Morgunblaðið - 20.12.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 20. DESEMBER 1978
53
sem von er á barni
er í vissum
skilningi aðventa“
Góðir kirkjugestir,
Það eru mér forréttindi að vera
hér í kvöld, á merkum tímafnótum
(kirkjan 30 ára), á merkri stundu, í
húsi sem að nafni og starfi til er
helgað minningu manns, er gaf
þjóð sinni og eftirlifandi kyn-
slóðum ófyrnanlegan arf.
Hver sú þjóð, sem slíka andans
menn hefur átt, á og eignast, er
rík, þótt hún sé fátæk. Guð gefi, að
'mörg verði þau heimili til sjávar
og sveita í náinni framtíð úti um
víða veröld, sem ala slíka menn og
konur.
Þegar ég var beðin um að koma
hingað og segja nokkur orð urðu
viðbrögð mín þau, að það gæti ég
ekki vegna þess, að ég vissi ekki
hvað óg ætti helzt að segja. En því
ráðaleysi mínu var bjargað með
einni setningu ... ár barnsins er
framundan!
Já, það er rétt, börn eru mér
kær, ég elska börn, en — hver
gerir það ekki?
Hvers vegna ár bárnsins. Okkur
verður e.t.v. fyrst hugsað til
barnanna úti í hinum stóra heimi,
sem deyja úr hungri og alls konar
örbyrgð. Já, okkur ber að hugsa til
þeirra og gera allt fyrir þau sem í
okkar valdi stendur ... en börn
allsnægtanna, börnin okkar, hvað
með þau?
Öll vera barnsins frá getnaði til
brottfarar af þessum heimi hvílir
á höndum hinna fullorðnu.
Varnarleysi þess er algjört. Gifta
þess og gæfa byggist að mestu á
því, hvað hinir fullorðnu aðhafast
eða aðhafast ekki. Það eru hinir
fullorðnu, sem eru fyrirmyndin
með orðum sínum og athöfnum
heima og að heiman, örlagavaldið
til heilla eða óheilla og það eru
hinir fullorðnu, sem meitla og
móta sálarleir barnsins, sem að
sjálfsögðu er mismunandi þjáll í
meðhöndlun og að efni til. Sú
mótun- ræður úrslitum í viðureign
þeirra við lífið, hvort sem það
verður langt eða stutt. Þess vegna
hlýtur forsenda þess að árangur
náist á ári barnsins að vera sú, að
hinir fullorðnu þekki sinn
vitjunartíma.
Foreldrafræðsla í átt til þess,
sem lög gera ráð fyrir, er stutt
komin á íslandi, enda hefur
velmegunarþjóðfélagið hér, eins og
víða annars staðar lagt megin-
áherzlu á að mennta þegna sina
fyrir vinnumarkaðinn og þannig
hefur sú stofnun sem veigamest er
allra stofnana, orðið harkalega
útundan. Til þess að stofna heimili
þarf engin próf, hvorki í einu né
neinu, enda virðist sem fáir álíti
sig þurfa hagsmuna að gæta þar,
eða gæta hagsmuna þeirra, sem
verst verða úti í þeirri stofnun ef
illa tekst til, þ.e. börnin fædd eða
ófædd.
Eftir því sem árin líða og
breytingar verða meiri á lífsvenj-
um fólks frá því sem áður var,
verður þörfin fyrir menntun til
handa verðandi foreldrum brýnni
af mörgum og eðlilegum ástæðum.
Ef foreldrarnir hafa ekki minnstu
hugmynd um hvernig á að takast á
við vandamálin, sem hljóta að
koma upp í sambúð og við uppeldi
barna, er ekki von á góðu eða að
þeir hafi takmarkaða eða jafnvel
enga þekkingu á hvernig beri að
mæta hinum ýmsu þörfum barns-
ins, andlegum og líkamlegum, né
veita barninu öryggiskennd, sem
er því svo mikilvæg, er alvara á
ferð. Ef ekki tekst að skapa
öryggiskennd hjá barninu á fyrstu
æviárum þess stoðar lítið alAt það,
sem e.t.v. verður hlutskipti ein-
staklingsins.
