Morgunblaðið - 01.12.1978, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
Jón Björnsson rithöfundur:
Bókmenntir
og pólitísk
áróðursstarfsemi
MSökum sinna raunhæfu sjónarmiða eru
það kommúnistarnir einir. sem geta lýst
veruleikanum á sannan og hlutlausan hátt.
Aðrir verða að dylja eða ganga duldir
sannleikans um hlutina. I>ví er það
kommúnistanna að skapa iistaverkin. sem
fela sannleikann í sér“.
Kristinn E. Andrésson
í Rétti árið 1935.
I
Þessi orð Kristins heitins
Andréssonar flufíu mér í hufí
[)ef;ar én fékk í hendur hina nýju
bókmenntasöfiu Heimis Pálssonar,
„Straumar <»k stefnur í íslenzkum
hókmenntum frá 1550“. Hún er
rituð í anda þeirrar stefnu sem
sótti mjöf; á fyrir síðari heims-
styrjöldina, þefjar „bóndinn í
Kreml“ skyldi vera ljós heimsins
um alla framtíð.
Mikið vatn hefur til sjávar
runnið síðan þessi orð voru
skrifuð. Of; málin hafa skipazt á
þann hátt að áhanfíendur þeirrar
stefnu sem ofanrituð tilvitnun
lýsir svo vel, telja heppilefjra að
íklæðast dularbúninfíi, þar sem
þeir sjá réttilefja að opinskátt fylfíi
við þessa einræðisstefnu myndi
verða talin markleysa ein, fyrir
því hafa heimsviðburðirnir séð,
auk þess sem þá skortir dirfsku
Kr. E. A. og óbilandi trú á þann
málstað sem hann taldi sif; túlka.
Þetta er að mögu leyti skiljan-
let;t, þar sem það virðist vera
brennandi áhuf;amál vissra afla
innan skólakerfisins að uppfræða
æskuna í ákveðinni pólitískri
kreddutrú (marxisma o.fl.) og
beita til þess áróðri sem stenzt
samanburð við slynga erlenda
áróðursmeistara.
Nú heitir sú stefna sem Kr.E.A.
skilf;reinir svo afdráttarlaust
„félaf;lef; bókmenntastefna" eða
öllu heldur „féla);slef;ar bók-
menntaleiðbeiningar", eins og
Jóhann Hjálmarsson nefnir fyrir-
bærið í fyrirsögn á ritdómi í Mbl.
16. nóv., en gáir ekki að því að
inntak hennar er nákvæmlega hið
sama og Kristinn átti við. Að
sjálfsögðu er ekkert nýtt í þessu;
fjölmargir íslenzkir höfundar hafa
fyrr og síðar einmitt fjallar um
þjóðfélagsmál og er óþarft að telja
upp nöfn í því sambandi, enda þótt
takmark þeirra hafi aldrei verið að
berjast fyrir kommissaraeinveldi.
Til þess voru þeir of raunsæir og of
miklir mannvinir.
Fyrrnefnd bókmenntastefna
virðist nú vaða uppi í skólum, hjá
sumum „bókmenntafræðingum"
og í samtökum rithöfunda sjálfra,
en síðan þeir sameinuðust í eitt
hagsmunasamband, hefur fyrsta
stjórn þeirra einkum getið sér orð
fyrir að brjóta sín eigin lög, sem er
út af fyrir sig sæmilega af sér
vikið.
Ymsar samþykktir hafa verið
gerðar af stjórn samtakanna, sem
virðist vera haldin ægilegum ótta
við f.vrirhugaðan sjónvarpsgervi-
hnött, sem m.a. gerir kleift að
fylgjast með sjónvarpsefni frá
flestum löndum heims. Ekki er
ósennilegt að þessi hræðsla sé
sprottin af minnimáttarkennd: af
því að þeir sem að eigin mati eru
beztir treysti sér ekki til að
standast þá samkeppni sem verða
mun í framtíðinni. Sama máli
gegnir um ólætin út af jarvals-
stöðum, sem stjórn rithöfunda-
sambandsins vill láta pólitíska
skoðanabræður sína ráða yfir, til
þess að geta útilokað þá sem þeim
eru ekki að skapi. Um þetta mál
hefur Bragi Asgeirsson listmálari
skrifað vel rökstudda grein í Mbl.
23. nóv. Ég fellst algarlega á
röksemdir Braga og vil um leið
lýsa yfir að ég er gjörsamlega
andvígur afskiptum rithöfunda-
sambandsstjórnar af þessu máli,
og tel henni ekki koma það hið
minnsta við.
