Morgunblaðið - 24.12.1978, Blaðsíða 21

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 24. DESEMBER 1978
21
Á öruggum staö
Áður en ég fór út úr bankanum,
brá ég mér á salernið og notaði
tækifærið til að taka megnið af
peningunum, sem voru fyrirferð-
armiklir í þá daga — 1000 líra
seðlar voru litlu minni en
venjulegur'borðdúkur — en ekki
mikils virði. Seðlunum brá ég
undir peysu sem ég var í, og girti
niður í buxurnar, tróð síðan
fúlgunni aftur fyrir bak og var nú
viss um, að enginn fingralangur
næði til fjármuna minna án
minnar vitundar. Ég yfirgaf svo
Banka heilags anda með sigurbros
á vör — öll vandamál höfðu verið
leyst. Ég gat áhyggjulaus farið
ferða minna á þriðja farrými til
Feneyja með næstu lest, hvað ég
og gerði.
Af ástæðum, sem síðar koma í
ljós, verð ég að skjóta hér inn
upplýsingum um einkennileg við-
brögð meltingarfæra minna við
ferðalögum. Ég er þannig af guði
gerður, að ég hef ekki í þessu lífi
orðið sjóveikur, en hef þó sullað í
mörgu misjöfnu veðrinu á sjó og
upplifað það, sem sjómenn kalla
stórsjó, oftar en einu sinni og meir
en tvisvar. En ég hef annað
einkenni frá skaparans hendi. Það
eru hægðabreytingar, ef ég ferðast
eitthvað, hvort heldur er á sjó eða
landi eða í lofti. Ekki held ég, að
þetta sé alvarlegur kvilli, en getur
verið leiðinlegur. Ég hef þó löngu
sætt mig við þennan galla og
fyrirgefið skapara mínum yfirsjón
hans.
Ferðin til Fenyja hefst auðvitað
í járnbrautarvagni þriðja farrýmis
á járnbrautarstöðinni í Róm.
Lestin ber það virðulega nafn „II
rapido a Venezia", hraðlestin til
Feneyja. Og vissulega hafði starfs-
maður heilags anda haft rétt að
mæla, eins og hans var von og vísa.
Þarna var sannarlega þröngt á
þingi, og eftir nokkra leit fann ég
mér sæti meðal skuggalegra ítala,
en allir Suður-ítalir eru skugga-
legir í augum okkar, sem vanir
erum fólki norðan Alpa. Það var
dálítil svækja í vagninum, áður en
farið var af stað, svo að því skaut
upp í huga mér, að það yrði ekki
sérlega þægilegt ferðalag, sem ég
ætti fyrir höndum. En sá ótti
sannaðist að vera á litlum rökum
reistur, því að sjaldan hef ég
ferðast með jafn skemmtilegu
fólki og í þetta sinn, þrátt fyrir
skuggalegt útlit. Þanníg eru oft
fyrstu kynni hégómi einn, og
ástæðulausum ótta brá fyrir í
sálartóru minni, sem eingöngu var
sprottinn af fávizku minni. Eitt
var ég þó viss um. Fjármunum
mínum var vel borgið. Þeim varð
ekki af mér náð nema með því einu
móti að leggja mig að velli og
síðan ræna, þar sem felustaður
minn var svo öruggur og svo
tengdur líkama mínum. Ég var
þess fullviss, að ekkert gæti komið
fyrir hinar mikilsverðu lírur, sem
hvíldu við bert bak mitt innan
klæða.'
II Rapido brunaði af stað, og
áður en varði var landslagið orðið
að samfelldu og endalausu litrófi,
sem speglaðist í lestargluggunum,
einstöku síma- eða rafmagnsstaur
þaut framhjá og rauf þetta
einhliða útsýni, snöggt og hvasst,
um leið og hraði lestarinnar jókst
jafnt og þétt. Næsti áningarstaður
var í órafjarlægð.
