Morgunblaðið - 17.12.1978, Blaðsíða 8

72
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. DESEMBER 1978
Árni Óla.
EKKI EINLEIKIÐ.
Setberg 1978.
í þeim hluta Ekki einleikið sem
Árni Óla nefnir Hugheimur og líf
skýrir hann frá tilgangi bókar-
innar:
„Manninum hefur verið gefið
mál til þess að hann geti kynnt
öðrum hugsýnir og hugmyndir, og
skýrt frá reynslu sinni. Það er því
ein af skyldum þeim, sem skóli
lífsins leggur honum á herðar, að
segja frá því, sem hann hefir orðið
var við utan þrívíddar, því allt
slíkt getur flýtt fyrir skilningi
manna á lögmálum lífsins. Þess
vegna hefi ég ritað þessa bók.“
Það er margt í kringum okkur
sem virðist ekki einleikið. Árna
Utan
Óla tekst að mínum dómi misjafn-
lega að gera grein fyrir því. En
margar frásagnir hans virðast
styðja þann grun að „yfir oss“ sé
„vakað". Reynslusögur úr einkalífi
og myndir frá bernskustöðvum í
Kelduhverfi eru til dæmis trúverð-
ugar og flestar athyglisverðar.
Lýsingar á óráði koma heim og
saman við sögur margra sem hafa
legið þungt haldnir. I veikindum er
bilið milli raunveruleika og
ímyndunar stutt og stundum ekki
til. Þá er fyrst og fremst spurt um
það hvort höfundi tekst að gæða
frásagnir sínar lífi, gera þær
þannig að maður nenni að lesa.
Árni Óla er prýðilega ritfær eins
og allir vita og það er ómaksins
vert að fylgjast með honum í
þessari bók eins og mörgum
öðrum. Höfundar „dulrænna
sagna“ eru oft gefnir fyrir ýkjur,
en Árni Óla er meðal þeirra sem
leita skynsamlegra skýringa. Árni
skrifar í senn lifandi og fræðandi
stíl.
Skemmtilegast þótti mér að lesa
fyrsta hluta bókarinnar. Furður
æskunnar. Þetta eru minningar
Bðkmenntir
eftir JÓHANN
HJÁLMARSSON
bundnar Kelduhverfi eins og fyrr
segir og fjalla m.a. um trúarllf,
myrkfælni, draugagang, vofur,
svipi, fylgjur, viðsjála staði, feigð-
arboða, álfatrú, Grýlu og jóla-
sveina. Árna Óla er til dæmis ljóst
að ekki má rugla saman draugum
og vofum og svipum. Vofur þóttu
meinlausari en draugar. Svipur
var eftir hvern mann og hver
maður átti sína fylgju. Myrkfælni
hefur löngum verið rík í íslend-
ingum, en eins og Árni Óla bendir
á er hún ekki „ótti við myrkrið
sjálft, heldur það sem í myrkrinu
býr.“ Ennfremur segir Árni:
„Menn óttast ekki svo mjög að
þessar verur (allskonar forynjur
og illar vættir) ráðist á sig, heldur
hitt, að þær geri sig sýnilegar."
Árni óla
Sú fullyrðing Árna Óla að
jafnan sé skammt milli trúar og
hjátrúar verður naumast hrakin.
Keldhverfingar virðast hafa hald-
ið fast í barnatrú sína um
„voldugan höfðingja í manns-
mynd, einhvers staðar úti í
geimnum". Dulræn fyrirbrigði
voru þeim einnig ofarlega í huga
og fyrirferðarmeira var hið illa en
hið góða eins og víðar. Kannski var
ástæðan sú að „lúterska kirkjan
lét sér ekki annt um að opna fyrir
mönnum góðra vætta heim“ éins
og Árni Óla kemst að orði.
Mörgum mun þykja kaflinn í
Strandarkirkju merkilegur. Árni
var að flytja erindi í kirkjunni
fyrir aldrað fólk úr Reykjavík
þegar honum hvarf stund og
staður og líkt og flaug aftur í
tímann þar sem fram kom hver
kynslóðin af annarri og ávarpaði
hann. Þessu mætti líkja við langan
draum sem dreymdur er á ör-
stuttri stund.
