Morgunblaðið - 01.12.1978, Side 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 1. DESEMBER 1978
Stórvirkjanirnar á Suðurlandi. Búrfells-, Sigöldu- og Hrauneyjarfossvirkjun, eru á
Landamannaafrétti, því landsvæði sem um er deilt. Myndin sýnir Sigölduvirkjun.
Eignarréttur að
Landmannaafrétti
Ilinn 27. október s.I. var kveðinn upp dómur í aukadómþinKÍ
RanKárvallasýslu í máli um eignarrétt að Landmannaafrétti, þingfest
á árinu 1975. Málshefjandi var fjármálaráðherra f.h. ríkissjóðs og
flutti málið Sigurður E. Ólason, hrl. Krafan var að viðurkenndur væri
eisnarréttur ríkissjóðs að Landmannaafrétti.
Til varnar tóku vegna hlutaðeigandi hreppsfélaga o.fl. hæstaréttar-
löKmennirnir Páll S. Pálsson, Sveinbjörn Jónsson og Skúli J.
Pálmason ok er rakið í dómsorði. fyrir hvaða aðila þeir mættu. Krafa
verjendanna var fyrst ok fremst sú, að krafa ríkisins næði ekki fram
að KanKa.
Dómarar urðu ekki sammála. Tveir þeirra. Guðmundur Jónsson ok
SteinKrímur Gautur Kristjánsson. féllust á dómkröfur ríkisins en
Uórhallur Vilmundarson dæmdi á aðra lund ok féllst á kröfu verjenda
um sýknun.
Dómur þessi hefur vakið athyKli ok komið af stað umræðum ok
skrifum í blöðum. Hér birtist á eftir útdráttur úr niðurstöðu dómsins.
Það skal tekið fram, að dómi þessum hefur verið áfrýjað til
Hæstaréttar.
r
Urdráttur
úr dómi
aukadóm-
4
þings Rang-
árvallasýslu
um málið
Héraðsdómur um
eignarrétt að
Landmannaafrétti
I. UmsöKn meiri hluta dómsins.
Landsvæðið er ekki almenning-
ur eins og stefnandi hefur látið
skína í, heldur afréttur.
Agreiningur hreppanna inn-
byrðis girðir ekki fyrir efnisdóm.
Álitsgerð dómkvaddra manna
um trúverðugleik dómsendurrits
þykir ekki færa lögfulla sönnun
fyrir því að dómur hafi gengið um
afréttinn Þjórsártungur á Landi
25. júní 1476.
Ekki er í ljós leitt að beinn
eignarréttur hafi stofnast með
framkvæmd sveitarstjórna á af-
réttarnotkun og fjallskilum, ekki
hafi beitarafnot orðið grundvöllur
eignarhefðar fyrir eigendur og
ábúendur jarða og ekki leiddar
sönnur að því, að hreppsfélög hafi
öðlast eignarrétt á landssvæðinu
fyrir nám, löggerning, hefð eða
með öðrum hætti.
Dómsúrlausn Hæstaréttar um
þessi efni frá 25. febrúar 1955
verður ekki haggað, sbr. 195. gr. 1.
nr. 85/1936. Sölusamningur hrepp-
anna um hrafntinnu úr Reykjadöl-
um er ekki grundvöllur eignar-
hefðar, né heldur samningar og
afsöl hreppsfélaga á vatnsréttind-
um og rétti til nýtingar þeirra,
þótt þessum gerningum hafi verið
þinglýst og réttindi þessi hafi
seinna verið hluti af kaupum
íslenska ríkisins á vatnsréttindum
á stærra svæði.
Síðan segir orðrétt:
„Ekki öðrum til að
dreifa en ríkisvaldinu“
Ekki hefur komið fram í málinu
að nokkrum aðila sé til að dreifa,
öðrum en aðilum þessa máls, sem
átt gætu beinan eða óbeinan
eignarrétt að landssvæði því, sem
hér er rætt um, og ekki verður
talið, að í lögum felist nokkur
slíkur réttur slíkum aðilum til
handa, sbr. 58. kap. landsleigu-
bálks Jónsbókar, 2. mgr. 12. gr.
laga nr. 47/1971 um náttúruvernd,
2. tl. 5. gr. laga nr. 33/1966 um
fuglaveiðar og fuglafriðun og 7. gr.
tsk. frá 20. júní 1849 um veiði á
Islandi. Ekki verður heldur talið
að í 5. gr. laga nr. 76/1970 um lax-
og silungsveiði og tsk. frá 20. júní
1849 felist hlutbundinn réttur til
handa afréttarhöfum, sem varinn
sé af 67. gr. stjórnarskrárinnar.
Samkvæmt framangreindu virðist
þá ekki öðrum til að dreifa en
ríkisvaldinu, sem gæti talist eig-
andi hins umdeilda landssvæðis.
í vatnalögum nr. 15/1923 er ekki
tekin afstaða til þess hver teljist
eigandi vatnsréttinda á afréttum,
en út frá því virðist hafa verið
gengið við gerð þessara laga, að
vatnsréttindi á afréttum tilheyrðu
ríkinu. Sömu grundvallarsjónar-
mið virðast eiga við um jarðhita-
réttindi.
