Morgunblaðið - 20.12.1978, Side 1

Miðvikudagur
20. desember
Bls. 33—64
Kafli úr bók Per Olof Sundmans
Per Oloí Sundman, f. 1922, er einn aí kunnustu
nútímahöíundum Svía. Skáldsögur hans — í senn
raunsæjar og táknsæjar — hafa ávallt vakið mikla
athygli og árið 1968 hlaut Sundman bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir skáldsögu sína Loftsiglinguna
sem komið hefur út á íslenzku.
Sundman er þingmaður fyrir sænska miðflokkinn
(Centerpartiet) og er mikill áhugamaður um norræna
samvinnu. Hann er gagnkunnugur íslandi og íslending-
um og hefur ferðazt víðsvegar um landið, bæði um sveitir
og öræfi.
Sagan um Sám er Hrafnkels saga Freysgoða aukin að
persónum og atburðum og færð í nútímagervi. Sundman
segir sjálfur um þetta verk í greinargerð fyrir bókinnu
„Ég hef reynt í verkinu að fylgja atburðarás
Hrafnkelssögu. Skáldsaga mín er túlkun. Ég veit ekki
hvort ég hef gert söguna ljósari eða margslungnari.
Skáldsaga mín gerist á okkar tímum og þó ekki
algerlega í nútímanum. Landslagið er íslenzkt, en þó er
þetta ekki ísland. Hinar flóknu réttarreglur, sem setja
merki sín á deilur Hrafnkels og Sáms, voru í gildi á
Þjóðveldistímum íslendinga fyrir þúsund árum. Nú á
tímum eru þær í gildi í 'öðrum löndum, þó að yfir það sé
breitt fyrir áhrif frá vestrænum réttarhugmyndum.u
Hér birtist inngangskafli bókarinnar.
Þýðandi.
Um landið
og landslagið
Þetta land er eyland og liggur
langt úti í hafi. Attin er þar oftast
vestlæg eða norðvestlæg. Loftið er
mjög tært. Samgöngur þangað eru
með skipum eða flugvélum.
Landsmenn búa flestir úti við
strendurnar. Land er þar grösugt
og kýr og hross í högum. Dalir eigi
síður grösugir teygja sig alllangt
inn í landið milli heiða og fjalla.
Sauðfé í landinu er fimm sinnum
fleira en mannfólkið. Það heldur
sig í fjallahlíðum og uppi á
heiðum.
Féð er ekki kröfuhart. Það eins
og 'forðast gróskumikil beitilönd
og unir betur rýrum gróðri og
hörðu og gisnu grasi. Það er
ullarmikið og lætur sér á sama
standa kulda, rigningar eða
storma. Vor og haust bítur það á
móti vindinum, heita sumardaga
snýr það sér undan golunni og
lætur hana blása inn í þétta ullina.
Það liggur jórtrandi uppi á
hæðunum og horfir yfir dali og
undirlendi. Manni sýnist það vera
að hugsa.
Einnig ærnar eru hyrndar. Og
fyrir kemur að hrútarnir séu
prýddir fjórum hornum. Er talið
að ferhyrnt fé sé hvergi að finna
nema á þessari eyju.
Þegar innar kemur í landið,
eyna, verða einkum fyrir fjöll,
sandur og hraun. Þar er fjöldi
eldfjalla; þau geta sýnzt dauð,
fljótt á litið — en svo er þó ekki,
þau eru einungis að hvíla sig. Þeir
sem búa í grendinni vita hvernig
því er varið.
Öldum saman gerist kannski
ekki neitt. En svo skeður undrið —
eldgígur vaknar til lífsins eða
steindumbur fjallshryggur opnast
í mikilli sprungu sem spýr upp
mistri af ösku og reyk.
Hraunrennslið getur lagt í eyði
jarðir og þorp. Vikur- og öskufall
getur eytt beitilönd tíuþúsund
nautgripa og hundraðþúsund
sauðfjár.
Tímann má telja í árum. En það
má einnig telja hann í ættliðum.
Enginn hefur náð svo fimmtán ára
aldri í þessu landi, ap hann hafi
ekki lifað að minnsta kosti eitt
eldgos.
Víða vellur heitt vatn út úr
klettum eða upp úr jörðu. Sú var
tíðin að þetta heita vatn var ekki
notað til annars en baða sig í því
og til að þvó úr því þvott. Nú hafa
þeir lært að nýta það á marga
vegu. Mikil auðæfi eru fólgin í
heitu vatni.