Með ekki einleikið hefur Árni
Óla á hófstilitan hátt sagt lesend-
um sínum frá því sem hann hefur
lengi verið að velta fyrir sér og er
honum ekki síst umhugsunaefni
níræðum. Árna Óla er hér sem
fyrrum lagið að halda athygli
lesandans eins og góðum ritgerða-
höfundi sæmir. Þessi bók er
framlag til þess mikla safns um
þjóðlegan fróðleik sem eykst ár frá
ári og ekkert útlit er fyrir að
dragist saman þótt tímarnir
breytist. Til að mynda er sagt frá
því í Ekki einleikið hvernig eitt af
furðuverkum tækninnar verður að
lúta í lægra haldi fyrir hinu
óskilvitlega, því sem er utan
þrívíddar.
þrívíddar
Mozart
MOZART
Höfunduri Nicholas Kenyon
Teiknari. Peter Dcnnis
Þýðing. Hulda Valtýsdóttir
Setning. Prentsmiðjan Oddi hf
Útgefandi. Almenna bókafélagið
Undrabarn? Orð sem við notum
um það sem við ekki skiljum. Þau
fæðast alltaf annað slagið, eiga
gáfur, sem öðrum tókst ekki að
þjálfa upp á langri ævi, vekja því
undrun og lotningu. Slíkum börn-
um er okkur hollt að kynnast, því
að þau varpa ljósi á, hvers
mannkyn er megnugt, þá það rís
hæst. Hvað valdi slíkum gáfum
eru menn ekki á eitt sáttir, þrátt
fyrir vísindaafrek tæknialdar,
sumir tala um samruna vissra
erfðaeiginleika, aðrir um endur-
fæðingu hugsuða eða snillinga.
Hér skal enginn dómur lagður á,
hvort sé sennilegra, en undarlegt
er að kynnast verum sem án
fyrirhafnar ráða yfir tækni og
þekking, sem venjulegu fólki
aldrei tekst að ná, og „gáfuðustu"
mönnum aðeins með áralangri
ögun.
Bókmenntlr
eftir SIGURÐ HAUK
GUÐJÓNSSON
Mozart var eitt slíkra barna.
Stærðfræði og tónlist voru honum
opnir heimar, jafnvel hljóðfæri
sem hann aldrei hafði handleikið
létu að vilja hans, „sungu" svo
menn þóttust ekki hafa áður heyrt
slíkt.
Höfundur rekur sögu undra-
barnsins mjög vel, kveikir lesand-
anum þrá í brjósti að vita meir um
þennan snilling, sem opnaði gleði-
heim fyrir svo marga. Hann rekur
vonir hans, sigra og vonbrigði.
Þetta er því bók sem hverju
hugsandi umgmenni verður kær-
komin.
Þó hefði eg kosið nánari skýr-
ingar á því, um hvað verk Mozarts
fjalla, hefði álitið að það hefði
gætt bókina meira lífi. Margar
myndir prýða bókina, nosturlega
unnar, ekki ýkja faglegar en þó
einkar snotrar.
Hér er góð bók rétt fram, sem á
það skilið að henni sé veitt athygli.
Hafið þökk fyrir gott verk.
un og allur frágangur með ágæt-
um. Þökk fyrir skemmtilega bók.
P.S!
Við höfum orðið vör við, að eftir
öll þau skrif, sem að undanförnu
hafa birzt í blöðum um bók um
Krist, að fólk á erfitt með að ná
áttum. Þetta gengur svo langt
jafnvel, að sjái það nafnið Jesús á
titilsíðu, þá ýtir það bókinni frá
sér, telur hana hina vanhelgu bók.
Þetta er sárt, því ágætisbækur eru
á boðstólum um meistarann frá
Nazaret, bækur sem fengur væri
að kæmust í hendur hugsandi
unglinga. Við leyfum okkur að
benda á ritdóm eftir Jóhann
Hjálmarsson í Morgunblaðinu
þann 8. des. s.l. um prýðisbók
þessu til sönnunar.
