Morgunblaðið - 22.12.1978, Blaðsíða 6

54
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1978
„í sveiflunni
milli tveggja and-
stæðra tíða”
Ólafur Jóhann Sitjurósson.
VIKKI 00 VÖTN.
Mál ok menninK.
— Reykjavík 1978.
Mér var óblandin ánægja aö
frétta það, að íslenzkt skáld hefði
loks hlotið hin árlegu veittu
Norðurlandaverðlaun, og ég varð
síður eh svo hissa á því, að Ölafur
Jóhann hlaut þau sem ljóðskáld.
Ég hafði þá fyrir löngu gert mér
grein fyrir, að hann hefði hlotið
sess í hópi beztu ljóðskálda okkar,
enda flest það bezta ljóðrænt sem
hann Kafði ritað í óbundnu máli.
Þá gladdi það mig, þegar ég komst
að raun um, að skáldsaga hans,
Hreiðrið, hafði í danskri þýðingu
hlotið lofsamlega dóma, enda
hafði ég hrifizt svo af þeirri sögu,
að ég hafði getið hennar að góðu,
bæði í háskólafyrirlestri og í
umsögn í Morgunblaðinu. Lof
danskra ritdómara og verðiauna-
veitingin varð mér og gleðilegur
Bókmenntlr
eftir GUÐMUND
G. HAGALÍN
vottur þess, að nú væru stefnumót-
andi bókmenntamenn á Norður-
löndum teknir á ný að átta sig á
því að siðræn og öllum skynsöm-
um mönnum skiljanleg skáldskap-
arleg tjáning væri að minnsta
kosti ekki síður æskileg og lofsverð
en klæmin lágkúra og andkanna-
leg stertimennska í stíl og málfari.
Fyrirsögn þessa greinárkorns er
ijóðlína úr fyrsta kvæðinu í
bókinni. Og vissuleg er hún
sannmæli um afstöðu skáldsins
andspænis mengun hugarfars,
lífshátta og íslenzkrar náttúru —
og þá ekki síður gagnvart þeim
öfgum, sem eru einkennandi fyrir
þá formbyltingarmenn í skáld-
skap, sem virðast fyrst og fremst
yrkja fjarstæðukenndar rímleysur
til þess að tolla í erlendri tízku.
Sjálfur notar hann ávallt ljóðstafi
og í fjölmörgum kvæðanna einnig
endarím.
Það fegursta í þessari bók —
eins og raunar öðrum kvæðabók-
um skáldsins — er ljóðin, sem
sprottin eru af hinni djúpu og
grómlausu innlifun hans í dásemd-
ir íslenzkrar náttúru. Sorfinn
steinn á eyri hefur sína eldfornu
sögu að segja, talar sínu máli engu
síður en ilmgróður jarðar, þröstur
á kvisti og svanur á vatni eða á
flugi. Hvergi í þessum ljóðum
virðist mér koma eins ljóst og
lífrænt fram samruni sálar
skáldsins við dásemdir láðs og
lagar, lofts og uppheima og i
ijóðinu Flug vatnsins. Á sölnuðu
túninu heima stendur hann eitt
haustkvöld. Það er tunglskin, og
hann hlustar í leiðslu; „0 hvílíkur
söngur á vogum, ó hvílíkar raddir
að flétta kynlega tóna.“ Og svo:
_Ék v cit ekki hversu lenKÍ pk Iokk við
hlustir
í loKni ok stillu þessa haustmilda kvðlds,
í birtu skjaldarins bleika við Seyðishóla
sem haðar nakin kjörrin. vatnið ok enKÍn.
En snöKKÍeKa lyftist hver vænKur á vfkum
ok ál
sem verði þeir allir að KeKna dulinni
skipan —
hver væiiKur. hver tónn. Á KÚninu fer um
mÍK skjálfti
því tiifrum sleKÍnn finnst mér að vatnið
rísi
með hylji sína ok voKa í súlu af sönK
við sameininK hundrað radda — að
skýlausu
boði
hins leynda sprota. Ok hefjist á hvítum
va'nKÍuiii
til himinskauta í tunKlsljósi ok
st/irnudýrð."
