Morgunblaðið - 22.12.1978, Blaðsíða 8
56
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. DESEMBER 1978
Kaflar úr Fjárfestingahandbókinni
Eins og fram hefur komið í Morgunblaðinu hefur
Frjálst framtak hf. gefið út handbók um fjárfestingamál
sem ætluð er til að auka þekkingu almennings á hinum
ýmsu þáttum þessara mála hér á landi. Bókin er gefin út
á vegum Fjárfestingarfélags íslands og hefur Gunnar
Helgi Hálfdanarson viðskiptafræðingur ritstýrt bókinni.
Morgunblaðið hefur fengið heimild höfundar og
útgefanda til að birta úrdrætti úr tveimur köflum
bókarinnar, sem hafa að geyma mikinn fróðleik fyrir
almenning um spariskírteina- og happdrættisskulda-
bréfaútgáfu ríkissjóðs. Fara þessir úrdrættir hér á eftiri
Seðlabankans er fjallað um hér á
eftir í sambandi við seljanleika
spariskírteina.
Að lokum skal gerður hér
lauslegur samanburður á fjárfest-
ingu í spariskírteinum miðað við
fasteign annars vegar og vaxta-
aukalán hins vegar.
Það er álit margra að það sé
mun hagkvæmara að fjárfesta í
spariskírteinum en í fasteign,
sérstaklega ef fjárfestir á húsnæði
nú þegar.
Kostir fjárfestingar í spari-
skírteinum umfrám fjárfestingu í
fasteignum eru auk þess eftirfar-
andi:
1. Ef kaupa á fasteign þarf oft
að inna af hendi mjög stífar
afborganir fyrstu árin. Spariskírt-
einin er hægt að kaupa eftir
hendinni, þegar aðstæður leyfa, og
þegar næg fjárhæð er fyrir hendi
er t.d. hægt að kaupa fasteignina.
Kaup á spariskírteinum jafngildir
því hér að kaupa fasteign í
„hlutum".
2. Ef fjárfestir þarf skyndilega á
peningum að halda, getur tekið
langan tíma að selja fasteign,
ásamt því að oft þarf að lána hluta
andvirðisins á lágum vöxtum í
mörg ár. Spariskírteinin er hægt
að selja eftir þörfum og í mismun-
andi magni. Þetta jafngildir því að
selja fasteign í „hlutum" gegn
staðgreiðslu. Spariskírteinin eru
yfirleitt auðseljanleg og er and-
virði þeirra staðgreitt.
3. Fasteign krefst umstangs,
viðhalds, greiðslu gjalda, inn-
heimtu leigu o.s.frv. Öll þessi
happdrættisskuldabréf
ríkissjóðs
Spariskírteini
ríkissjóðs
Algengustu verðbréfin í við-
skiptum manna á meðal i dag, eru
verðtryggð spariskírteini ríkis-
sjóðs, sem ríkissjóður notar til að
afla fjármagns í ýmis fjárfesting-
arverkefni, sem Alþingi ákvarðar
á hverjum tíma.
Byrjað var að gefa út hin
verðtryggðu spariskírteini árið
1964, og höfðu samtals 25 flokkar
verið gefnir út í árslok 1977. í
árslok 1977 munu tæpir 20 millj-
arðar króna hafa verið útistand-
andi í spariskírteinum þessum,
þegar búið var að taka tillit til
áfallinna vaxta og verðbóta.
Spariskírteinin eru eina fjár-
festingin sem veitt getur trygga
vernd fyrirfram gegn verðbólg-
unni. Jafnframt því hefur fjárfest-
ing í þeim ekki krafist neinnar
sérþekkingar né hafa þau fyrii-
höfn eða áhættu í för með sér.
Spariskírteinin hafa því notið
mikilla vinsælda. Þar sem fram-
boð verðtryggðra sparnaðarforma
hefur verið mjög takmarkað, hefur
eftirspurnin eftir spariskírtein-
unum oft verið talsvert meiri en
framboðið.
1. Arösemi
spariskírteina
Spariskírteinin hafa mismun-
andi raunvexti en með raunvöxt-
um er átt við vexti umfram
verðtryggingu þá, sem byggingar-
vísitalan veitir bréfunum. Eldri
flokkarnir hafa hærri raunvexti
en þeir, sem síðar voru gefnir út.