Haldi skrifin áfram, skorum við
á menn að haga orðum sínum
þannig, að fólki megi vera alveg
ljóst við hvaða bók er átt.
Moby
MOBY DICK.
Höfunduri llerman Melville, hér
endursögn Eeva Liisa Jor.
Þýðingr Andrés Indriðason.
Teikningari Libico Maraja.
Filmusetning og umbrotr Prent-
stofa G. Benediktssonar.
Prentunr Piero Dami, Editore á
Ítalíu.
Útgefandir Örn og Örlygur hf.
Ein sagna útgáfunnar í flokkn-
um Sígildar sögur með litmyndum.
Þetta er bráðfalleg bók og afburða
skemmtileg aflestrar. Akab, ein-
fættur harðjaxl, drifinn áfram af
hatri til þess er örkumlun hans
olli, heldur úr höfn í leit að hefnd.
Dick
Til fylgdar við hann velst mislit
hjörð, og meðal þeirra Ismael, sá
er söguna segir. Frásögnin er hröð,
spennu hlaðin og lífi gædd, svo að
lesandanum berst seltuþefur að
vitum.
Hver er hann þessi Moby Dick,
skelfir allra hvalveiðara, er hann
risahveli eða skrattinn sjálfur?
Hann drepur menn, molar skip og
Akab dregur hann í djúpið. Hvað
varð um skrímslið sjálft. Við því
fæst ekki svar. Ismael kunni ekki
þá sögu, er hann fannst örmagna,
fljótandi á líkkistu vinar síns,
Queequegs.
Myndirnar eru sérlega vel gerð-
ar, listamanns handbragð. Prent-
Bókmenntlr
eftir JENNU
JENSDÓTTUR
Mennimir nota byssur
Kristian Tellerupr
Pési refur
Þórhallur Þórhallsson íslenskaði.
Myndir og útlitr Jan Clausen.
Pési refur er fjölskyldusaga,
sem byrjar þegar rebbahjónunum,
foreldrum Péturs, fæðist' aðeins
eitt afkvæmi. Rebbapabbi, sem fer
að heiman til að afla fæðu, á von á
því að fleiri yrðlingar verði komnir
úr kviði rebbamömmu, er hann
kemur heim aftur. En hann verður
að sætta sig við að það er bara
þessi eini yrðlingur „— bæði stór
og klunnalegur".
Og Mikael rebbi lætur ekkert á
því bera hve honum þykir afkvæmi
sitt „virkilega hallærislegt".
Ekki fær Mikael refur að ráða
nafni litla rebba. Hann vill láta
hann heita Mikael, sem er ættar-
nafnið, en móðirin, sem segir
bjánalegt að allir heiti sama nafni,
vill láta hann heita Pétur.
Svo byrjar uppeldis- og baráttu-
saga Péturs. Vernd foreldra, sem
þó lofa Pésa að reka sig á, læra af
reynslunni. Pési kemst fljótlega að
því að baráttan við fæðuöflun er
hörð og óvinir margir. Stærsti
óvinurinn er maðurinn. Hann
drepur með vopnum. Uglan gamla,
góða er vinur fjölskyldunnar og úr
trénu sínu leiðbeinir hún og varar
við hættum.
Pési vex upp, verður myndarref-
ur sem tekur brátt þátt í að veiða
mýs og héra, sem hvort tveggja er
afbragðsmatur.
Mesta lífsreynsla Pésa er þegar
hann kemst í kynni við byssu
mannsins — og er, óviljandi, búinn
að setja föður sinn í lífshættu.
Þegar Pési fer aleinn í veiðiferð og
hittir Minnu tófu, verður allt
„eitthvað seiðmagnað og spenn-
andi“. Pési refur er bráðskemmti-
leg bók af sínu tagi, sem gefur um
leið gott tækifæri að ræða um
baráttu þessa meðbróður mann-
anna fyrir lífi sínu.