Til þess að geta orðið góðir
uppalendur þurfa börnin, ungling-
ar og verðandi foreldrar að fá
fræðslu, ekki sízt frá eigin heimili.
Þau verða að vita, hvað fjölskyldu-
líf er, hvað smábarn er, hvers
smábarnið þarfnast, hvernig það
þroskast og einnig hvaða kröfu sá
verður að gera til sjálfs sín, sem
eignast barn.
Að stofna til fjölskyldulífs og
barneigna áður en maður er
tilbúinn tii þess er ill meðferð á
sjálfum sér, en hitt er þó öllu
verra að fleiri líða þar undir.
Þegar á heildina er litið, verða
foreldrarnir stöðugt yngri og þar
með eru afar og ömmur kornungt
fólk, margt af því upptekið við hin
ýmsu störf samfélagsins úti á
opnum vinnumarkaði og gefa því
ekki þann stuðning, sem áður var,
þegar heimilið var stærra og
vinnandi framleiðslustofnun, ekki
einangrað fyrirbæri eins og nú er.
Nýlega heyrði ég hugljúfa sögu
eftir Selmu Lagerlöf, þar sem hún
rifjar upp minninguna um ömmu
sína, og það þegar þær tvær einar
áttu saman aðfangadagskvöld,
þegar allir hinir fóru til aftan-
söngs. Selma var aðeins 5 ára
gömul — en minningin um ömm-
una, lífsfyllingin, öryggið, sem
samfélagið við hana veitti entist
barninu allt lífið. Litla, fallega
jólasagan hennar ömmu varð
meistaraverk í höndum ömmu-
barnsins til ánægju fyrir komandi
kynslóðir, þá sem kunna að meta
hana.
Slíkt er nú að mestu liðin tíð, því
langafar og langömmur, þótt enn
séu á góðum aldri, eru í miklum
meirihluta lokuð inni á stofnunum
eða einangruð í sínu horni og þar
með sú uppsprettulind þolinmæði,
víðsýni og speki, sem löng ævi
hefur yfir að ráða einnig
einangrað fyrirbæri til mikils
tjóns fyrir alla, ekki sízt börnin,
sem annars hefðu notið góðs af. Og
einnig til tjóns fyrir þá, sem
þannig innilokast frá tækifærinú
til að tjá sig, til að gefa og auðga
anda sinn og annarra. Þrátt fyrir
aukna velmegun og aukna félags-
lega aðstoð, sem veitt er í því skyni
að auka öryggi borgarans, virðist
óöryggi fólks á öllum aldri aukast
með hverjum degi sem líður og
sálræn vandamál barna virðast
vera að vaxa okkur upp yfir höfuð,
ef þau hafa ekki þegar gert það.
Hulda Jensdóttir
í fyrradag sá ég auglýsingu í
blaði, sém sagði: „Allur ágóði
rennur til stofnsjóðs meðferðar-
heimilis fyrir geðveik börn“. Það
rann mér kalt vatn milli skinns og
hörunds. Eru börn geðveik? Hvers
vegna eru börn geðveik? Eg spurði
lækna og sálfræðinga hvers vegna.
Flestir sögðu: „Við vitum það
ekki“. Sum börn virðast fædd
geðveik, þótt um það sé deilt.
Aðrir svöruðu því til, að umhverfi
og uppeldi barnanna ættu mesta
sök. Þannig er það, ekkert er
fullvíst eða algjört. En
staðreyndirnar tala. Okkar
andsvar við hjálparkallinu hlýtur
að vera að leggja af mörkum af
yfirfljótandi veraldarauði okkar
og allsnægtum, til þeirra sem
þegar þjást og svo hitt, að standa
ekki hjá aðgerðarlaus.
