Morgunblaðið - 20.12.1978, Blaðsíða 12

44
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1978
Nýlega kom út bókin „Þannig er ég, viljirðu vita það“
eftir Guðmund Frímann, þar sem hann rekur bernsku-
og æskuminningar sínar úr Langadal og frá Hvamms-
tanga. Vegna útkomu bókarinnar óskaði fréttamaður
Mbl. eftir að fá að ræða stuttlega við Guðmund, og varð
hann góðfúslega við þeirri ósk.
— Hvað varð til þess, að þú
fórst að skrifa bókina?
— Kveikjan að þessum endur-
minningum var raunverulega
þátturinn, sem ég samdi fyrir
Erling Davíðsson í safnritið
„Aldnir hafa orðið". Býsna margir
þökkuðu mér fyrir þann þátt og
eggjuðu mig á að halda áfram. Eg
tók þessu heldur dauflega, en svo
varð það nú samt úr, að ég fór að
flingra svolítið meira við þetta.
Svo var það í fyrravetur, að ég átti
ósköp veraldleg viðskipti við
Jóhannes Sigvaldason, sem nú er
forstjóri Bókaútgáfunnar Ögurs.
Þá virtist hann hafa fengið
einhvern pata af því, að ég væri að
skrifa þessar endurminningar, og
spurði, hvort mig vantaði ekki
útgefanda. Þar sem ég hef ekki
vanist því á lífsleiðinni, að ég gæti
vaðið inn til útgefanda og sagt við
hann: „Hér er bók, sem þú gefur út
skriðunni. Yfir fyrstu minningum
mínum var alltaf eitthvert sólskin,
aldrei öðruvísi en sólskin. Þó
fannst mér alltaf skuggalegra
norðan við bæinn, ekki veit ég,
hvernig á því hefur staðið. Mér
fannst alltaf sólskin sunnan við
hann, • en eitthvað dimmt yfir
norðrinu.
— Nú yrkir þú mikið síðar um
þitt fljót, Blöndu, og um lyng-
brekkurnar og starmýrarnar.
Hvenær ferðu að taka eftir
þessum dásemdum í umhverfi
þínu?
— Það var mjög snemma, löngu
áður en ég lét mér detta í hug að
yrkja nokkuð um þær. Mér eru
afar ríkar minningar um landar-
eignina og ýmislegt í henni.
Bræður niínir undrast, hve margt
ég man. Landið orkaði svona fast á
mig, án þess að ég gerði neitt til
Wf

Guðmundur Frímann
„ Yfir minningum mín-
um var alltafsólskin ”
fyrir mig“, spurði ég varfærnis-
lega, hvort hann væri í einhverjum
slíkum útgáfuhugleiðingum. Hann
gaf ekkert út á það. Um jólaleytið
var ég búinn með helstu drögin að
þessu, átti erindi til Jóhannesar og
tók þá með mér handritið handa
honum til að lesa um jólin, sagði
svona í gamni, að hann gæfi þessi
minningaslitur mín kannski út við
hentugleika. „Tölum um alla út-
gáfu bak jólum," sagði Jóhannes.
Svo líður janúar. Þá hringir hann
til mín og segir, að í ráði sé að
stofna útgáfufélag og samþykkt
hafi verið að taka þetta verk mitt
sem fyrstu útgáfubókina. Eg varð
auðvitað bæði glaður og undrandi
og vona sannarlega, að þetta komi
ekki í koll því ágæta fólki, sem að
útgáfunni stendur.
— Þú byrjar á að rekja fyrstu
bernskuminningarnar, þín fyrstu
kynni af heiminum.
— Þó að ég segi nú í upphafi, að
það sé víðs fjarri, að þetta sé
nokkur ævisaga, — og það er það
alls ekki, — þá vil ég ekki brjóta
þá hefðbundnu regiu ævisögurit-
ara að geta svolítið um upprunann.
— Þú telur þá verk þitt allt
eins sveitarsögu æskustöðvanna
og sögu uppvaxtarára þinna.
— Þegar litið er á bókina í
heild, er hún það miklu frekar, það
er rétt. Þegar ég byrjaði að skrifa
þessar minningar, bjóst ég við, að
þær næðu yfir miklu lengra
tímabil úr ævi minni heldur en
raun varð á. Þessi tími reyndist
vera svo ævintýraríkur. I þessari
bók kemst ég ekki jafnlangt og í
hinum stutta þætti í „Aldnir hafa
orðið". Þar endaði ég ekki fyrr en á
Akureyri, fór að vísu greitt yfir
síðasta kaflann, en nú kemst ég
ekki nema frá Hvammi í Langadal
og vestur í landnám Skinna-Bjarn-
ar, höndlara og Hólmgarðsfara,
við Miðfjörð. Nú segja margir, að
ég eigi að halda áfram, en ég lofa
litlu um það. Við sjáum nú til,
hvernig þessari bók verður tekið.
