Morgunblaðið - 17.12.1978, Blaðsíða 1

Sunnudagur
17. desember
Bls. 65-96
Með félögum í
Stjömuskoðunarfélagi
Seltjarnamess
við stjömukíkinn
í Valhúsaskóla
Meðan ungir elskendur leiðast úti í nóttinni undir stjörnubjörtum himni, skotra ástföngnum
augunum í átt til mánans eða skima eftir stjornuhrapi í von um að hitta á óskastundina, þá á allt
öðrum stað — undir næsta dularfullu hvolfþaki ofan á Valhúsaskóla — eru einatt saman komnar
fáeinar manneskjur og beina líka athygli sinni til himins. En það er í allt öðrum og óíómantískari
tilgangi.
þarna væru á ferðinni einhverjir af félögum í Stjörnuskoðarafélagi Seltjarnarness og bogra
yfir stærsta og fullkomnasta stjörnukíki hér á landi, en hann hafa þeir sér til trausts og halds við
þessar athuganir sínar. Og hvenær sem skýjafar eða dans norðurljósanna ekki byrgir sýn um
óravíddir himingeimsins, beina þeir sjónaukanum út um skrítinn glugga hvolfþaksins.
Þeir sitja þarna oftast löngum stundum, því að stjörnuskoðun er tímafrek og þolinmæðisvinna.
Iðulega hlýtur athugandinn þó umbun erfiðis síns, því að stjörnuskoðarar leita líka óskastundar í
bliki stjarna himinsins þótt þær kunni að vera annars eðlis en þær sem elskendurnir leita. En til
að forðast allan misskilning þá skal tekið fram, að stjörnuskoðarar geta vafalaust einnig átt til
rómantískar tilfinningar — þegar veður leyfir.
Það var kvöld eitt í síðustu
viku um það leyti sem Venusar-
förin bandarísku voru að byrja
að senda stórtíðindin frá þess-
um nágranna okkar, að blaða-
maður Morgunblaðsins lagði
leið sína út í Valhúsaskóla og
hitti að máli þrjá forsvarsmenn
stjörnuskoðunarfélagsins — þá
Grétar Ivarsson, Þorstein Guð-
mundsson og Guðmund Arn-
kelsson. Þeir eru reyndar nýlega
teknir við stjórnartaumum í
félaginu, allt ungir menn og
háskólanemar — Grétar, for-
maður félagsins, leggur stund á
jarðfræði, Þorsteinn gjaldkeri á
eðlisfræði og Guðmundur ritari
á sálarfræði. I lítilli kytru undir
pallinum sem sjónaukinn góði
stendur á, hafa þeir komið upp
svolítilli aðstöðu fyrir sig, og
það var sest niður og í byrjun
spurt um sögu félagsins.
* Upphaf
stjörnuskoöunar-
félagsins
„Stjörnuskoðunarfélag Sel-
tjarnarness er stofnað hinn 1..
marz árið 1976 og þá beinlínis í
kringum þennan sjónauka,“
segja þeir Grétar og Þorsteinn,
sem báðir voru meðal stofnenda
félagsins en Guðmundur gekk í
það litlu síðar. „Tildrögin voru
þau að Sigurður Arnason bygg-
ingarmeistari, sem vann við
smíði Valhúsaskólans og sjálfur
er áhugamaður um stjörnu-
fræði, fékk þá hugmynd að
loftræsiturnarnir, sem ganga
upp úr skólanum á fjórum
stöðum, gæfu góða möguleika á
að koma upp aðstöðu til stjörnu-
skoðunar. Hann gekkst síðan
fyrir því að keyptur var þessi
stjörnUkíkir, gefinn skólanum
og komið fyrir á einum turnin-
um. Kíkirinn er þannig eign
Valhúsaskóla en félagið annast
rekstur hans og hefur alveg
frjáls afnot af honum. Fyrst í
stað stóðu menn við athuganir
sínar þarna á berangri upp á
þakinu en síðar var drifið í því
að kaupa þetta hvolfþak frá
útlöndum til að setja yfir kíkinn
og þá varð þetta allt annað líf.“
Þeir þremenningarnir hafa
það um kíkinn sjálfan að segja,
að hann er 14 tommu spegilsjón-
Lúgan hefur veriö opnuð og stóra stjörnukíkinum er beint til himins, en þar er lítið að sjá
nema tunglið vaða í skýjum. Stjórn Stjörnuskoðunarfélagsins stendur við kíkinn f.v.