Telja verður að í 2. gr. námulaga
nr. 24/1973 felist sú regla að réttur
til töku jarðefna á afréttum heyri
íslenska ríkinu til.
Af eldri lögum, svo sem tilskip-
un frá 15. apríl 1776, lögum nr.
15/1897 um nýbýli og námulögum
nr. 50/1909 virðist mega ráða að
lengi hafi verið gert ráð fyrir að
ríkisvaldið hefði mjög víðtækan
rétt til afréttarlands. Sama sjón-
armið kemur fram um hliðstætt
efni í 3. tl. 1. gr. laga nr. 80/1966
um kísilgúrverksmiðju við Mý-
vatn.
Þótt réttur ríkisins til afrétta
verði ekki í öllum atriðum talinn
samsvara einstaklingseignarrétti
m.a. þegar tillit er tekið til
margskonar heimilda almennings
varðandi nytjar og not þeirra,
þykir réttur þessi, samkvæmt því
sem að framan er rakið, svo
yfirgripsmikill að fallast verði á
að sóknaraðili eigi rétt á að fá
skilríki fyrir þessum rétti sínum
samkvæmt 220. gr. laga nr.
85/1936.
Samkvæmt þessu þykir bera að
taka kröfu stefnanda til greina og
telja íslenska ríkið eiga beinan
eignarrétt yfir landssvæði því sem
deilt er um í málinu og nefnt hefur
verið Landmannaafréttur. Af
hálfu stefnanda hefur verið lýst
yfir, að ríkisvaldið viðurkenni rétt
byggðamanna til upprekstrar og
annarra afréttarnota, sem lög og
venjur eru fyrir og varnaraðilar
geri grein fyrir undir rekstri
málsins. Afréttarnotum er skipað
með lögum og er svo um fleiri
málefni, sem varða afrétti, svo
sem veiði í vötnum. Þykir því ekki
ástæða til að taka afstöðu til
þeirra í máli þessu eða annarra
óbeinna réttinda til landssvæðis
þess, sem til tals hafa komið í
málinu. Verður ekki talið að þessi
niðurstaða málsins brjóti í bága
við ákvæði 67. gr. stjórnarskrár-
innar.
Guðmundur Jónsson á
Kirkjubóli—Minning
Guðnnmdur Jónsson bóndi á
Kirkjuhvoli í Dýrafirði varð bráð-
kvaddur miðvikudaginn 1. nóvem-
ber síðastliðinn á 64. aldursári.
Hann var fæddur að Lækjartungu
á Þingeyri hinn 28. febrúar 1915.
Foreldrar hans voru þau Guðrún
Gísladóttir og Jón Jóhannsson er
þar bjuggu. Þau hjón eignuðust 12
börn, 10 þeirra náðu fullorðins-
aldri og eru myndarfólk til alira
verka. Á þeim árum er þessi börn
voru að alast upp var lífsbaráttan
hörð, varð því hver hönd er
vettlingi gat valdið að hjálpa til að
bæta afkomu heimilanna. Svo var
um þessi börn. Guðmundur fór
strax að vinna er getan leyfði. Fór
hann strax að fermingu lokinni til
sjós og stundaði sjómennsku og
alla algenga vinnu um skeið eða öll
sín unglingsár og fram á fullorð-
insár, bæði í Keflavík, á Flateyri,
svo og heinia á Þingeyri. Við þau
stórf, svo og öll önnur á lífsleið-
inni, var hann velvirkur og veit ég
að það rúm er Guðmundur skipaði
í hverju verki hefur verið vel
skipað. Árið 1942 um haustið gekk
Guðmundur að eiga eftirlifandi
konu sína, Ásdísi Bjarnadóttur frá
Kirkjubóli hér í sveit, hina mestu
myndar- og ágætiskonu. Vorið
eftir hófu )jau Ásdís búskap á
föðurleifð Ásdísar, Kirkjubóli, í
sambýli við Knút bróður Ásdísar
og móður hans, Kristínu Guð-
mundsdóttur. Bjuggu þau síðan á
Kirkjubóli til þessa dags félagsbúi
og hefur búskapur á Kirkjubóli
verið farsæll hjá þeim mágum.
Guðmundur var mikill skepnuvin-
ur, voru allar hans skepnur góð
auglýsing um hans góðu umgengni
og natni við skepnur sínar, enda
maðurinn einstaklega snyrtilegur í
öllum sínum verkum og gerðum.
