Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
10__________
Friðjón GMÍimunfcson:
Það þarf að al-
friða rjnpnna
í dafíblaðinu Tímanum þann 26.
sept s.l. er stutt viðtal við
prófessor Arnþór Garðarsson
fu(jlafræðinj; um veiðitíma gæsa,
anda oj; rjúpna, þar sem fram
koma þessar skoðanir:
1. Að samræma beri veiðitíma
anda. Kæsa ojí rjúpna. sem verði
frá 1. sept. — 23. des. ár hvert. í
f.vrsta laj;i vej;na þess að náttúrlej;
afföll séu verulej; af rjúpna-
stofninum að haustinu, á tímabil-
inu 1. sept. — 15. okt., oj; í öðru
laj;i af því að j;*saveiðimenn
freistist til óloj;lej;ra rjúpnaveiða
á því tímabili, eins oj; nú háttar, í
tenj;slum við j;æsaveiðar. Það er
að sejya á þeim tíma, sem má
skjóta j;æsir en ekki rjúpur. Því sé
rétt að lenjya veiðitíma rjúpna og
hefja hann fyrr til þess að „nýta
stofninn betur“ oj; koma í vej; fyrir
ólöj;lej;ar rjúpnaveiðar.
2. Að við núvcrandi aðstæður
hafi veiðar enj;in áhrif á rjúpan-
stofninn oj; ekkert mæli með
friðun rjúpunnar.
Mér finnst ástæða til að j;era
dálitlar athuj;asemdir við þessar
skoðanir prófessorsins, vej;na þess,
aö það er að jafnaði tekið mark á
umsöj;num sérfróðra manna, jafn-
vel þej;ar auðsætt virðist að þær
séu tóm vitleysa: -
1. Það mun næsta sjaldsa'ft að
umtalsverð affiill verði á rjúpu-
unj;um í mánuðunum sept.—okt..
frekar munu unj;arnir drepast fyrr
á uppvaxtarskeiðinu, t.d. í júlí-
mánuði, ef illa viðrar þá oj; hret
j;erir. Auk þess eru rjúpuungar
ekki búnir að ná gagnsömum
þroska fyrr en í fyrsta lagi um það
bil, sem núgildandi veiðitími hefst,
enda mun upphaf hans við það
miðaður. Veiði ungviðanna hlýtur
að vera óhagkvæm. Lenging veiði-
tímans aftur á bak myndi því síður
en svo stuðla að „betri nýtingu
stofnsins", jafnvel þó hann þyldi
aukna sókn.
Gæsaveiðar oj; rjúpnaveiðar
munu vart eða ekkr samrækilegar.
Gæsir halda sig um hausttímann
mjög svo á ræktunarlöndum
bænda, en rjúpur upp til heiða.
Það eru því litlar forsendur fyrir
því að gæsaveiðimenn freistist til
ólöglegra rjúpnaveiða á fyrr
greindu tímabili vegna tengsla þar
á milli, enda hef ég ekki heyrt þess
getið.
2. Sú skoðun náttúrufræðinj;a
að rjúpnaveiðar „við núverandi
aðsta’ður hafi enj;in áhrif á
rjúpnastofninn“ og alfriðun rjúp-
unnar myndi ekkert jjagn gera, og
jafnvel sé óhætt að lengja veiði-
tímann er gersamlega órökstudd
og fráleit kenning sem ekki fær
staðist og stríðir gegn heilbrigðri
skvnsemi. Samkvæmt henni væri
t.d. gagnslaust að beita friðunar-
aðgerðum eða draga úr mikilli
sókn í þverrandi fiskstofna hafs-
ins.
Theódór Gunnlaugsson frá
Bjarmalandi í Öxarfirði og Björn
Haraldsson, Austurgörðum í
Kelduhverfi skrifuðu í haust
athyglisverðar greinar í Morgun-
blaðið. Theódór þann 7. sept. og
Björn þann 26. sept. Hvorttvegjya
þarfar hugvekjur um rjúpnaveiðar
og ástand rjúpnastofnsins og
nauðsyn á friðunaraðgerðum. Eg
vísa til þessara greina, máli mínu
til stuðnings, Báðir gerþekkja þeir
þessi mál af langri reynslu og geta
því trútt um talað. Þeir eru
sammála um að alfriðun rjúpunn-
ar sé eina leiðin henni til bjargar.
