Morgunblaðið - 26.11.1978, Blaðsíða 24
24
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. NÓVEMBER 1978
búð-
irnar
viö ofnana, hún er mjög erfið, og
það er lagervinnan reyndar líka.
Önnur vinna þarna er bærileg —
fyrir utan niðurlæginguna. Ég hef
vitað menn handleggsbrjóta sig til
þess að fá nokkurra daga frí frá
vinnu. Ég hef líka séð menn
höggva af sér fingur, gleypa nagla,
brenna sig á höndum, sprauta
einhverjum óþverra í æð í þessu
sama skyni, og ég gæti talið
fjölmörg ráð önnur ...
Alt var þetta vitanlega refsivert.
Hjúkrunarfólkið var á verði og
neitaði stundum að taka til
meðferðar menn sem það taldi
hafa slasað sig af ásettu ráði. Ef
upp komst var mönnum stungiö í
steininn. Urðu þeir svo bara að
vona hið bezta, því læknishjálp
fengu þeir enga, nema í algerum
neyðartilfellum. Sumir skáru á
slagæðar sér í þeirri von að þá
kæmi læknir .. .
21/2 milljón fanga
í svona refsifangabúðum getur
að líta nokkuð góðan þverskurð úr
samfélaginu. Og þar verður maður
margs vísari um viðhorf sovézkra
alþýðumanna til stöðu sinnar, og
til laga og réttar.
Fæstir þeirra sem lenda í
fangabúðum í Sovétríkjunum eru
„úrkynjaðir" ellegar atvinnu-
glæpamenn. Að því er við kom-
umst næst, er alltaf u.þ.b. tvær og
hálf milljón fanga í Sovétríkjun-
um. Það er 1% þjóðarinnar,
hundraðasti hver maður. Oft
munu þeir fleiri. Nú er meðallengd
fangavistar ein fimm ár, og
afbrotamenn varla nema 20—25%
allra fanga, og verður þá ljóst, að
nærri þriðjungur allra sovézku
þjóðarinnar hefur einhvern tíma
setið í fangabúðum.
Þetta gefur til kynna gífurlega
glæpatíðni. Það er ríkið sem
stendur fyrir henni — og hefur
gildar ástæður, sem sé efnahags-
ástæður. Fangar eru nefnilega
ódýrt vinnuafl, reyndar nærri
ókeypis. Auk þess má flytja þá til
að vild yfirvalda eftir því hvar
vinnuafls er mest þörf hverju
sinni, þá má setja í hvaða skítverk
og erfiði sem er því þeir geta ekki
möglað. Fangar eru t.d. oft sendir
út í óbyggðir þangað sem engir
fengjust aðrir nema fyrir margfalt
kaup. Er það til marks að í
Voronseh voru ekki nema 10
fangabúðir þegar ég var þar, en í
Perm, norðar og nær Úralfjöllum,
þar sem ég var 1973—74, voru þær
50...
Öll mestu mannvirki í Sovétríkj-
unum — stíflugárðar, áveitur,
vegir og bæir norður undir heim-
skauti, hafa verið reist í nauðung-
arvinnu, og nær eingöngu með
handafli. Það eru varla ýkjur, að
það yrði algert efnahagshrun í
Sovétríkjunum ef allir fangar yrðu
náðaðir í einu ...
„Fyrirmyndart>egninn“
Mönnum er hollast að vera
námfúsir og hafa augun hjá sér í
fangabúðum. Það getur skipt
sköpum. Menn verða að læra á
lífið þar eins og annars staðar —
múta vörðum, koma sér vel við alla
sem hafa aðgang að matarbirgð-
um, o.s.frv.....Flest fæst fyrir
mútur, matur, heimsóknir ætt-
ingja skilorðsbundin náðun...
I þessum hnakkavélum, fanga-
búðunum, lenda milljónir manns,
Hinir „virku“
Það þótti mér einkennilegt er ég
kom í fangabúðirnar, að annar
hver maður þar bar einhvers
konar merki á jakkaermi sinni:
rauða borða, rendur, þríhyrninga
eða tígla. Þetta reyndist vera
SlO-hópurinn svonefndi, „Lög- og
„Það er í raun og veru enginn munur á glæpamönnum og vörðum þeirra, nema búningurinn“
Vladimir
Bukovsky:
Það var svo kalt að
legði maður höndina
á bekkinn fraus hún
föst.
Þá var ég kominn í fangabúðir.
Þetta var í nýbyggð, og hét í Bor. I
búðunum voru níu skálar. Sex voru
svefnskálar, einn matskáli, skóli
og baðhús. Þrengslin voru mikil,
að ekki sé meira sagt. Hverjum
svefnskála var skipt í fernt og
voru í hverju herbergi 60—80
manns. Kojur voru á tveim hæðum
og jafnvel þrem. Samtals munu
hafa verið 2000 manns í búðunum
öllum. Umhverfis svefnskálana og
vinnusvæðið voru margföld gadda-
vírsgerði, bersvæði á milli, en
turnar með jöfnu bili og í þeim
vopnaðir verðir.,
Hvarvetna um búðirnar hengu
uppi skilti með hvatningu um
aukin afköst, töflur og linurit um
framleiðsluna, og ýmis „fræðandi"
merki og myndir. Ég man t.d. eftir
feiknarmiklu skilti, sem náði yfir
heilan vegg í skálanum okkar. Þar
gat að líta mynd af konu, sem
studdi hönd undir kinn og var
heldur döpur á svip; og stóð
eitthvað undir, sem ekki var
auðlesið úr fjarlægð því þetta var
eftir einn trúnaðarmanninn í
búðunum og stafagerðin ekki
hárnákvæm. En þegar betur var
gáð re.vndist áletrun þessi svolát-
andi: „Mundu að vinna vel sonur
minn, og hegða þér vel; þá
verðurðu fljótlega látinn laus“!