Þorsteinn Guðmundsson, Guömundur Arnkelsson og Grétar ívarsson. Ljósm. Mbl. Rax
auki — F 11 og mesta stækkun
650, brennivíddin 4 þúsund
millimetrar. „Þessi sjónauki
þjónar þörfum okkar hér alveg
sæmilega, en auðvitað má alltaf
kaupa fleiri fylgihluti til að
auka möguleikana og eins
myndavélar, svo sem sérsmiðað-
ar þurrísmyndavélar og tæki til
sólarathugana. Rétt er þó að
geta þess að það er ekki
stækkun sjónaukans sem skiptir
mestu máli þegar rætt er um
hversu stórir sjónaukar eru
heldur hversu miklu ljósi þeir
geta safnað og það veltur á
stærð spegilsins. Mesta stækk-
unin, sem þessi kíkir nær, er
reyndar afskaplega lítið notuð.“
Akaflega misjafnt er hversu
aðstaðan í Valhúsaskóla er nýtt
að því er þeir Grétar, Þorsteinn
og Guðmundur segja. „Aðallega
eru það við strákarnir hérna
sem stundum þetta nokkuð
reglulega. Þetta tekur geysileg-
an tima og þegar þess er gætt að
veðráttan hér á Islandi ásamt
norðurljósum er okkur stjörnu-
skoðurum til töluverðra vand-
ræða, þá verður eiginlega að
nota hvert kvöld, sem gefst til
skoðunar eða myndatöku. Þess
vegna er líka eðlilegt að það
séum fremur við þessir ungu og
einhleypu heldur en fjölskyldu-
fólkið, sen nennum að hlaupa til
hvenær sem aðstæöur henta.“
í Stjörnuskoðunarfélagi Sel-
tjarnarness eru nú 66 félags-
menn, og þeir stjórnarmennirn-
ir segja að af þeim hópi séu milli
10 og 15 manns sæmilega virkir.
Þetta er mislitur hópur og að
vísu ber mest á skólafólki —
bæði úr háskólanum og mennta-
skólunum en einnig ýmsir sem
starfa á sviði raungreina, jarð-
fræðingar, eðlisfræðingar og
líffræðingar, veðurfræðingur að
ógleymdum einum bónda í
Biskupstungum og reykvískri
húsmóður. Þremenningarnir eru
þó síður en svo vondaufir, þótt
félagið sé ekki fjölmennara en
þetta, því að þeir segja greini-
legt að áhugi fyrir stjörnufræði
og stjörnuskoðun fari vaxandi
og komi það fram í því að
félagatalan hjá þeim aukist
jafnt og þétt ár frá ári. Þetta
þakka þeir m.a. aukinni kennslu
í stjörnufræði innan mennta-
skólanna og háskólans, auk þess
sem félagið reynir sjálft í
samræmi við stofnskrá sína að
stuðla að auknum áhuga al-
mennings á stjörnuathugunum
og félagsmenn hafa farið með
nemendur úr ýmsum skólum í
skoðunarferð um himingeiminn
úr stjörnukíkinum í Valhúsa-
skóla.
* Veðrið til trafala
Veðurfarið setur iðulega strik
í reikning stjörnuskoðara hér á
landi, eins og áður hefur komið
fram, og einnig geta skilyrði
veriö mjög mismunandi milli
ára af ýmsum ástæðum. „Maður
minnist þess t.d. árið 1976 voru
skilyrði til athugana héðan
mjög góð og á þeim tíma,
einkum i október og nóvember,
lét blossastjarna í Litla refnum
mikið á sér kræla,“ segir Grétar.
„Þá höfðum við fimm félags-
menn með okkur samvinnu um
að fylgjast með stjörnu þessari
og birtustigi hennar hvenær
sem tækifæri gafst. Menn voru
við þetta heima hjá sér með
Guóaó á glugga
himingeimsins