Angi af þessari starfsemi sýnir
sig glöggt í ólátunum kringum 1.
des. ár hvert. Flestir, sem komnir
eru á fullorðinsaldur, telja þennan
dag einn hinn merkasta í sögu
þjóðarinnar, ef ekki hinn allra
merkasta. Hann er fyrst og fremst
hátíðisdagur allrar þjóðarinnar,
sem enginn hefur einkarétt á, og
sízt af öllu til að hella út yfir
hlustendur útvarpsins fábjánaleg-
um pólitískum áróðri, eins og gerzt
hefur undanfarin ár, og enda svo
hátíðina með því að kyrja „nall-
ann“ af öllum lífs og sálar
kröfturn. — Það hlýtur að vera
krafa allra sómakærra manna að
stúdentar verði ekki í framtíðinni
látnir annast minningu þessa
áfanga í sjálfstæðisbaráttunni, og
gildir þá einu hvort þeir eru í
félögum sem nefna sig Verðandi
eða Vöku. Eins og nú er er þetta
þjóðarsmán.
II
En hér er víst vikið frá efninu.
— Tilefni greinarstúfs þessa er
fyrrnefndur ritdómur Jóhanns
Hjálmarssonar, vegna þess að mér
virðist hann að ýmsu leyti
athyglisverður. Auðséð er að
ritdómarinn er ekki ánægður með
bók Heimis Pálssonar, þó að hann
fari hægt í sakirnar og reyni að
bera í bætifláka fyrir höfundinn
eins og þessi orð sýna:
„Bókin mótast að sjálísögðu
(auðk. hér) af þeim skoðunum sem
Heimir hefur á samfélagsmálum
(auðk. hér) og hlutverki bók-
mennta og því sem hann hefur
lesið. Og rétt hefur hann í því að
ágreiningsefnin séu „því fleiri
þeim mun nær sem dregur samtíð
okkar“.“
Hér er ýmislegt að athuga. I
fyrsta lagi getur kennari við æðri
skóla að sjálfsögðu ekki látið sinn
persónulega smekk ráða, án þess
að bregðast skyldu sinni, og í öðru
lagi eru skólarnir kostaðir af
skattþegnunum og ég hygg, að
flestir þeirra ætlist til að fræðsla
sé veitt, en ekki pólitískur áróður
af „nalla“-taginu.
Skilja má á höfundi að bók hans
sé ekki bókmenntasaga í venjuleg-
um skilningi. Að vísu er minna um
æviatriði höfunda í henni en í
öðrum bókmenntasögum, en það
skiptir litlu. I inngangi segir höf.
að stefna sín sé „að leggja meiri
áherslu á félagslega sögu bók-
menntanna en persónusögu". Ekki
verður séð að neitt nýtt sé í því.
Eða hvernig á að skilja ritverk
höfunda án tengsla við samtíð
þeirra, enda hafa víst allir bók-
menntasöguhöfundar tekið mið af
því. Nei, höf. á við eitthvað annað
með þessu tali, og vísa ég í því
sambandi til einkunnarorða þessa
greinarkorns.
III
Réttilega er það tekið fram í
ritdóminum að svo virðist sem
leikritun njóti lítillar virðingar í
þessari bókmenntasögu, eða eins
og Jóhann segir: „Rétt drepið (á
hana) svo sem til málamynda".
Jóhann Sigurjónsson og Guð-
mundur Kamban eru aðeins
nefndir. Eru þeir þó tvímælalaust
fremstu leikritahöfundar íslenzkir
á þessari öld. Jóhanns er að vísu
getið meðal ljóðskálda, en hvergi
minnst á að Kamban hafi skrifað
skáldsögur. En að vísu er naumast
von að dókumentariska skáldsag-
an, „Skálholt", sé nefnd, þar sem
búið er að auglýsa á Norðurlönd-
Jón Björnsson
um fárra ára gamla sögu sem
fyrstu sögu þess eðlis á íslenzku!
Ekki er heldur minnst á „Ragnar
Finnsson", sem svo sannarlega er
þjóðfélagsleg, en það virðist bók-
menntasöguhöfundinum vera efst
í huga. Maxim Gorki las hana og
þótti mikið til koma. En hvað
varðar íslenzka bókmenntaspek-
inga um álit smákalla eins og
Gorkis!
En nú er komið að aðalatriðinu:
Gunnar Gunnarsson er ekki til í
þessari bókmenntasögu. Um þetta
segir Jóhann Hjálmarsson í rit-
dómi sínum:
„Ég á erfitt með að ímynda mér
að unnt sé að skrifa um íslenzkar
bókmenntir án þess að minnast á
Gunnar Gunnarsson. Þetta hefur
þó Ileimi Pálssyni tekist“ (auðk.
hér).