Þetta eru sannarlega orð í tíma
töluð og eiga erindi til margra.
Rjúpan hefur ekki veriö alfriðuð
um'fjölda ára og allt bendir til
þess að stofninn þoli ekki þessa
látlausu árlegu sókn, sem sífellt
hefur farið vaxandi undanfarin ár.
Rjúpunni heldur áfram að fækka
og ekki er annað sýnt en að svo
muni verða framvegis að óbreyttu.
Sannleikurinn er því sá, að
alfriðun rjúpunnar hefur dregist
of lengi og er orðin aðkallandi
nauðsyn. En sem betur fer held ég
að mönnum sé smám saman að
verða þetta ljóst.
Með alfriðun er hér aðeins átt
við tímabundnar friðunaraðgerðir,
þ.e. friðun allt árið á meðan
stofninn er að ná sér, þó ég sé
hinsvegar þeirrar skoðunar að
langtímafriðun væri ennþá æski-
legri, ef hún yrði framkvæmanleg.
Sá tími er liðinn, sem betur fer,
að menn þurfi að stunda rjúpna-
veiðar sér til lífsbjargar eða til að
drýgja tekjur. Það var sök sér í
fátæktinni áður fyrr. En nú hafa
allir allt til alls og ekki er víst
kjötskorti til að dreyfa. Menn
hljóta því núorðið að ástunda
rjúpnaveiðar fyrst og fremst til að
þjóna veiðilöngun sinni, en ekki
sér til hagsbóta. En hversu er sú
veiðigleði rétthá?
Aðaltilgangur með alfriðun
rjúpunnar yrði að sjálfsögðu sá að
skapa tegundinni skilyrði til eðli-
legs vaxtar og viðgangs, fuglaunn-
endum til ánægjuauka. En hún
myndi hafa fleiri kosti í för með
sér: Ótímabærum og oft hættuleg-
um ferðum veiðimanna upp um
fjöll og heiðar þegar allra veðra er
von myndi linna. Og landeigendur,
sem vilja nota aðstöðu sína til að
halda hlífiskildi yfir rjúpunni,
þyrftu ekki að eiga í útistöðum við
ólöghlýðna veiðimenn, sem sækja
á að fara með skotvopn í lönd
þeirra án tilskilinna leyfa. Því þó
landeigendur auglýsi bann við
Sveinn Guðmundsson, Miðhúsum:
Sín ögnin af hverju
Miðhúsum. 26. nóv.
Reykhólaskóli. Að undanförnu
hefur verið unnið að því að gera
kennsluhúsnæði Réykhólaskóla
fokhelt á ný, en eins og lesendum
er kunnugt þá brann skólinn í
haust. Stefnt er að því að gera
örlítinn hluta af þessu húsnæði
nothæft upp úr áramótum.
Kirkjan. Hér er búið að vera
prestslaust síðan séra Jón Kr.
Isfeld fór héðan í haust.
Að vonum erum við ekki hressir
yfir þróun þessara mála. Má á það
benda, að enginn prestur er nú hér
í Austur-Barðastrandarsýslu.
Einn prestur mun vera í Vest-
ur-Barðastrandarsýslu og einn
starfandi í Dalasýslu nú sem
stendur.
Sigurður Pálsson námsstjóri
segir okkur frá því, að nemendur
Kennaraháskólans neiti að leggja
stund á kristinfræði og aflýsa hafi
þurft námskeiði sem halda átti
fyrir kristinfræðikennara nú í
sumar. Einhvern tímá hefur
„Kastljósi" sjónvarpsins verið
miðað á ómerkilegra efni en þetta.
Sagt er að Rússár sendi menn til
Svíþjóðar til þess að læra af
Svíum, hvernig auðveldast sé að
afkristna fólk. Ekki er það fjarri
mér að álykta, að íslendingar geti
orðið Rússum liðtækir í því efni.
Þá þyrftu Rússar ekki að hafa
fyrir því að banna utan veggja
kirkjunnar kristindóm í sínu
landi.