— Var ekki mikið sólskin í
Langadal, þegar þú varst barn?
— Jú, blessaður vertu, það var
sólskin og heiðríkja yfir öllu.
Fyrsta minning mín er frá því að
ég var á öðru ári og varla rólfær.
Eg var á balanum fyrir sunnan
gamla bæinn í Hvammi og sá þá
dökkklæddan mann koma sunnan
tröðina heim að bænum, og hann
var með eitthvað hvítt á bakinu.
Síðar fékk ég staðfestingu á því, að
þetta hefði verið faðir minn að
koma með hveiti sunnan úr
gamalli myllu, sem var suður á
þess, ég lifði það einhvern veginn
svona.
— Þú segir, að þú skynjir svo
mikið sólskin úr bcrnskunni.
Náði það ekki líka til samtíðar-
mannanna? Ég hef tekið eftir því,
að þér liggur ákaflega vel orð til
annars fólks.
— Ég kynntist ekki öðru en
úrvalsfólki, mér er óhætt að segja
það. Vel getur verið, að þeir hafi
átt eitthvað sökótt hver við annan,
þessir karlar, en ég man aldrei
eftir að hafa orðið fyrir slíku.
Næstu nágrannar voru yndislega
gott fólk, eins og kemur fram í
bókinni. Þó að ég kalli einn
kaflann „Frá vondu fólki og góðu í
Langadal", geri ég það bara til
þess að fá Langdælinga til að
kaupa bókina, svo að þeir geti séð,
hverjir þessir vondu menn hafi
verið, en þeim gæti orðið leitar-
drjúgt að þeim.
— Var ekki eitthvað af sér-
kennilegu fólki í sveitinni?
— Jú, það var töluvert af því, en
nú er það alveg úr sögunni, held
ég. Ég gæti hugsað, að Manga
gamla á Holtastöðum hafi verið
einhver síðasti kynlegi kvisturinn,
sem ég hef haft sagnir af. Mér
fannst hún vera fjörgömul, þegar
ég fór að heiman 1922, en hún er
dáin fyrir ekki ýkja löngu, a.m.k.
eftir að Héraðshælið tók til starfa.
Hún mátti ekki heyra það nefnt að
vera send þangað, það væri
stórhættulegt, því að það væri ekki
einleikið, hve margir dæju þar. En
ég skrifa þarna heilan þátt um
bernskuvin minn og vinnufélaga,
neftóbaksfalsarann Bjössamína,
sem mér þykir nú kannski vænst
um af þáttunum í þessari skruddu.
Það var mjög sérstæður maður, og
ég held allir Langdælingar hafi
þekkt hann betur en flesta aðra.
Ég held líka, að ég hafi borið
honum vel söguna og algerlega
rétta. Ég sá ekkert undanfæri að
skrifa um hann, af því að ég taldi
víst, að enginn yrði til að skrifa
Rœtt við
Guðmund
Frímann
skáld
um Bjössamína tóbaksfalsara
nema ég. Svo voru þarna í dalnum
margir aðrir brotamenn af ýmsu
tagi svo sem peningafalsarar og
aðrir snillingar af fyrsta klassa,
sumir stórflinkir menn, komnir af
galdrameisturum.
— Hverjir voru nánustu vinir
þínir í hópi jafnaldra?
— Það voru leiksystkini mín á
Móbergi, mikið úrvalslið, mörg
ágætisbörn, og svo systkinin á
Geitaskarði, líka úrvalsfólk. Þar
var jafnaldra mín, Jóhanna, sem
segir frá í kaflanum um öskutrogs-
brúðkaupið, þar sem hún var
brúður mín, og þar var Guðrún,
einhver glæsilegasta kona, sem
slitið hefur barnsskóm í Langadal,
að ég tel, framúrskarandi að
fegurð og manngæðum, og svo þeir
bræður, Isleifur, síðar prófessor og
Páll, sem var nú nánasti vinur
minn. Við Páll stunduðum dálítið
rjúpnaveiðar saman og einhvern
grallaraskap. Hann er prýðis-
drengur, sem ekki má vamm sitt
vita í neinu frekar en systkin hans.