Ekki veit ég hvað ritdómarinn á
við með þessum orðum. Afsökun
geta þau ekki falið í sér, því að hér
er ekkert hægt að afsaka. Auðvit-
að sakar bjálfaskapur bókmennta-
söguhöfundarins minningu hins
nýlátna stórskálds ekki hið
minnsta, og auðvitað hefur Heimi
Pálssyni ekki tekist að gefa
viðhlítandi skýringu á þessum
furðulegu vinnubrögðum, vegna
þess að það er blátt áfram ekki
hægt. En það getur skaðað á
annan hátt, þar sem auðsjáanlega
er ætlast til að bókmenntasögu-
nefna þessi verþi notuð við
kennslu. Það er ekki nóg að
höfundurinn segi að þáð sé hlut-
verk kennarans að fylla upp í
PER HANSSON
ÖGNARDAGAR í OKTÓBER 1941
Ógnardagar í október er hlaðin spennu, — óhugnanlegri viti
firrtri spennu! Bókin segir frá óhugnanlegustu fjöldamorðum
heimsstyrjaldarinnar síðari, þegar allir karlmcnn, sem
hjuggu í bænum Kragujevec í Júgóslavíu voru teknir af lífi.
Morðin áttu að brjóta baráttuþrek Serbanna, en sameinaði þá
í stað þess að sundra. Og þeir, sem eftir lifðu í þessum
draugabæ, biðu þess að skæruliðarnir kæmu, — og svo
sannarlega komu skæruliðarnir.
Þessi bók er mikilfengleg lýsing mannlegrar reynslu,
stórfenglegur vitnisburður um sérstaka hetjudáð. Höfundur-
inn er mörgum kunnur af fyrri bókum hans. Teflt á tvær
hættur, Tíundi hver maður hlaut að deyja, Höggvið í sama
knérunn og Trúnaðarmaður nazista nr. 1, en Ognardagar í
október er snjallasta bók hans, — hún er snilldarverk.
KNUT HAUKELID
BARÁTTAN UM ÞUNGAVATNIÐ
Baráttan um þungavatnið er æsispennandi! Hver síða
bókarinnar speglar harðfengi og hetjulund. sálarþrek og
járnvilja, ógnir og æsilega spennu. Bókin segir frá baráttu
norskra skæruliða, er þeir sprengdu þungavatnsverksmiðjuna
í Vemork í loft upp, — en Þjóðverjar þurftu þungt vatn til að
geta framleitt vetnissprengju og þetta var eina þungavatns-
verksmiðjan í Evrópu.
Norsku skæruliðarnir voru Þjóðverjum fremri að einbeitni,
hugkvæmni og kænsku og þeir máttu þola hverskyns harðræði
í illviðrum á öræfum uppi á meðan þeir biðu færis. Þrekraun
þeirra er talin með meiri hetjudáðum heimsstyrjaldarinnar
síðari og enn æsilegri vegna þess að hún er sönn. Þessi
hetjusaga á vart sinn líka í stríðsbókmenntum, svo æsileg er
hún.
5 bækur frá
Prenthúsinu
PRENTHÚSIÐ scndir frá sér
fimm nýjar bækur -um þessar
mundir, Ragnarök, Járnkrossinn.
Þar sem ernirnir deyja, Ævintýri
Péturs útlaga og Órabelg.
Ragnarök er eftir norska rithöf-
undinn Jan Björkelund og er
efnisþráðurinn átök milli njósnara
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna,
en sögusviðið er Island. Þýðandi er
Björn Örvar.
Járnkrossinn er eftir norska
rithöfundinn Jon Michelet og fékk
hún verðlaun í samkeppni um mest
spennandi reyfara ársins ‘76 í
Noregi. Fjallar hún um flótta
dæmdra nazista úr fangabúðum til
Suður-Ameríku og heimkomu eins
þeirra til Noregs þar sem hann
fremur morð. Þýðendur eru Hafþór
Guðjónsson og Guðmundur
Sæmundsson og er bókin gefin út
með styrk frá norræna þýðingar-
sjóðnum.
Þar sem ernirnir deyja er eftir
Louis Masterson, og í þessari bók er
Morgan Kane aðalsögupersónan.
Ævintýri Péturs útlaga er senn
væntanleg og er hún í barnaflokki
Prenthússins. Bókin er eftir Marks-
man, sem er dulnefni sænska
höfundarins Nils Holmberg og
hefur Guðmundur Sæmundsson
þýtt hana.
Órabelgur kemur nú út í annarri
útgáfu, en hún var fyrsta bókin í
barnabókaflokki Prenthússins, og
er þetta saga um 8 ára strák og
viðskipti hans við umheiminn,
systur sínar þrjár og foreldra.