Postular heiðinsdóms vitna í
þróunarkenningu Darwins í tíma
og ótíma og varla er sú kennslubók
samin að ekki sé vitnað til þeirrar
kenningar. Þó vita allir, sem á
einhvern hátt hafa reynt að kafa
undir glanshúð þeirrar kenningar,
að hún samanstendur af vísinda-
legu orðagjálfri, órökstuddum og
hreinum blekkingum svo að ekki
sé meira sagt.
Sveinn Guðmundsson.
Ileilbirgðismál. Á síðast liðnum
vetri ákvað Alþingi með lögum að
flytja heilbrigðisþjónustu Aust-
ur-Barðastrandasýslu (og þar var
Flateyjarhreppur ekki undanskil-
inn) til Hólmavíkur og þetta var
gert án vitundar sýslubúa, og
virtist þetta mál einnig hafa farið
framhjá þingmönnum kjördæmis-
ins því ekki kom það fram hjá
nokkrum frambjóðanda flokkanna
á framboðsfundinum í Króksfjarð-
arnesi í vor að þeir vissu neitt um
þetta mál og voru þeir þó spurðir
um afstöðu þeirra til heilbrigðis-
mála í Austur-Barð. Þessi laga-
setning er ekki komin í fram-
kvæmd enda óframkvæmanleg.
Ráðamenn hafa haft heilbrigðis-
mál fólksins hér að bitbeini og
flytja þau hreppaflutningi eftir
eigin geðþótta og vanefndum
loforðum. Þjónusta er ónóg og á
þessi staðhæfing ekkert skylt við
fólkið sem þessa þjónustu veitir.
Það gerir sitt besta. Læknisbú-
staðurinn á Reykhólum er í
vanhirðu. Lítið sem ekkert er gert
til þess að flugvöllurinn veiti þá
þjónustu sem hugsað var í upp-
hafi. Það er óhagganleg staðreynd
að þessi mál verða aldrei leyst
nema með því að endurreisa
Reykhólalæknishérað. Okkur er
reyndar sagt að við séum svo fá’’
að ekkert sé fyrir okkur hægt að
gera. íslendingar eru fámenn þjóð. -
Við höfum þó efni á því að hafa 9
ráðherra og ef við berum okkur
saman við Dani og Svía og miðum
við fólksfjölda þá þyrftu Danir að
hafa 225 ráðherra og Svíar 370.
Væru þessar staðreyndir rök fyrir
því að biðja Dani um að stjórna
okkur. Við höfum reynt það og
svarið yrði hátt og snjallt nei. Satt
er það að við erum fáir en það eru
engin rök fyrir því að svipta okkur
héraðslækni. Satt er það að fólki
hefur fækkað en fyrr má nú rota
en dauðrota því að fyrir 25 árum
voru tveir læknar í Austur-Barð.
en nú enginn og var þá þjóðin
' fátækari en hún er nú.
Símaþjónusta. Símaþjónusta er
hér léleg þrátt fyrir það að við
höfum gott símafólk. I því sam-
bandi er ekki úr vegi að sejya frá
um 70 ára gamalli sögu. Bóndi
einn kom í kaupstaðinn í verslun-
arerindum og kom hann í pakkhús
kaupmannsins og sá þar stóran
stafla af stórskemmdum saltfiski.
Bóndi spyr kaupmanninn hvað
gera eigi við þennan óþverra.
Kaupmaður svarar um hæl: „Þetta
er nógu gott í helvítis sveitamann-
inn.“ Kaupmaður bætir síðan við:
„Fyrirgefðu, fyrirgefðu. Ég mundi
ekkert eftir því að þú varst bóndi."
Við hér erum eins og margir
aðrir í sveitum landsins lokaðir
inni eins og fuglar í búri. Sveita-
fólk er meira en framleiðslutæki
og efnahagslegt vandamál. Það
verður að hafa tækifæri til þess að
lifa menningarlífi.
Okkur hér ofbýður ekkert þó við
heyrum frásagnir af því þó að
fuglaveiðum í löndum sínum, sem
raunar er aðeins ítrekun á lands-
lögum, reynist oft mjög erfitt að
framfylgja því banni.
