Morgunblaðið - 26.11.1978, Page 1

Sunnudagur
26. nóvember
Bls. 33—64
Leifur Muller
IFANGABÚDUM NASISTAI
Komió í búöirnar
- 33 árum síóar
LEIFUR Muller er eini núlifandi íslendingurinn sem gisti hinar alræmdu
fangabúðir nasista. Hann var handtekinn í Noregi stríðshaustið 1942 og varð
ekki laus úr prísundinni fyrr en í stríðslok, tveimur og hálfu ári síðar. Hér
lýsir hann heimsókn sem hann og norskir pjáningabræður hans fóru í á
Þessar sömu slóðir núna í vor. — Þetta er fyrsta grein hans af fjórum.
Fyrst er að greina frá
aðdragandanum að þessari
óvenjulegu níu 'daga ferð til
Danmerkur, Þýzkalands og Frakk-
lands 1. maí s.l. til þess að skoða
fangabúðir nazista úr síðari
heimsstyrjöldinni. Þátttakendur í
þessari ferð voru samtals 46. Við
vorum 16 sem höfðum setið meira
og minna í þessum fimm fanga-
búðum, sem við komum til, en
hinir voru ættingjar og skyld-
menni fanga er létust í einhverri
þessara fangabúða.
Eg var í Noregi er styrjöldin
skall á 1939 og þegar stríðið dróst
á langinn ákvað ég sumarið 1942
að reyna að komast heim til
Islands, en sú tilraun mistókst því
miður hrapallega.
Það var hringt á dyrabjöllunni
þar sem ég bjó á Bygdö Allé í Ósló.
Fyrir utan dyrnar stóðu tveir
óeinkennisklæddir menn sem ég
hafði ekki séð áður. Þeir kynntu
sig og sögðust vera frá útlendinga-
eftirlitinu og óskuðu eftir að ég
kæmi með þeim niður á skrifstofu
til þess að ganga endanlega frá
ferðaleyfi mínu til Svíþjóðar, sem
ég hafði þá nýlega sótt um. Ég fór
með þeim — og þar með byrjuðu í
raun og veru hörmungar mínar og
kynni mín af nazistum og hinum
illræmdu fangabúðum þeirra.
Fangelsi og fangabúðir
Ég komst nokkuð fljótt að því á
leiðinni til „útlendingaeftirlitsins“
að ferðinni var ekki heitið þangað.
Heldur var farið með mig á
„Victoria Terrasse" sem voru
aðalbækistöðvar Gestapo (leyni-
lögregla nazista). Þar virtust
Nútíma þrælkunarvinna
menn vita allt um mína hagi og
fyrirætlanir. Áform mín um skóla-
vist í Svíþjóð væru fyrirsláttur
einn og tilgangur ferðarinnar væri
auðvitað sá, að ég ætlaði til
Islands um England, eins og fram
að þessu hafði verið hægt. Þrátt
fyrir skilríki mín um skólavist í
Svíþjóð, sem ég hafði meðferðis,
báru andmæli mín engan árangur.
Var síðan farið með mig til
Möllergaten 19, sem var þá aðal-
gæzlufangelsi nazista í Noregi.
Þar lenti ég með þremur öðrum í
eins manns klefa og vorum við þar
í einangrun í þrjá mánuði. Ekkert
að lesa, engar heimsóknir, engin
bréf, ekkert samband við umheim-
inn. I þessari ömurlegu vistarveru
læröi ég samt að tefla. Taflborðið
var teiknað á salernispappír með
tannkremi og taflmennirnir búnir
til á sama hátt og merktir með
upphafsstööum. Þessi dægradvöl
okkar var auövitað stranglega
bönnuð og taflið var að lokum gert
upptækt. En þrátt fyrir óvissu og
hungur var það kuldinn sem fór
verst með okkur í þessu hrörlega
næstum því hundrað ára gamla
fangelsi.
Óvænt ferö til
Grinifangabúöanna
Einn daginn var ég kallaður
fram úr klefanum og mér var
tilkynnt, að nú væri dvöl minni
lokið þarna. Ekki hvarflaði annað
að mér en að nú myndi ég verða
frjáls maður aftur — en þar
skjátlaðist mér illiiega. Ég var
ásamt nokkrum öðrum föngum
rekinn upp í bifreið sem síðan ók
af stað. Eftir hálftíma akstur var
stoppað og við okkur blöstu
Grinifangabúðirnar.
Þetta var um miðjan janúar
1943 og urðu þetta mikil og snögg
viðbrigði að koma úr fangaklefa og
í Grinifangabúðirnar þar sem við
vorum látnir vinna úti alla daga —
hvernig sem viðraði. Þetta varð
mér ofraun og fékk ég fljótlega
lungnabólgu. Á meðan ég dvaldi
fárveikur á sjúkradeildinni átti ný
fangasending að fara til Þýzka-
lands, um 200 manna hópur, og var
ætlunin að ég yrði einn af þeim.
Sjá nœstu