Lestarklefinn, sem ég hafði lent
í, var fullsetinn við brottförina frá
Róm. Ekki leið á löngu, þar til
menn voru farnir að tala saman og
gera grein hver fyrir sér. Þetta var
fólk, sem flutt hafði að sunnan og
bjó nú í nágrenni Feneyja, mest-
megnis bóndafólk, sem verið hafði
í heimsókn hjá frændum og vinum
í hinni helgu borg, Róm. Það varð
dauðaþögn í klefanum, þegar það
spurðist, að meðal hópsins væri
maður frá landi, sem hér um bil
var á Norðurpólnum, þar að auki
væri maðurinn hvorki meira né
minna en listmálari. Það var stand
langt fyrir ofan það að erja
jörðina og framleiða matvæli.
Auðvitað var ég ávarpaður
professore á stundinni, og ekki var
því mótmælt af minni hálfu. Það
er nefnilega vani þar í landi að
titla listamenn til þess virðulega,
en ekki líta þá hornauga, eins og
þá tíðkaðist oft á landinu, sem hér
um bil var á Norðurpólnum.
Gleði og
glaumur
Þetta var gott fólk. Glatt og
kunni að ferðast á þriðja farrými.
Ekki leið á löngu, þar til matar-
körfur komu í ljós, hlaðnar
ávöxtum, brauði, pylsum og auð-
vitað víni. Fólk fór að fá sér snarl,
allir, held ég, nema sá virðulegi,
enda útlendingur og kunni auð-
sýnilega ekki að ferðast eftir
endilangri Ítalíu. En það kom
varla að sök. Nægar birgðir voru í
körfunum og vín, eins og hver
vildi. Áður en varði, var þarna
orðinn mikill gleðskapur og veizla,
sem stóð allan þann tíma, sem
þessi ágæti hópur flaug í áttina til
Feneyja. Það var glatt á hjallla,
menn fóru að raula, síðan að
syngja, og eitthvað heyrðist í
mandólíni. Vínið gekk millum
manna, og hver einasti í hópnum
varð að smakka á brauði og salamí
hjá hinum. Já, sannarlega kunni
þetta fólk að ferðast og þurfti ekki
silfurhandföng á dyrum eða
marmara á borðum til að njóta
lífsins. Ekki þurfti þess lengi að
bíða, að ég hætti að vera virðuleg-
ur útlendingur, allir vildu gefa
mér af sínum birgðum, og ég átti
sannast sagna erfitt með að halda
mér allsgáðum, því að sveitavínið
hjá ítölum er sterkt og hefur ekki
verið blandað vatni til að græða á
því nokkrar lírur. Ég held, að
brauðið hafi einnig verið áfengt,
en áfengast alls þarna í klefanum
var fólkið sjálft. Það var eins og
klippt út úr lýsingu á hinum
rómantísku ítölum frá fyrri öld,
enda alger mótsetning við II
Rapido og alla tækni tuttugustu
aldar. Þannig getur það enn komið
fyrir fólk að upplifa húmanisma í
tæknivæðingu, sem hvorki er
tilbúinn né senuskemmtan, heldur
eðlilegur og sprottinn úr mannlegu
eðli. Þetta var stórkostlegt ferða-
er því fylgdi. Og þó — það var
furðu fljótt að gróa yfir endur-
minningarnar um svartstakkana,
sem enginn viðurkenndi að hafa
haft nokkuð með að gera. En það
er nú önnur saga og verður ekki
rakin nánar hér. En ég held, að
hvernig sem blæs, sé alltaf hægt
að finna skemmtilegt fólk á Ítalíu.
Það er sólin, segja þeir sjálfir, og
hver veit, nema þeir hafi rétt fyrir
sér. Ef við segðum, það er
skammdegið, væri það rétt hjá
okkur. Munurinn er aðeins sá, að
hjá okkur verkar það allt á annan
veg, eins og allir vita, sem vilja.