Það ætti svo engum að koma á
óvart, þótt hinn næmgeðja unn-
andi fagurrar náttúru og fagurs
mannlífs, tekji sér skylt að segja
þjóð sinni til syndanna, þá er
honum þykir sitthvað benda til
þess, að í óefni sé komið í því, sem
mestu varðar; manndómi og
sannnri menningu. Það gerir hann
líka í fleiri en einu ljóði í þessari
bók, en harðast sveiflar hann
svipunni í kvæðinu Úr kjörbúð.
Þar býður vissuiega válegur tíðar-
andi vöru sína, andi óhófs og
ofgnóttar, andi hóglífis og tildurs,
andi æsilegs og brenglaðs kynlífs,
Ölafur Jóhann Sigurðsson
andi afglapa og öskurapa í tali og
tónum. Þar segir meðal annars
svo:
_Ék Kef þér allt
sem önd þín kann aÖ þarfnast.
myndskreytt fræðirit
um fyrsta flokks Ketnaðarvarnir,
fjölbreyttar samfarir,
fóstureyðingartækni.
ok bækur með sögum
eftir bersöjfla metsöluhöfunda.
sem lýsa út í æsar
launung og töfrum rekkjunnar ..
I bókarlok segir skáldið meðal
annars:
„Sumum kann að virðast að
útgáfa þessarar bókar stangist á
við yfirlýsingu mína aftan við
kvæðakverið Að brunnum, sem út
kom í nóvember 1974. Því er þá til
að svara í fyrsta lagi, að mér
finnst ég aldrei vera einráður um
það hvort eða hvenær ég yrki. í
annan stað lærði ég ungur þá
kenningu, að sjaldan biðu haust-
verk til batnaðar, og að lokinni
. nokkurri íhugun afréð ég að fara
eftir henni í þessum útgáfumálum,
hvað sem liði fyrirheiti mínu 1974
um langa þögn.“
Ég hygg, að skáldið og sannir
íslenzkir ljóðvinir megi una vel
við, að hann virti fyrirheitið að
vettugi. Og ég tek svo undir við
hann, þar sem hann segir svo í
lokaerindi næstsíðasta kvæðisins í
þessari bók:
_En því hef éK kveðið þannÍK á
stjarnlausri nóttu
hinnar þrautslæKU vélar. að éK er farinn
að óttast
um fólkið. um drenKÍnn, um blómið
á bakka fljótsins
sem blöð sfn teyKÍr móti eilífu ljósi,
— farinn að spyrja hvort enKÍnn sé
óhultur
lenKur
ok um mÍK læsist KeÍKur við marKt f
senn.“
MÆLXKERFIÐ
MÆLIKERIÐ
Gamansaga fyrir börn og
unglinga.
Höfundun Indriði Úlfsson
Mvndiri Bjarni Jónsson
Prentun og bandi Prcntsmiðja
Björns Jónssonar.
Útgáfai Bókaútgáfan Skjaldborg.
Þetta er bráðskemmtileg bók,
sem gerist í Fagrastræti á Islandi,
nánar tiltekið á suðurhorni þess, í
götunni milli söluturnsins og
ísbúðarinnar. Þar lifir allra
gjörvilegasta fólk, sem leggur
metnað sinn í að fegra og snyrta
umhverfi sitt. Verst, hvað margt
frumlegt hefir verið dregið heim í
garða, gamalt véladrasl úr tún-
jöðrum bændabýla er orðið slík
almennings eign, að sómakært
fólk verður að leggjast undir voðir,
t.þ.a. finna eitthvað frumlegt og
öfundsvert í garðinn. Það tekst þó
Pálu Jónasar, hún lætur færa til
sín kláðabaðker, og skipar Jónasi
sínum að koma djásninu fyrir.
Sögu-Gunna og háðfuglinn Jöri
verða til þess að breyta þessari
„lúsagildru" í eitt mesta jafn-
Bðkmenntlr
eftir SIGURÐ HAUK
GUÐJÓNSSON
réttistákn sem um getur. Og af því
kemur nafn bókarinnar: MælÍT
kerið.
Nú fleira merkilegt skeður í
Fagrastræti. Jörundur kallinn
eignast í happdrætti eyju fyrir
vestan og mikið er um dýrðir,
þegar hann tekur við þessari eign
sinni. Happdrættið má ekki missa
af auglýsingu. En síðan kemur
höfuðverkurinn. Jöri hefir ekki
efni á að nýta eign sína, heldur
ekki að halda henni, það gerir
skatturinn (þið munið sögusviðið
er ísland). Hann selur því eyna og
öll „húsin" fyrir hjólhýsi og tíu
kíló af reyktum silungi. Líklega
eru til bændur, sem ekki hafa
verið svona heppnir. í hjólhýsinu
er síðan haldið í útilegu, t.þ.a.
njóta nátturunnar í nuddi við
annað hjólhýsi á „friðsælum" stað.