Landið er mjög norðarlega.
Bjart er þar á sumrin, en veturnir
eru dimmir og norðvestanstormur-
inn ískaldur. Síðveturinn og haust-
ið eru lengstu árstíðirnar.
Strendurnar eru skornar með
djúpum víkum og fjörðum.
Gróskumikil sléttlendin eru grafin
sundur af fljótum með síbreytilegu
vatnsrennsli. Þetta eru jökulár.
Meira en tuttugu jöklar eru í
landinu og sumir geysimiklir.
Víöátta þeirra er skynjanleg, hana
má sjá við góð veðurskilyrði og
einnig mæla hana í erfiðis- og
áreynsludögum við að komast yfir
þá. En íslagið skynjum við ekki.
Hver getur ímyndað sér íslag í
fimm hundruð metra þykkum
íshjálmi? Hvað þá ef hann er enn
þykkari.
Vegirnir með ströndinni eru
langir; þeir verða að þræða inn
fyrir firðina og út fyrir nesin. Inn í
dalina liggja blindvegir.
Suma vetur leggst hafís að þeim
ströndum sem næstar eru ís-
hafinu. I slíkum árum verða
útmánuðirnir sérlega langir. Borið
Per Olof Sundman
hefur við að ísbirnir gengju á land
af ísnum og dræpu fénað; meira að
segja er sagt að konur og börn hafi
lent í klónum á þeim. Þessir gestir
eru einu fjórfættu rándýrin ef frá
eru taldir mórauðir og hvítir refir,
og þá þarf ekki að telja því að þeir
eru svo smávaxnir að þeir geta
ekki einu sinni ráðið niðurlögum
lambs. Það er óráðin gáta hvernig
þeir draga fram lífið, nema þann
stutta tíma þegar fuglarnir annast
afkvæmi sín í fjöllum og mýrum,
heiðum og móum.
Þetta er friðsælt eyland.
Engir snákar, engir eitraðir
smákrabbar. Þarna eru engin
skordýr sem stinga, engar býflug-
ur, engar hunangsflugur, engir
geitungar né hestaflugur. A stöku
stað eru mýflugur, en það klæjar
ekki undan biti þeirra. Þarna eru
ekki einu sinni maurar. Ekki
heldur brenninetlur né þistlar.
Rósarunnar hafa verið fluttir inn
frá suðlægari löndum; rósirnar
virðast kunna vel við sig. Ein-
kennilegt er að rósirnar í þessu
landi glata þyrnum sínum — eða
eru rósir kannski réttar þannig?
Vissulega friðsælt eyland.
Rottur hafa gengið á land af
skipum og hafa aukið kyn sitt.
Plága hafa þær þó aldrei orðið.
Þær eru smávaxnar eins og tófan.
Auðvelt er að eyða þeim ef menn
kæra sig um. Þær skríða ekki í
felur og þær fá opin sár á fæturna.
Valurinn er fallegasti fuglinn.
Hann getur svifið hátt í lofti
tímum saman áður en hann
stingur sér eins og elding niður að
bráð sinni.
Nei, hrafninn er fallegri —
blásvartur á fjaðrir, blásvart nef,
glóandi augu. Gult og óutreiknan-
legt er augnaráð hans þegar hann
situr árla morguns saddur og sæll
hjá sorphaugi einhvers býlissins
eða þorpsins.
Því er haldið fram að unnt sé að
temja hrafninn. Fjarstæða. Það er
hrafninn sem er temjarinn.
Þarna situr hann á öxl þinni,
varkár, borar ekki klónum undir
viðbeinið, strýkur hausnum við
kinn þína, nartar með nefinu
kringum eyrað. Það ert ekki þú
sem ert hans húsbóndi, hann er
húsbóndi þinn.
Sannarlega er þetta friðsælt
eyland.
Samt eru margir drepnir.
Einnig blá augu geta haft gula
slikju.
Hér er enginn skógur. Þetta sem
þeir kalla skóg er aðeins birki-
kjarr, reyni- eða víðikjarr, ekki
einu sinni mannhæðarhátt.
Nóg er af bláberjum og kræki-
berjum. Bjarnarber eru hér engin
og hvorki múltuber né hindber.
(Eiríkur Hreinn Finnbogason
þýddi.)