Hann bjó um skeið í Glaumbæ í
Langadal, en hefur nú lengi átt
heima í Vestmannaeyjum. Hann
er kvæntur Guðrúnu, dóttur Ara
bónda á Móbergi, heiðursmanns.
— Datt þér aldrei í hug að
flendast í Langadal og gerast
bóndi?
— Nei, það datt engum í hug, að
ég gæti orðið bóndi, maður, sem
hafði ekki gaman af öðrum skepn-
um en hundum og mislitum
kindum, hann yrði aldrei mikill
bógur. Ég var mikill hundavinur,
það var alveg satt, eins og
Hunda-Gunna á Stóru-Giljá. Ég
var þó aldrei kallaður
Hunda-Gvendur, það náði aldrei
svo langt. En eftir að ég kom til
Akureyrar, lét ég mig dreyma um
það í n\örg ár að fá mér kindur,
eins og konan mín getur borið um.
— Vildirðu helst hafa þær
mislitar?
— Já, já, dálítið skrautlegar.
Það fannst nú bændum ærið
bjánalegt, en sögðu þó, að það gæti
bent til þess, að ég fengi síðar á
ævinni áhuga á einhverju lita-
blandi, enda varð það.
— Þú hefur líka fengist við að
mála.
— Ég gerði það dálítið á tíma-
bili, en þetta voru engin málverk,
því miður. Sumu fólki þótti
myndirnar góðar, en þær voru það
ekki, þær voru bölvuð skrípi. Nei,
ég hef ekki gert neina mynd, sem
ég er verulega ánægður með nema
kannski tvær eða þrjár skissur,
sem dóttir mín á og ég skammast
mín ekki beinlínis fyrir, og svo
teikninguna af Bjössamína, sem er
í bókinni. Langdælingar eru fljótir
að þekkja hann. Hún er alveg eins
og hann var, blessaður karlinn.
— Var lesið mikið í þinni
sveit?
— Það var að minnsta kosti lesið
geysimikið á mínum bæ. En
bókakosturinn var ekki mikill, en
allt lesið, sem að kjafti kom. Við
Jóhann bróðir minn, seíh var á
líku reki og ég, aðeins yngri, lásum
mikið og fyrir kom, að við lásum
saman sömu bókina, því að lestr-
arhraðinn var svipaður Við
sváfum saman á tímabili, þegar
við vorum stráklingar innan við
fermingu. Oft þorðum við ekki að
slökkva á olíutýrunni, sem við
höfðum á rúmmaranum, fyrr en
móðir okkar var komin á kreik,
heldur lásum alla nóttina. Faðir
okkar las geysilega mikið. Hann
var alltaf lesandi, þegar hann var
inni. Ég man aldrei eftir honum
ólesandi. Hann las bæði illt og
gott, var ekkert vandur að lesefni.
Bækur fengum við lánaðar úr
Lestrarfélaginu og hjá Pétri og
Páli. Ég segi frá einum miklum
bókamanni, sem var ættaður utan
af Skagaströnd og gerðist vinnu-
maður á Gunnsteinsstöðum í
nokkur ár, Jóni Benediktssyni
handahlaupsmeistara. Hann átti
geysilega mikið af bókum. Ég fór
stundum suður eftir til hans og
kom með bækur heim í poka á
bakinu. Sumt var hreinustu lygi-
sögur og reyfarar af verstu tegund
eins og Alfreð Dreyfus og Hinn
óttalegi leyndardómur og viðlíka
bókmenntir. Þá sagði pabbi:
„Hvað, ætlarðu að fara að lesa
þennan óþverra?" En svo var hann
fyrsti maðurinn til að lesa þann
hinn sama óþverra. Þetta var þó
heldur andstætt hugvekjum sr.
Páls Sigurðssonar, en það var hans
trúarlega lesning. Hann hafði
miklar mætur á frjáls-
hyggjumanninum sr. Páli.
— Fórstu ekki snentma að
eignast bækur sjálfur?