regludeildin". Þessir fangar voru
sloppnir af „glapstigunum" sem
þeir höfðu leiðzt út á, komnir „vel
á veg til endurhæfingar“ og orðnir
virkir í sameignarstarfinu" eins og
stjórn búðanna komst gjarna að
orði þegar hún var að biðja þeim
lausnar. Það var farið að biðja
þeim lausnar þegar þeir voru
búnir að afplána svo sem helming
eða tvo þriðju dóms síns (fór eftir
sökunum). En meðmælin sem ég
tilfærði áðan þýddu það, að fangar
þessir höfðu látið leiðast til
samvinnu við fangabúðastjórnina.
Þeir voru einkenndir eins og ég gat
um áðan, en þannig að þeir komu
fyrir sjónir eins og einhvers konar
sjálfboðasamtök þarna í búðunum,
nokkurs konar sjálfstjórn fanga.
Þeir stjórnuðu reyndar. Þeir settu
sér og samföngum sínum ýmsar
reglur og var hinum „ósamvinnu-
þýðari" hollast að fara eftir þeim.
Þeir sem komnir voru „vel á veg til
endurhæfingar" níddust annars á
þeim, og vitanlega með fullum
vilja yfirmanna búðanna.
Afturbatamenn þessir höfðu
völd til þess að kúga samfanga
sína, og þeir neyttu þeirra. Endr-
um og eins var óbreyttu föngunum
nóg boðið, og það sauð upp úr. Þa
varð uppreisn í búðunum. Nokkrir
hinna „endurhæfðu" voru drepnir,
aðrir limlestir en sumir sluppu
með kúlur og marbletti eftir
kylfur ellegar rispur og svöðusár
eftir hnífa. Hinir forðuðu sér inn í
varðskálann og skriðu undir
verndarvæng húsbænda sinna.
Enn aðrir hlupu á gaddavírsgirð-
slafrar í sig einhverja kássu,
hendist síðan út aftur og niður að
aðalhliði og reynir að hneppa að
sér jakkanum á hlaupunum.
Gráa fylkingin
Fangarnir standa þarna í fylk-.
ingu, menn eru að reyna að verma
hendur sínar uppi í ermunum,
hafa dregið niður eyrnaskjólin á
húfunum og bundið undir hökuna;
það er jökulkuldi. Allir eru grá-
klæddir, og þessi gráa fylking
þokast áfram, menn ganga þétt
eins og þeir vilji hafa hita hver af
öðrum. Svona silast fylkingin
áleiðis til verksmiðjunnar.
Vinnan í húsgagnaverksmiðj-
unni er ekki erfið miðað við suma
aðra vinnu sem tíðkast í fangabúð-
um. Þó að undantekinni vinnunni
Sovétmaðurinn Vladimir Bukovsky eyddi meira en helmingi
fullorðinsára sinna sem pólitískur fangi uns hann var sendur
nauðugur í útlegð 1976. Þar eystra nota peir prennskonar
refsistofnanir: fangelsið, fangabúðirnar og geðveikrahælið.
Bukovsky, sem nú er við nám í Cambridge í Englandi, lýsir peim
öllum í ævisögu sinni, enda hefur hann kynnst peim öllum.
Morgunblaðið birti síðastliðinn sunnudag frásögn hans af vistinni á
geðveikrahælinu. Hér er annar kafli úr bók pessa sovéska
píslarvotts, og sem fyrr byggir höfundurinn á eigin reynslu. Árið
1967, pegar Bukovsky var 25 ára gamall, var hann dæmdur til priggja
ára fangabúðavistar fyrir pátt sinn í mótmælafundi á Pushkin-torgi í
Moskvu. Tilefni hinna dýrkeyptu mótmæla: Nýskeð handtaka og
fangelsun nokkurra sovéskra andófsmanna.
ingarnar í ofboðinu. Fyrir kemur í
svona uppreisn að uppreisnar-
menn leggja eld í skálana. Verður
þá umsátursástand um hríð, vörð-
um er fjölgað um helming, kallað á
varalið og búist til að berja
uppreisnina niður af fullri hörku.
Éftir á er hafin rannsókn. Það
hefst uppi á forsprökkum óeirð-
anna. Haldin eru yfir þeim sýnd-
arréttarhöld, vanalega í búðunum
sjálfum, og þeir dæmdir til dauða
— eða 15 árum bætt við fangavist-
ina ...
Fátt er ömurlegra tilhugsunar
en það, þegar ræst er í fangabúð-
um eldsnemma að morgni um
hávetur. Menn eru i svefnrofum,
verksmiðjuflautan hvín án afláts
og menn halda í síðasta drauminn
dauðahaldi. Maður skreiðist á
fætur, tilneyddur, klæðir sig í
snatri og hleypur út í matskála
„Mundu að vinna
vel, sonur minn“