Eðlilegt er að benda á, að hver
flokkur hefur að jafnaði lægri
raunvexti fyrstu 4—5 árin, á
meðan bréfin eru ekki innlausnar-
hæf, en eftir að innlausnartími
Seðlabankans hefst, fara raun-
vextir hækkandi, uns hámarks-
lánstíma er náð. Eftir það njóta
spariskírteinin hvorki verðbóta né
vaxta og fyrnast, séu þau ekki
innleyst, innan 10 ára frá því að
hámarkslánstíma lýkur.
Flokkarnir gefa misháa meðal-
raunvexti frá 31. desember 1977,
og er arðsemi hvers flokks fyrst og
fremst metin út frá þeim, ef
ætlunin er að eiga þau uns
hámarkslánstíma er náð.
Virkir vextir flokkanna fyrir
tekjuskatt og útsvar sýna heildar
vexti þá, sem ríkissjóður hefur
skuldbundið sig til að greiða fram
að áramótunum 1977/1978, þegar
tekið hefur verið tillit til hækkana
ábyggingarvísitölu og lengd láns-
tímans.
Spariskírteinin eru að jafnaði
seld á verði, sem reiknað er út
ársfjórðungslega samkvæmt vísi-
tölu byggingarkostnaðar, þ.e. á
nafnverði að viðbættum áföllrlum
vöxtum og verðbótum. Ennfremur
er oft reynt að áætla að hækkanir
á milli útreikninga vísitölunnar,
og eru skírteinin þá seld á
útreiknuðu verði ásamt álagi
vegna áætlaðrar hækkunar. Þetta
hefur í för með sér, að hækkanir
geta dreifst nokkuð jafnt allt
timabilið. Það er þó háð eftir-
spurninni og framboðinu á hverj-
um tíma, hvort markaðsverðið er
hærra eða lægra en hið útreiknaða
verð. Hvernig að er farið við
útreikning verðs spariskírteina
með tilliti til áfallinna vaxta og
verðbóta, er lýst í viðauka við
kafla þennan. Um innlausnarverð
atriði krefjast peninga og tíma.
Fasteignir geta líka orðið fyrir
tjóni, t.d. vegna bruna. Umstand í
sambandi við spariskírteinin er
hverfandi, og aðeins þarf að gæta
að, að þau séu geymd í bruna- og
þjófheldri peningahirslu, t.d.
bankahólfi.
4. Að lokum gefa spariskírteinin
þeim fjárfestum, sem hafa árs-
tíðabundnar sveiflur í tekjuöflun,
möguleika á að verðtryggja ónotað
fé. Að vísu má geta þess, að við
fasteignakaup er oft hægt að fá
mjög ódýr lán, sem e.t.v. væri ekki
hægt að fá til kaupa á spariskírt-
einum, en hætt er við að eitthvað
af þeim hagnaði fari forgörðum,
þegar selt er síðar.
Vaxtaaukainnlán standast ekki
samanburð við spariskírteini rík-
issjóðs, og eru vextir þeirra
ákvarðaðir (31. 12. 1977) þannig að
þau gefa ekki fulla verðtryggingu,
nema verðbólgan fari talsvert
niður fyrir það sem gerist þegar
þetta er ritað 31. 12 1977).
Spariskírteini gefa sjálfkrafa.fulia
verðtryggingu ásamt 3—9% vöxt-
um umfram verðbólgu. Spariskírt-
eini eru auðseljanleg, þ.e. yfirleitt
aðeins með eins dags fyrirvara, en
vaxtaaukainnlán eru bundin í eitt
ár.