Kápa er vönduð að frágangi og
þegar slík hönnun er góð þykir
mér hún skemmtileg fyrir yngstu
lesendurna, ekki síst vegna þess
hve miklu aoðveldara er þá fyrir
litlar hendur að halda á bókinni án
þess að hún skemmist.
Eins og áður gefur A.B. ekki út
barnabækur nema þær séu vand-
aðar, og hæfi heilbrigðum hugsun-
arhætti.
Osvikinn
ævintýrablær
Ármann Kr. Einarssonr
Ljáðu mér vængi
Teikningar eftir Halldór Péturs-
son
Káputeikning Kristján Jónsson
2. útgáfa
Bókaforlag Odds Björnssonar
Akureyri 1978.
Ljáðu mér vængi er ellefta
bókin sem út er koniin af ritsafni
hins þekkta barna- og unglinga-
bókahöfundar Ármanns Kr. Ein-
arssonar.
Á þessu ári hlaut höfundur
verðlaun Fræðsluráðs fyrir bók
sína Ömmustelpu.
Það er að bera í bakkafullan
lækinn að rekja efni þessarar
þekktu bókar, sem kom út fyrst
fyrir mörgum árum og varð strax
gey&ivinsæl eins og allar „Árna-
bækur" Ármanns. En þær bækur
hafa verið fluttar í útvarpi í
leikritsformi hérlendis og erlendis.
Þessar bækur eru þannig skrifaðar
að þær standast samanburð við
nýrri bókmenntir unglinga á
nýjum tímum. Þær eru sagðar
blátt áfram og fordómalaust og
ævintýralegir atburðir notaðir til
að auka spennu frásagnarinnar.
Stílhreint mál og nákvæmni í
framsetningu fylgjast að. Per-
sóirusköpun er skýr og kynlegir
kvistir eins og Olli ofviti og Gussi
hreppsstjórasonur eru skemmti-
legar manngerðir.
Það er ástæðulaust að fjölyrða
um þessa sígildu bók.
Myndskreyting er með því besta
sem gerist og allur frágangur til
fyrirmyndar.
Jason litli
Jason í sumarleyfi
Saga og myndirr Camilla
Mickwits
Þýðingr Njörður P. Njarðvík
Útgefandir Bókaforlagið Saga
Reykjavík 1978
Jason er þekktur hér úr barna-
tímum sjónvarpsins. Þetta er
dæmigerð myndabók — flanna-
stórar myndir — lítill texti. En
það er ekki sama hvernig og um
hvað litlir textar eru sem fylgja
stórum myndum. Jason gæti verið
saga allra þeirra barna, sem búa í
stórum fjölbýlishúsum, þar sem
leiksvæðið er húsagarður að baki.
Grár steinninn og öskutunnur.
Þar sem hinn stóri viðburður
dagsins fyrir lítinn dreng er gamla
rúmið, sem einhver hefur hent
þangað út. Það er þó hægt að
hoppa svo hátt upp í rúminu að
meira sést af himninum, sem er
stærri en húsagarðurinn. En
rúmið er tekið, og þá er lítið til að
leika sér að. Nú er mamma komin í
sumarfrí, en þá þarf hún að
hamast við gluggaþvott og hús-
verk. Svo kemur að því, að Jason
fer í sumarfrí út í sveit með móður
sinni. Þar er lítið gistihús með
stórum stofum niðri og litlum
herbergjum uppi. Jason getur séð
hafið og ströndina út um gluggann
sinn.
En þegar fólkið er allt í
setustofunni niðri, situr hver i
sínu horni. Mamma prjónar. Jason
leiðist, hann er einmana, bara
tvær mannverur vilja leika við
hann, en þær eru báðar svo undur
litlar. En svo breytist allt, þegar
fólkið fer að tala saman — vera
saman, og Jason verður glaður.
Þetta er ágætisbók, auk þess
sem þýðingin er mjög vönduð.
Jason á eflaust eftir að verða
mörgum börnum til skemmtunar,
svo auðskilin og létt er hún.