamismuninn eðlileg-
an eru flestir í Garðabæ eða rúm
18% karla, rúm 15% í Kópavogi
eru þeirrar skoðunar, rúm 13% í
Hafnarfirði en aðeins 7% karla á
Neskaupstað. Loks telja 2,8% til
4% í Neskaupstað, Kópavogi og
Hafnarfirði launamismun of lítinn
og 11% í Garðabæ.