Morgunblaðið - 20.12.1978, Blaðsíða 8

40 MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1978
„Frædingar
fá á baukinn”
Andsvar og skilgreining
Fyrir skömmu leit ég pistil
hér í blaðið, er ég nefndi
„Myndlistarvettvang" og vék
m.a. að „listsagnfræðingum". Ég
set þetta nafn vísvitandi innan
gæsalappa, þar sem menn virð-
ast loks hafa komist að þeirri
niðurstöðu, að „listfræðingur"
er misvísandi þýðing á orðinu
„Kunsthistoriker". Það mætti
einnig nota hér þýðinguna
„listsögufræðingur", eins og
Valtýr Pétursson hefur bent á,
en hins vegar finnst mér „mynd-
listarfræðingur" langsótt og
þvæld skilgreining. Kemur þá
nafnið „sjónmenntafræðingur"
allt eins upp í hugann! — Það er
næsta erfitt að skilja af hverju
viðkomandi vilja hér sverja af
sér sagnfræðiheitið.
Til eru margvíslegar tegundir
af listsagnfræðingum, og menn
geta allt eins hlotið þessa
nafnbót fyrir að hafa tekið próf
á afmörkuðu sviði fornrar
kirkjulistar ekki síður en
nútímalistar Þá er námið mjög
mismunandi eftir löndum, —
víða er þetta einstefnu- bóknám
en annars staðar er það orðin
skylda að stunda verklegt nám í
1—2 ár a.m.k. Vex þeirri tilhög-
un æ meira fylgi í heiminum í
dag og það er eðlileg þróun, því
að skapandi listamenn hafa
löngum litið þá hornauga, sem
eru „eingöngu bóklærðir".
Þetta er hliðstæð þróun og t.d.
í húsagerðarlist, þar sem stöð-
ugt er lögð meiri áherzla á
form- og listrænan þroska, því
að hér voru menn komnir á
villigötur — menn voru farnir
að líta á arkitektúr sem tækni-
fræðinám eingöngu — lífvana
háskólafag með afleiðingum
sem sjá má allt um kring. —
Nákvæmlega sama þörf knýr
háskóla til að gera meiri verk-
legar kröfur en áður til þeirra,
er leggja stund á listsagnfræði.
Menn taki hér eftir því, að það
eru yfirleitt bóknámsháskólar,
er útskrifa listfræðinga og
tækniháskólar arkitekta — hin
fagurfræðilega, lífræna og
formræna kennd vill þá
ósjaldan verða útundan. Arki-
tektar og listsagnfræðingar
verða oft kenningasmiðir, —
þeir detta á eitthvað ákveðið
form og gerast áróðursmenn
þess, — stundum er það jafnvel
einlit þjóðfélagsfræði. Fátt er
ömurlegra í nútímanum en að
koma í stöðluð íbúðarhverfi,
sem virðast vera dauðhreinsuð
af öllu mannlegu, eða á list-
sýningar, þar sem hið sama er
upp á teningnum. Gestinum er
þá jafnvel sagt hvernig hann
eigi að hugsa.
Þegar fræðimennskan á þess-
um sviðum er orðin svo alger og
stöðluð að engir nema skjalfest-
ir fræðingar fá að móta hús og
engir nema listsagnfræðingar
að ráða húsum myndlistar-
manna, þykir mörgum í óefni
komið. Til að forðast mis-
skilning, skal þess getið, að
skapandi húsameistari, list-
sagnfræðingur og hönnuður eru
jafn sjaldgæft fyrirbæri og
próflærðir menn eru algengt
fyrirbæri. í listiðnaði eru það
t.d. örfáir hugmyndasmiðir sem
móta hugmyndirnar (sumir
ófaglærðir) en þúsundir
faglærðra er vinna eftir hug-
myndunum.
Enginn er hér að vanmeta
menntun í hinum ýmsu fræði-
greinum og menntunar geta
menn aflað sér á margan hátt í
skóla og utan skóla, en þegar
menn líta á ofurvald og hroka
„fræðinga“ í dag, spyrja margir
í einfeldni sinni: „Hvernig
komst mannkynið af án slíkra
manna í milljónir ára?“
Enginn er hér heldur að halda
fram sjálfsmenntun frekar en
skólamenntun, en markviss
sjálfsmenntun getur einnig
orðið gagnmenntun, svo sem
dæmin sanna.
Hvernig víkur því við, að
margir nafntoguðustu húsa-
meistarar aldarinnar svo sem
Mies van der Rohe, Le
Corbusier m.a. voru ekki
háskólalærðir og þannig engir
skjalfestir „fræðingar" á sínu
sviði? — Hvernig víkur því við,
að ýmsir nafnkenndustu rök-
fræðingar í myndlist í gegnum
aldirnar voru ekki menntaðir
sem „fræðingar"? Hvernig víkur
því við, að fjölmargir prófessor-
ar við listaháskóla hafa aldrei
stigið fæti inn fyrir dyr slíkra
stofnana sem nemendur? — A
að löggilda öll skapandi fræði
svo algjörlega, að sérnámið beri
sjálfstætt framtak skapandi
hugsunar ofurliði? — Loka
hverri smugu fyrir öllum öðrum
möguleikum? ...
Nú býst ég við, að flestir aðrir
en harðsoðnir „fræðingar" svari
þessari spurningu neitandi —
fróðleikur teljist gildur, hvórt
sem háskólastimpill fylgi hon-
um eður ei. Það liggur beinast
við að tengja og samræma þetta
tvennt, tæknimenntun og skap-
andi hugsun. Walter Gropius
réð til sín hóp skapandi lista-
manna, er hann stofnaði
Bauhaus-skólann, — hann vissi,