A seinni árum hafa augu þeirra,
sem við fæðingarhjálp starfa,
opnazt fyrir mikilvægi þess, að
foreldrar fái fræðslu um
meðgöngu og fæðingu og að börn
fæðist við sem eðlilegastar
aðstæður, fái manneskjulega og
kærleiksríka meðhöndlun frá
fyrstu byrjun, komist sem allra
fyrst í snertingu við móður sína og
séu sem allra minnst frá henni
tekin. Rannsóknir gerðar víða um
heim benda til að þetta sé barninu
fyrir beztu og stuðli að hamingju
þess og velferð. Næsta skrefið í lífi
barnsins er, að móðirin,
foreldrarnir eða sá sem á að
annast uppeldi þess viti einhver
deili á meðferð kornabarnsins og í
framhaldi af því umvefji það
eðlilegum kærleika, kærleika í
jafnvægi.
Ef móðirin er útivinnandi ber
vandinn fljótt að dyrum. Brátt er
launaði frítíminn á enda og vinnan
kallar. Stundum nauðsyn,
stundum alls ekki nauðsyn. Og svo
hefst píslarganga barnsins frá
Heródesi til Pílatusar. Úr fasta
svefni er það tekið úr hlýja rúminu
sínu. Tíminn líður og litla barnið
stækkar. Teppið dugir ekki lengur
á morgnana, nú þarf að tosast í föt
í svefnrofanum. Ef til vill vaknar
það ekki almennilega fyrr en setið
er mitt í hópi annarra barna, sem
e.t.v. gráta hvert í kapp við annað.
— Harður heimur í velferð. Sum
þessara barna fara aftur af stað í
aðra vist um hádegið. Seint og
síðar meir kemur mamma eða
pabbi og oft hefur svefninn lokað
brá áður en komizt er heim í rúmið
sitt góða. Og enn byrjar nýr dagur
í langri geymslu, því mamma og
pabbi þurftu að sinna einhverju
öðru.
Að barn er á framfærslu
stofnunar jafnvel allt frá því kl.
hálfátta að morgni til hálfsex að
kvöldi innan um fjölda barna —
slík dæmi eru til — er vítavert og
illur leikur, sem okkur er byggjum
kristið samfélag, ber skylda til að
stöðva. Öllum er ljóst, að 4—5 klst.
dvöl á stofnun, hversu góð sem
hún er, er hámark.
Háværu raddirnar um barna-
heimilin sem blessun fyrir börnin
og réttmæt krafa þeim til handa,
hafa blindað okkur. Börnin krefj-
ast ekki barnaheimila, það gera
aðrir, en þau eiga kröfu á foreldra
sína, að þeir skapi þeim griðastað,
þar sem þau fá að þroskast í friði.
Ekki velmegunarheimili, sem
krefst þess að pabbi og mamma
vinni alltof langan vinnudagt
heldur heimili, þar sem ást,
umhyggja, tillitsemi, snerting, er í
fyrirrúmi og þátttaka í hinu
daglega — að vera saman. Hvenær
á barnið, sem er að heiman mestan
hluta dagsins, að kynnast
foreldrum sínum? Hvernær á það
að þvo upp með pabba eða
mömmu, skúra gólfin, búa um
rúmin og sýsla við þetta og hitt,
sem börnin elska? Hvenær eiga
þau að læra að taka til hendinni?
Enginn misskilji orð mín. Börn
hafa gott af að koma stund úr degi
inn á góða stofnun í góðar hendur,
og mæður þeirra hafa einnig gott
af hluta úr degi utan heimilisins,
tala nú ekki um til að sinna
hugðarefnum, hvort sem þau eru
launuð eða ekki. Það er dýrt að
reka barnaheimili og dagvistunar-
stofnanir, ekki aðeins peningalega,
heldur vegna þeirra verðmæta,
sem fara forgörðum í lítilli sál,
sem vantar snertingu og ást, og er
ofboðið vegna of langra fjarvista
frá heimili sínu og ástvinum.
Góðir áheyrendur, ég efast ekki
um, að mörg ykkar hugsa sem svo:
Erindi Huldu Jensdóttur á að-
ventukvöldi í Hallgrímskirkju
Það er þó ekki hið versta, sem
getur komið fyrir lítið barn að
dvelja langan dag í góðum fóstur-
höndum. Sum heimili eru ekki svo
beysin. — Jú, það er rétt, því
miður. Sú sorglega staðreynd
verður víst ávallt fyrir hendi.