— Einn kaflinn í bókinni fjallar
um tvo langdælska stórhöndlara,
og annar þeirra var geysilegur
bókamaður, Jakob B. Bjarnason,
nú bóndi á Síðu í Refasveit. Hann
var sílesandi, og hann lánaði
okkur mikið bækur. Hann pantaði
líka fyrir mig bækur frá Dan-
mörku, eins og Ævintýri Stikils-
berja-Finns. Eftir að Jakob var
fluttur að Holtastaðakoti, seldi
hann mér vorið 1914 Snæljós eftir
Jakob Thorarensen. Það var
merkilegur dagur. Þá var glaðasól-
skin eins og alltaf var alla daga í
Langadalnum, þegar ég var að
alast upp. Ég hef verið 11 ára
þarna. Snæljós kostuðu eina krónu
og tíu aura í grænni kápu með
rauðum ramma. Þetta var
snemma vors og ég labbaði með
bókina heim. Þegar ég kom í
svokallaða sláttukinn fyrir sunnan
Holtastaði, gat ég ekki stillt mig
um að fara að lesa bókina og
settist þaf í glóðheitan bollann
með niðandi læki allt í kringum
mig, læki, sem hvergi áttu að vera
þarna nema bara rétt á vorin,
meðan leysing var mest, þar voru
engir lækir yfir hásumarið. Þetta
var ákaflega rómantískt umhverfi,
og ég komst í miklar lýriskar
stemningar og las alla bókina. Það
var ekki ósvipuð reynsla og þegar
ég las Svartar fjaðrir eftir Davíð.
Þær las ég um hávetur í gömlu
baðstofunni í Hvammi, og mér
fannst vera glaðasólskin úti. Þó
var beljandi stórhríð á glugganum.
En þarna í hvamminum las ég
kverið aftur og aftur, og þetta var
hreinasta opinberun. Og ég sá
ekkert annað en Jakob Thor
nokkur ár. Svo lærði ég þetta kver
og fólk, sem kom heim og ég hafði
veður af, að væri bokmenntalega
sinnað, lét ekki í friði. Ég þurfti að
lesa fyrir það Morðið á Jörfa, I
hákarlalegum og öll þessi skaut-
legu kvæði, hvort sem það vildi eða
vildi ekki.
— Hverjir urðu helst til að
taka þátt í þcssari hrifningu
þinni?
— Halldór Halldórsson, sem
kallaður var barnakennari, var
t.a.m. ágætur hlustandi. Hann var
sonur Halldórs Konráðssonar vef-
ara og bónda á Móbergi, mikils
sómamanns. Hann kom nokkuð oft
að Hvammi og var eini maðurinn,
sem fylgdist með mínum þroska-
ferli og spurði alltaf, þegar hann
kom, hvort ég hefði ekki eitthvað
nýtt á prjónunum, og lét mig þá
lesa fyrir sig. Ef ég hafði ekki
Snæljós eða eitthvað eftir aðra,
sem ég var hrifinn af sjálfur, lét ég
hann heyra það, sem ég hafði fram
að færa.
— Hvenær byrjaðirðu að setja
saman sjálfur?
— Ég hef áreianlega verið
orðinnn 12 eða 13 ára. Jóhann
bróðir var orðinn talandi skáld
tveimur eða þremur árum á undan
mér, og er hann þó þremur árum
yngri. Fyrst var ég að fikta við að
búa til sögur, en reyndi varla við
ljóðagerð fyrr en á Hvammstanga,
þegar ég var 16 ára. Þó fór ég
þangað með dálitla kompu með
svona dóti og var að sýna kennara
mínum. Ég hef alltaf átt bágt með
að ríma, hef aldrei verið
hagyrðingur eða kastað fram
stökum, en reynt að ganga þannig
frá kvæðum mínum, að þess gæti
ekki.
— Voru einhver skáld í sveit-
inni, sm þú hafðir kynni af?
— Ekki beint, en nokkrir voru
baslhagir á stökur, en ég var
örugglega langlélegastur í þeim
hóp. Gísli Ólafsson frá Eiríks-
stöðum var þar, landskunnur
hagyrðingur, og var að reyna að fá
mig til að búa til vísur, en það
gekk ekki.
— En samt kaustu fremur að
yrkja ljóð og lagðir sagnagerð á
hilluna í áratugi.
— Já, mikil ósköp, ég er eins og
sumir bændur, sem vilja ekki
stunda blandaðan búskap, annað-
hvort vilja þeir hafa fé eða kýr.
Seinna steinhætti ég að yrkja
kvæði og tók aftur til við sögurnar.
Ég hef ekki ort kvæði síðan 1962.
Þó að ég hafi ef til vill einhverja
þörf fyrir það, getur maður ekki
endalaust ort sér til hugarhægðar.
Ég fann það vel, að ég var kominn
út úr dæminu sem ljóðskáld, það
var kominn allt annar heimur, allt
annað sjónarsvið með tilliti til
ljóðagerðar. Skáldin voru farin að
leika sér að því að yrkja aftur-
ábak, og ég gat ekki tekið þátt í
því, ekki frekar en ég gat farið á
skautum afturábak eins og Óskar
á Móbergi. Hann var jafnfljótur á
skautum afturábak og áfram, en
ég gat bara dottið afturábak.
_ i>