Nú, ævintýrunum lýkur svo á
komu furðufugls í Fagrastræti.
Hann er að viða að sér efni í bók
um ísland, skoðar því það mark-
verðasta, blá, græn hús, og á
„gáfulegar" samræður við fólk á
förnum vegi. Minnti mig óhugnan-
lega á útvarpsfyrirlestra, sem
sumir okkar landanna telja
nauðsynlega, eftir utanreisur, um
efnið: Kartöfluupptekt á Spáni,
eða Svona er gert við skóhæla í
Höfn. Myndir Bjarna mjög góðar,
sumar frábærar, t.d. bls. 51.
Próförk kæruleysislega lesin, vill-
ur alltof margar. Prentun góð.
Skemmtileg bók sem vekur til
umhugsunar.
Lilli klif urmús
LILLI KLIFURMÚS
og hin dýrin í Hálsaskógi.
Höfunduri Thorbjörn Egner.
Þýðingi Ilulda Valtýsdóttir.
Þýðing ljóðai Kristján frá Djúpa-
læk.
Filmusetning og umbroti Prent-
stofa G. Benediktssonar.
Prcntun og bandi Gröndahl &
Sön Trykkery, Oslo.
Þetta er meðal beztu barna-
sagna sem ég hefi lesið. Höfundur
er frábær sögumaður, efnið eins og
streymir úr penna hans, hraðinn
mikill, glettnin frábær og málið
myndrænt. Þetta þarf ekki að
segja þeim, er séð hafa leikgerð
verksins, sem bók er það ekki
síðra. Nú söguþráðinn þekkja
flestir: Líf í skógi, þar sem hver
hefir lifað á öðrum, hnefaréttur-
inn ríkt, óttinn fært allt í fjötra.
En svo skeður breytingin: félags-
þroski skýtur rótum og dafnar, og
ávextir hans samhjálp breytir lífi
skógarins, svo að það verður vart
þekkjanlegt.
Efnið bæði skemmtilegt og
vegvísir til þroska. Myndir eru
snotrar.
Þýðing Huldu er leikandi létt og
afbragðs góð.
Ljóð Kristjáns hafa þegar sann-
að gildi sitt, bergmála í brjóstum
fjöida barna á íslandi í dag. Það er
gaman að heyra þau þylja ljóðin,
lifa þau. Slíkum töfratökum ná
ekki nema skáld af guðs náð. Það
erjfristján líka.
Prentun og frágangur allur
góður. Hafi útgáfan þökk fyrir bók
sem gaman er að rétta ungum
lesendum.
Frá landnámi til þéttbýlis
Kristmundur Bjarnasoni SAGA
DALVÍKUR I. 468 bls.
Útg. Dalvíkurbær. Akureyri
1978.
UPPHAF byggðar á Dalvík
1881—1900 heitir kafii í þessari
bók. Hann er raunar nokkru aftar
en í miðri bók. Því lætur að líkum
að það, sem framar er, telst
fremur forsaga en eiginleg saga
þess b.vggðarlags sem ritið heitir
eftir. Kristmundur skiptir þessu
fyrsta bindi ritsins í fjóra hluta.
Fyrsti hlutinn heitir Staðhættir
og landnám. Þar er getið helstu
örnefna og landnám rakið sam-
kvæmt fornum heimildum. Síðan
er stikiað á stóru því næsti hluti
heitir Sveitarhættir á 18. öld. Þá*
er í Svarfaðardal á 19. öld og að
lokum Á Upsastriind og Sandi þar
sem áðurnefndan Dalvíkurkafla er
að finna.
Engum blöðum er um að fletta
að hér er fleira á milli spjaldanna
en saga Dalvíkur, raunar fer hér
harla lítið fyrir henni í hlutfalli
við annað efni. Það er saga
b.vggðarinrmr þar sem Dalvík síðar
reis sem Kristmundur segir hér
mestanpart. Álitamál er hversu
heppilegt er að tengja þannig
saman sögu og forsögu. Vissulega
er þægilegt fyrir þann, sem vill
fræðast um þá jörð, sem hann
gengur á daglega, að hafa svona
allt á einum stað, en viðamikil
ritverk hafa líka sína ókosti — þau
geta sem sé fælt frá þá sem langar
að hafa aðgang að meginatriðun-
um en teljast engir lestrarhestar.