Strax er unga fólkið hóf búskapinn
var hafist handa unt endurbætur á
jörðinni, bæði hvaö ræktun snerti
og húsakost. Byggðu þeir mágar
allflest hús jarðarinnar að nýju,
bæði íbúðar- og útihús. Þá er mikil
ræktun á Kirkjuhóli og tún þar
falleg. Guðmundur var einstaklega
lipur maður væri til hans leitað og
vann hann margt handarvikið á
öðruni bæjum bæði hjá mér og
öðrum, fyrir þau störf öll vil ég
færa honum þakkir nú er leiðir
skiljast um sinn. Þau Ásdís og
Guðmundur eignuðust fjögur
börn. Þau eru Bjarni, kennari á
Hvanneyri, kvæntur Ásdísi Geir-
dal, þau eiga þrjár dætur. Gunnar,
við háskólanám í búfræði að Ási í
Noregi, kvæntur Gíslínu Lóu
Kristinsdóttur, þau eiga eina
dóttur. Guðmundur Grétar, heima
á Kirkjubóli. Sigrún, stúdent,
heima á Kirkjubóli. Börnin öll eru
hið mesta myndarfólk, þau hafa
öll komist til mennta og veit ég að
þau hjón hafa gert allt sem þau
gátu til að þeim tækist að ná
árangri í námi, enda hefur það
tekist vel og eru þau öll bæði
dugleg og eftirsótt til starfa. Þau
Guðmundur Grétar og Sigrún hafa
hin síðari ár hjálpað foreldrum
sínum við búskapinn allar stundir
er þau hafa getað. Guðmundur var
kyrrlátur maður sem vann störf
sín í kyrrþey og annaðist heimili
sitt af mikilli ástúð og elju. Hann
var samrýndur börnum sínum og
fjölskyldu sinni allri. Þá veit ég að
sonardæturnar höfðu mikið dálæti
á afa sínum, enda voru það
ábyggilega sólskinsstundir hjá
Guðmundi er þær dvöldust á
Kirkjubóli. Eg man er Guðmundur
kom hér er dætur mínar voru
litlar, að þær komu með dótið sitt
að sýna honum, enda hafði hann
alltaf tíma til að tala við þær.
Segir það kannski betur en margt
annað hvernig maður hann var.
Alltaf var Guðmundur kátur og
ræðinn er maður hitti hann. Nú er
vegir skiljast eigum við nágrannar
Guðmundar Jónssonar ekkert
nema góðar minningar um öll
samskipti við hann og hans fólk.
Þungur harmur er fyrir alla
aðstandendur er svo skyndilega
dregur ský fyrir sólu, en minning-
in um góðan dreng dregur úr
sárasta harminum. Við hjónin
færum aðstandendum Guðmundar
Jónssonar innilega samúð.
Þúrður Jónsson.
Kveðja:
IngibiörgÞór
F. 21. janúar 1927.
D. 29. október 1978.
Þegar góðir vinir eru burt
kallaðir án fyrirvara, fer ekki hjá
því, að gamlar minningar leita upp
í huga manns.
Til að skrifa ævisögu Ingibjarg-
ar Þór skortir mig þekkingu.
Tilgangur minn með þessum fáu
línum er aðeins sá að rifja upp og
þakka þá vináttu, sem þau hjónin
Ingibjörg og séra Þórarinn Þór
hafa sýnt mér fyrr og síðar.
Það var skömmu fyrir jólin 1951,
sem þau buðu mér að dveljast á
heimili sínu, sem þá var á
Reykhólum, en en ég hafði
skömmu áður orðið fyrir slysi og
var því óvinnufær.
Dvöl mín á Reykhólum varð þó
lengri en ráð var fyrir gert í
ATIIYGLI skal vakin á því. að
afma'lis- og minningargreinar
verða að herast hlaðinu með
góðum fyrirvara. Þannig verð-
ur grein. sem birtast á í
miðvikudagsblaði. að berast í
síðasta lagi fyrir hádegi á
mánudag og hliðstætt með
greinar aðra daga. Greinar
mega ekki vera í sendibréfs-
formi eða hundnu máli. Þær
þurfa að vera vélritaðar og
með góðu linuhili.
upphafi, því snjóar voru þá miklir
og sveitin svo að segja án sam-
gangna svo vikum skipti. í slíkri
einangrun kynnist maður skap-
gerð manna oftast betur en við
aðrar aðstæður. Inga var ætíð glöð
og létt í lund, þótt segja mætti
mér, að stundum hafi verið þröngt
í búi, eins og verða vill hjá ungu
fóiki, sem er að hefja búskap.
Allar þær yndisstundir, sem ég
átti með Ingu eru mér ógleyman-
legar. Það var gott að dvelja í
návist hennar. Hún færði flest,
sem miður fór til betri vegar.
Inga unni söng og ég minnist
þess, hve vænt henni þótti um það
þegr ég í fyrsta sinn söng lag mitt
„Ljósanna faðir" í kórdyrunum í
gömlu Reykhólakirkju, en það lag
hafði ég tileinkað séra Þórarni og
lét hann flytja það við útför
hennar.
I þessari dvöl minni að Reykhól-
um varð „Litla flugan“ til, Inga
spáði því, að það yrði ekki hún ein,
sem hefði gaman að því lagi og
virtist sú spá hennar rætast.
Eg get tekið undir orð skáldsins
Vilhjálms frá Skáholti viðhöfð við
svipaðar aðstæður þegar ég minn-
ist Ingu: „Mér finnst sem ennþá
hlátrar þínir hljómi, í hjarta mér“.
Þannig vil ég minnast þessarar
glaðværu en um leið hógværu og
hispurslausu konu, sem lagði sig