Hvaða skoðun sem menn annars
kunna að hafa á þessum málum,
fæ ég ekki meö nokkru móti annað
séð, ert að tímabundin friðun unz
stofninn hefur náð sér ætti að
koma öllum aðilum til góða, miðað
við núverandi ástand, veiðimönn-
unum líka. Með því væri síður en
svo gengið á þeirra rétt, þegar
lengra er litið, ef veiði er leyfð á ný
þegar stofninn stækkar, það kæmi
þeim tií góða síðar í meiri
veiðivon.
Ástæður fyrir tregðu Alþingis
til að alfriða rjúpuna munu að
líkindum vera tvær: Andstaöa
náttúrufræðinga, sem telja mönn-
um trú um að friðun sé gagnslaus,
því veiðar hafi engin áhrif á
rjúpnastofninn, og andstaða veiði-
manna, sem munu telja að með
friðun sé gengið á þeirra rétt.
Ég'tel mig nú hafa fært fram
nokkur rök gegn þessum skoðun-
um. Og ég held að þessir aðilar
ættu að endurskoða sína afstöðu á
raunhæfan hátt.
Ég tel að lágmarkskriifur til
úrbóta varðandi rjúpnaveiðar
verði að vera þessari
1. Að stjórnvöld sjái fyrir því
með friðunaraðgerðum að
rjúpnastofninum verði ekki mis-
boðið með ofveiði.
2. Að veiðimennirnir afli sér
tilskilinna leyfa hjá réttum
aðilum til veiðanna og virði
þannig landslög og þar með
ótvíræðan umráðarétt eigenda
yfir löndum sínum. hvort sem
þeir vilja halda hlifiskildi yfir
rjúpunni eða ekki. Meðferð skot-
vopna og. hverskonar veiðar í
annra manna löndum, aðrar en
meindýraveiðar, eru óheimilar án
sérstaks leyfis. Að brjóta það bann
er engum til sóma og spillir
sambúð.
3. Og síðast en ekki síst verða
veiðimenn að kunna sitt verk og
framkva'ma það á eins öruggan
og mannúðlegan hátt og frekast
er kostur. Sé þessum lágmarks-
kröfum fullnægt er stefnt í rétta
átt.
Það er svo von mín og trú að
Alþingismenn okkar sýni máli
þessu skilning og alfriði rjúpuna
þegar á þessu þingi. Sú friðun
þyrfti að gilda a.m.k. unz stofninn
hefur náð sér eftir þá illu meðferð
er hann hefur sætt undanfarin ár.
sveitafólk sem fengið hefur sjálf-
virkan síma þurfi að borga 5 til 7
þúsund krónur á mánuði. Það
sýnir aðeins þörfina. Við hér
greiðum svipaða upphæð fyrir
okkar sveitasímaþjónustu. Ef fólk
talar í alvöru þá finnst mér alveg
sjálfsagt að losa það við þennan
kross og lofa okkur hinum að
njóta, sem ekki getum talað út af
sveitalínunni nema yfir dagstund-
irnar.
Hljóðvarpið. Hljóðvarpið er um
margt aðeins fyrir stór Reykjavík-
ur-svæðið. Mér er ekki kunnugt
um að leitað sé fanga eftir efni í
hinum dreifðu byggðum. Við erum
aðeins neytendur. Hvers vegna má
ekki taka upp efni úti á landi og
senda það út á sérstakri bylgju-
lengd. Það mætti vissulega fylgja
með efni frá áhugafólki í þéttbýl-
inu við Faxaflóa. I dag er dreif-
býlisfólk eins og óhreinu börnin
hennar Evu.
Sjónvarp. Margt er það í sjón-
varpinu sem ánægja er að horfa á,
en stundum finnst mér kvik-
myndaeftirlitið sofa á verðinum.
Margar myndir eru í lægsta
gæðaflokki. Hins vegar koma
ágætir þættir eins og hjá Bryndísi
Sehram sem voru fjölbreyttir að
efni og efni viðað að líka frá
landsbyggðinni. Vaka virðist ætla
að byrja vel og vonandi verður svo
áfram. Hvernig væri annars ef
sjónvarpið tæki eitthvað af sjón-
varpsþáttum sínum utan Reykja-
víkur eða fengi fólk utan af landi í
ákveðna þætti.
Nú er mál að linni.
Miðhúsum, 26. nóvember 1978.