Mín meining er sú að rit þetta —
eða réttara sagt þessi hluti þess —
sé of fyrirferðarmikill hefði þjón-
að sama tilgangi þó smærri væri í
sniðum.
Enda kemur á daginn að höf-
undur takmarkar sig ekki við
neinn skeytastíl. Mörg innskot
hans og athugasemdir eru skáld-
skapareðlis og er . slíkt ekkert
einsdæmi hjá þeim sem skrifa um
Kristmundur Bjarnason.
þjóðlegan fróðleik nú á dögum.
Mig langar að tilfæra smádæmi.
Ilinzta ferð Pólstjörnurnar heitir
sérstakur kafli. Þar segir fyrst frá
áhöfn sem er að búa skip sitt til
veiða. Og þar stendur meðal
annars:»Skipverjum þótti sem
þessi fríði farkostur væri hluti af
þeim sjálfum, svo fagurbúinn og
sterkbyggður. Pólstjarnan hafði
fært Svarfdælum ærna björg í bú,
trúlega meiri miklu Öllum öðrum
fleytum fyrr og síðar. Minningarn-
ar hlýjuðu hákarlamönnum« (og
meira í sama dúr). Svona róman-
tík er góð og gild ef höfundur er að
skrifa einhvers konar sögulega
skáldsögu. En í byggðasögu af
þessu tagi finnst mér þetta ekki
eiga heima heldur beri að halda
sér við staðreyndir. Enda er og
sannast mála að Kristmundur
útmálar ekki öðrum betur lýrískar
stemmingar liðinna tíma. Hann er
fyrst og fremst söguritari og
vitaskuld er miklu fleira jákvætt
en neikvætt um þetta rit að segja.
Höfundur er þjálfaður í söguritun
af þessu tagi, ritaði sögu Sauðár-
króks, og veit því hversu ganga
skal að heimildum á svona stað.
Heimildir hefur höfundur dregið
saman geysimargar. Og að vinna
úr slíkum ókjörum er vitaskuld
hægara sagt en gert. Hins vegar
má segja að smæð byggðarlagsins
auðveldi höfundi að hafa yfirsýn
yfir verkið, hentara er að rekja sig
frá einni heimild til annarrar í
fámenni en á fjölmennari stöðum.
Og þess er líka skylt að minnast að
Kristmundur hefur dregið þarna
saman margs konar fróðleiksmola
sem gaman er að lesa hvern fyrir
sig. Bókin er því skemmtileg
aflestrar af slíku riti að vera.
Afarmargar myndir eru prent-
aðar í bókinni: gamlar manna-
myndir, myndir af húsum og
skipum og jafnvel af landslagi.
Þeir, sem fletta svona bók, hugsa
líklega sjaldnast út í það hversu
mikla elju það kostar að leita uppi
slík ógrynni myndaefnis. Að
prenta mannamyndir frá aldamót-
um eða enn eldri er oft sama sem
bjarga þeim frá glötun því fyrr en
varir týna þeir tölunni sem
kannast við af hverjum þessar
gömlu myndir eru og þá er oft
stutt í að myndirnar lendi í
glatkistunni.
En skemmst er frá að segja að
mér sýnist myndirnar í þessari
bók — svo dýrmætar sem þær þó
hljóta að teljast margar hverjar —
Bókmenntlr
eftir ERLEND
JÓNSSON
ekki hafa prentast nógu vel.
Hugsanlega er það pappírnum að
kenna. Hef ég þá til samanburðar
aðra byggðarsögu af svipaðri
stærð sem mér barst í hendur
skömmu áður þar sem líka eru
birtar gamlar myndir er koma
skýrar út.
Útgáfa sem þessi er dýr, rándýr,
og hér er verið að reisa varða sem
lengi á að standa. Sparnaður á
einum kostnaðarlið, eins og
pappír, borgar sig ekki þegar horft
er til baka.
Eigi að síður ættu Dalvíkingar
og Svarfdælingar að geta vel við
þessa sögu sína unað., Hún er
allgóð. Vonandi verður framhaldið
hin eiginlega Dalvíkursaga —
meira en gott, það er að segja
ágætt.