Harðstjórn, óregla, vitsmunaleg
takmörkun, bláfátækt með öllum
sínum hryggilegu afleiðingum —
en hitt eru eigi að síður staðreynd-
ir, að mörg þeirra barna, sem eru
alvarlega skemmd tilfinningalega
og umhverfislega, koma frá svo-
kölluðum „góðum heimilum", þar
sem matur er yfirfljótandi, föt
langt fram yfir þarfir, og gnægð
óþurftarleikfanga úr alls konar
gerviefnum fylla jafnvel heilu
herbergin. En þrátt fyrir allt þetta
eru börnin vansæl og vannærð.
Hvers vegna? ~
Aldrei verða öll vandamál leyst.
Ég veit einnig fullvel um einstæðu
foreldrana, sem hafa ekki í annað
hús að venda — en oft spyr ég
sjálfa mig, væri ekki ódýrara fyrir
samfélagið að styrkja þá foreldra,
svo þeir gætu unnið styttri vinnu-
dag. Ég veit einnig fullvel um
foreldrana, menntaða og ómennt-
aða sem hafa takmarkaðan áhuga
fyrir því að vera heima með
börnunum sínum. Einnig þar gæti
samfélagið komið inn á annan veg
en nú er gert. Og svo eru það
foreldrarnir sem óviljandi hafa
borizt með straumnum, en vita
fullvel, að fyrsta skylda þeirra eru
börnin þeirra. Fyrir þá gæti
samfélagið gert marga hluti, t.d.
með sveigjanlegum vinnutíma og
ýmsu öðru.
Þessa daga bíðum við jóla. Við
undirbúum komu þeirra og mót-
töku þeirrar gjafar sem í þeim
felst.
Barnið sem fæddist á jólum og
óx að vizku og náð hjá Guði og
mönnum, lærði við móðurkné, hin
eilífu sannindi, og upplifði
dásemdir sköpunarverksins í
óspilltri náttúru Guðs. Leiðandi
föðurhönd kenndi því heiðarlegt
handverk. Vinnustaður foreldr
anna og verksvið þeirra var
barninu ekki lokaður heimur.
I einfaldleik hins daglega lífs og
í náinni snertingu við það var
grundvöllur lagður að mannlífs-
fegurð, sem aldrei hér á jörð hefur
fegurra verið. Það var sterkur
ungur maður, sem lagði til atlögu
við lífið, maður sem markaði spor
til gæfu fyrir komandi kynslóðir
um alla eilífð. Er til betri og
giftudrýgri uppeldisaðferð?
Sagan um Jesúbarnið er ekki
ævintýri.
I hvert sinn, sem von er á barni
er í vissum skilningi aðventa. I
hverju barni sem fæðist er guðs-
neistinn. Sagan um Jesú og
lífsviðhorf hans eru hverju barni í
blóð borin. En við lifum í vondum
heimi hinna fullorðnu. Jafnvel á
Islandi eru lágkúrulegar sálir, sem
blekkja á sér heimildir með
virðulegum menningarnöfnum og
slá um sig glærum gervifjöðrum
menntunar á vegum æðstu
menntastofnunar landsins, eins og
við heyrðum um Ríkisútvarpið á
fullveldisdaginn sl. föstudag.
Slíkir þola ekki fegurð þess
mannlífs, sem gæti breytt þessum
heimi í paradís fyrir börn og
fullorðna. Eins og slíkum er
sameiginlegt, er stórmennskan
ekki meiri en sú, að ráðizt er á
garðinn þar sem hann er lægstur,
þ.e. börnin.
Börnin eru það dýrmætasta sem
við eigum. Megi árið 1979 gefa
þeim meiri innsýn í sköpunarverk
Guðs og undurfagurt og eftir-
sóknarvert líf jólabarnsins. Megi
það einnig gefa þeim foreldra sína
aftur betur en nú er, skapa dýpri
tengsl og meira öryggi í öryggis-
litlum eða öryggislausum heimi.