2. Áhætta
Sagt var áður, aðspariskírteini
ríkissjóðs væru áhættulaus. Nú
heyrast hins vegar stundum
spurningar eins og: „Verða þau
ekki bara eyðilögð með einu
pennastriki?" „Hvað skeður ef
ríkið fer á hausinn?" Þá heyrast
einnig oft athugasemdir, þegar
verið er að gefa út nýjan flokk eins
og: „Þeir slá bara ný lán, til að
borga þau, gömlu." „Hvar endar
þetta allt saman?“
Ekki er rétt að vera með slíka
svartsýni um framtíð spari-
skírteinanna, eins og gætir í
framangreindum spurningum. í
fyrsta lagi eru tekjustofnar ríkis-
sjóðs nú orðnir að miklu leyti
verð- og gengistryggðir vegna
söluskatts, vörugjalds og tolla og
væntanlegs staðgreiðslukerfis
skatta. í öðru lagi, þegar ríkið
tekur lán, erum við að taka lán hjá
sjálfum okkur til að veita okkur
sjálfum lán. Ef erfiðleikar kæmu
upp með að greiða skírteinin, þá
eykur ríkið einungis skattheimt-
una til að geta staðið í skilum. í
þriðja lagi er ekkert athugavert
við það, þó að nýjar innlendar
lántölur komi í stað gamalla, þar
sem t.d. við rekstur fyrirtækja,
sem standa í miklum framkvæmd-
um, teljast það mjög eðlilegar
ráðstafanir.
Um langtíma áhrif samkeppni
ríkissjóðs við einkaatvinnurekst-
urinn í landinu um sparifé al-
ménnings, má hins vegar alltaf
deila, og er ekki ætlunin að fjalla
um þau áhirf hér. Það eru fyrst og
fremst erlendar lántökur ríkis-
sjóðs, sem geta verið áhyggjuefni,
ef þeim fjármunum er ekki varið í
arðbærar fjárfestingar. Fjárfest-
ingarnar verða nefnilega að geta
síðar staðið undir afborgunum og
vöxtum, þar sem lánadrottnarnir
eru ekki lengur við sjálf. Hvað
verður, ef þjóðarbúið verður gjald-
þrota, verður ekki rætt um hér, en
þá er hætt við að pappírsfjármun-
ir verði ótryggari en fasteignir eða
aðrir fastafjármunir.
3. Seljanleiki
í heild má segja, að spariskírt-
eini séu mjög seljanleg. Eftirsótt-
ustu flokkarnir eru frá 1968—1974,
en hinir eru þó engu að síður
auðseljanlegir. Nokkurrar sölu-
tregðu gætir þó í tilviki flokka sem
eiga ekki nema u.þ.b. eitt ár eftir
þar til hámarkslánstíma er náð.
Þeir flokkar geta þó engu að síður
hæft þeim fjárfestum, sem aðeins
þurfa að binda fé sitt í stuttan
tíma.
Stundum er eftirspurn lítil eftir
flokkum, sem eru ekki búnir að
vera á markaði nema eitt til tvö
ár. Stafar það af því að margir
kaupendur miða við að innlausnar-
tími Seðlabankans sé ekki langt
undan. I raun er slík viðmiðun
óþörf, þar sem oftast er hægt að
selja spariskírteinin með stuttum
fyrirvara á frjálsum markaði hjá
verðbréfasölum, gegn 2% þóknun
af söluverði.
Vert er að geta þess, að inn-
lausnarverð Seðlabankans er
reiknað út til eins árs í senn,
þannig að þegar reiknað er nýtt
verð, er það gamla orðið 1 árs
gamalt (og vísitalan jafnvel orðin
14 V2 mánaða gömul, sbr. flokkur
1972—2). Hjá verðbréfasölum
fylgir verðið hins vegar verðbólg-
unni að viðbættum vöxtum, þannig
að verðmismunur getur orðið
umtalsverður (vex þegar líður frá
ákvörðun nýja innlausnarverðs-
ins). Aðeins á þeim tímapunkti,
þegar ný vísitala og nýtt innlausn-
arverð fara saman, getur verið
hagkvæmara að innleysa spari-
skírteinin í Seðlabankanum, þar
sem greiða þarf verðbréfasölum
sölulaun. Það ætti þó alltaf að vera
regla hjá seljendum að kanna
möguleg verð hjá verðbréfasölum,
áður en þeir innleysa spariskírt-
einin í Seðlabankanum.
4. Skattaleg
meðhöndlun
Stór hluti almennings stendur í
þeirri trú, að sparifé sé skilyrðis-
laust skattfrjálst, bæði með tilliti
til tekjuskatts og eignaskatts.
I auglýsingum þeim sem birtast,
þegar sala nýrra spariskírteina