hvert hann var að fara.
— Þegar fræðingarnir rísa
upp við minnsta tilefni, t.d.
þegar þeir eru leiðréttir af
grófum villum eða fljótfærnis-
legum og vanhugsuðum skrifum,
— og hrópa, að þeir séu
vanmetnir og ofsóttir, þá vaða
þeir í villu og svíma. Menn vilja
einungis mótmæla þeim háska-
lega misskilningi, að skólanám
og fræðiheiti gefi þeim alfarið
vit og rétt fram yfir alla aðra
menn til að dæma. Á nákvæm-
lega sama hátt og enginn verður
listamaður með því einu að
ganga í Listaháskóla, verður
enginn gildur listsagnfræðingur
á fræðititlinum einum. I báðum
tilvikum eru menn óskrifað
blað, þar til athafna þeirra sér
stað á sjálfstæðum vettvangi. —
Sumt er nefnilega ekki hægt að
kenna, því að hjartað hefur
sínar ástæður og sín rök, sem
heili og vit fá ekki alltaf skilið
né skilgreint.
Af framanskráðu má öllum
vera það ljóst, að hér er því ekki
til að dreifa, að menn séu á móti
fræðimennsku og störfum að
menningarmálum, heldur þeim
„fræðingum" einum, er álíta, að
þeim séu allir vegir færir í skjóli
fræðititilsins, að þeim sé allt
leyfilegt, — einnig að brengla
staðreyndir. Sem betur fer mun
engum bókmenntafræðingi enn
þá hugkvæmst að hlaupa yfir
heila kynslóð skálda og rithöf-
unda í skrifum sínum og engan
reykvískan tónlistargagnrýn-
anda veit ég hafa skrifað um
hljómleika á Akureyri, sem
viðkomandi hlustaði ekki á. Sök
mín er vafalaust sú að vera svo
íhaldssamur að skilja ekki slíka
hugmyndafræðilega nýsköpun í
vinnubrögðum ...
Mestu varðar að meta alla
gilda fræðimennsku, hvort sem
hún kemur frá háskólalærðum
manni eða er sprottin af innri
þörf til átaka á hinum ýmsu
sviðum. Meta allt, sem vel er
gert, hvaðan sem það kemur.
Mér þætti það frumlegt ef ég
ætti allt í einu að dæma
myndlistarsýningar með hlið-
sjón af skólanámi viðkomandi
en ekki myndunum sjálfum!.
— Fyrir skömmu rakst ég á
viðtal við fyrrum safnstjóra
Stedjelik Museum í Amsterdam,
W.J. Sandberg, í tilefni. átt-
ræðisafmælis hans. Viðtalið
birtist í Politiken og er eftir
Malin Lindgren, vel kunna
blaðakonu. Þar komu fram
ýmsar athyglisverðar skoðanir
og leyfði ég mér að reifa ýmsar
þeirra í fyrrnefndum mynd-
listarvettvangi mínum. Sand-
berg var ekki lærður maður í
listsagnfræði, þ.e. ekki
skjalfestur „fræðingur“, en þó
hámenntaður á þeim sviðum og
hafði til að bera óvenjulega
þefvísi við öflun listaverka að
safni sínu, — slíkt er ekki hægt
að kenna í skólum. Sandberg
Myndllst
eftir BRAGA
ÁSGEIRSSON
notaði þefvísi sína óspart við
öflun listaverka til safnsins,
þrátt fyrir að gerð voru hróp að
honum og þá ekki sízt af
löggiltum „fræðingum". Honum
er það að þakka, að safnið á
ótrúlegt safn mynda eftir ýmsa
höfuðsnillinga aldarinnar.
Picasso var svo hrifinn af
honum, að hann seldi safninu
stóra og góða mynd fyrir lítinn
pening. Safnið á einstakt yfirlit
yfir feril Kasimir Malevitsj og
Cobra-hópin, — allt Willem
Jacob Sandberg að þakka.
Þennan mann prýddi sem sagt
fleira en skipulagsgáfan ein og
ekki er rétt að telja hann
„stórkostlega undantekningu
frá reglunni", eins og
menningarritstjóri Dagblaðsins
gerði á dögunum. Hann um-
turnaðist allur, er ég leyfði mér
að vitna í djúpa speki Sand-
bergs, og sá í þeirri bíræfni
minni, „annarlegar kenndir,
íhaldssemi, vanmáttarkennd,
o.fl. — o.fl.“ — Það er, sem fyrri
daginn, flest rangt, og í stílinn
fært, er hann eignar mér í þeirri
grein sinni, en hvorki hann né
aðrir listsagnfræðingar skulu fá
mig til að smitast af útúr-
snúningaveiki þeirri, sem þeir
virðast alteknir af. Ég hef hér
gert grein fyrir skoðunum mín-
um, og þær koma einnig jafn-
óðum fram í skrifum mínum hér
í blaðinu og tel óþarft að svara
„fiðringi fræðinganna"
framvegis. Ég þakka bara fyrir
mig...
Minnumst þess, sem ritað var:
„Fólk sem regla er ekki til,
heldur er sérhver maður
undantekning frá reglu. í
sífellu er verið að rcka sig á þá
þversagnafullu staðreynd að
allt sem kallast undantekning í
mannlegu lífi er regla og öll
regla er undantekning. Sér-
hver maður cr undantekning
frá öðrum mönnum“
(II.K.L.)...
Þér ættuð að borða minna

Platan
þrumu-

góö
NYJA PLATAN
LOKSINS KOMIN
OG HEITIR
Tiú eft tfocta d ycdutH 6jol
14 ný og gömul lög í nýrri útsetningu Poul
Godske. Haukur er aldeilis í essinu sínu
Barnakór Snælandsskóla í Kópavogi aöstoöar í laginu
Nú er Gyða á gulum kjót Faxafón_ sími 30863