Mestre, Mestre, kallar loksins
lestarþrjónninn, og þá erum við
hér um bil komin til Feneyja.
Síðan nemur lestin staðar á
járnbrautarstöðinni í Feneyjum,
hér skiljast leiðir. Síðustu vín-
droparnir eru kláraðir, menn óska
hver öðrum góðs gengis og þakka
fyrir samveruna. Ungur bóndi
býður mér að koma í heimsókn og
sjá búskapinn. Ég þakka og veit,
að úr því getur ekki orðið, og ég
þakka fyrir allan viðurgerning á
leiðinni til Feneyja, samfylgdina
og skemmtunina. Síðan er hópur-
inn ekki meir. Ég stend á brautar-
stöðinni og bíð eftir bátsferð niður
á Þrælaströnd, en þangað hafði
mér verið vísað á ágætt gistihús,
allt hafði gengið svo að óskum á
ferðalaginu og ég var ekki vitund
þreyttur, þökk sé samferðafólki,
ákvað ég að leita uppi litla
matstofu, þar sem ég vissi, að
hægt var að fá Miste al Mare alla
daga vikunnar. Það skyldi verða
mitt fyrar verk í Feneyjum að
bragða þessa gómsætu glás, sem
gerð var úr öllu mögulegu af
hafsbotni: Þara, smáfiskum, sem
ég hef ekki hugmynd um, hvað
heita, smokkfsiki, ígulkerjum, og
ég veit ekki hverju. Og fyrr en
varði, var ég búinn að fá mig vel
saddan af þessu lostæti og hvítt
vín með. Nú var engin
skammdegisvæla í EGREGIO
PROFESSORE frá POLE NORTE.
Skapið var miklu fremur á þann
veg, að sagt yrði: Hér er kominn
Hoffinn. Þetta var dásamlegt
kvöld, og máninn með sína róman-
tík speglaðist í síkjunum, bárur
smár gjálfruðu á Adríahafinu, og
gondólar fóru sér hægt yfir síki og
lón. Feneyjar, þessi undraheimur
að kvöldlagi, var enn meira
seiðandi en í sólbirtu dagsins.
Nú var kominn tími til að ganga
til náða, og framundan var mikið
verk að skoða hina alþjóðlegu
sýningu, sem lokkað hafði mig
hingað í þessa veröld, þar sem
austur og vestur mætast svo
mjúklega, að úr verður mikil sæla
í faðmi tilverunnar. Það er annars
algerlega unnið fyrir gýg að gera
tilraun til að koma í orð umhverfi
þessu og andrúmslofti. Það verður
fólk að upplifa sjálft, og enginn
getur sagt öðrum, hvernig það er.
Þetta er til að njóta, en ekki til að
skilja eða segja frá.
Leiðin heim á hótelið var ekki
löng, en ég tók lífinu með ró og
naut umhverfisins. Það lá lítið á,
en margt að skoða — eins og allir
vita, eru Feneyjar ekki líkar
neinni annarri borg. Rétt við
Markúsartorgið rek ég allt í einu
augu í spjald, sem á stendur, fyrir
ofan dyr MOSTRA G. de
CHIRICO. Þarna var sem sé
gallerí með sýningu á verkum
þessa þekkta listamanns. Ég fór að
lag. Áhyggjur og annað slíkt fauk
út í veður og vind. Veröldin varð
aftur til á þann hátt, sem maður
les af bókum. Ég ætlaði að sofa
svolítið á þessari leiö og hvíla mig
vel fyrir Feneyjar, en það fór á
annan veg, og ef ekki hefði svo
farið, hefði ég verið dauður
fýlupoki og skammdegisdraugur
að norðan. En það er ég ekki,
heldur málglaður glaumgosi og hef
gaman af skemmtilegu fólki. Enda
passaði þessi hópur af bændafólki
mér betur en skórnir, sem ég hafði
gengið á í Róm, af þeim hafði ég
fengið hælsæri.
Já, það var öðruvísi i den tid. Nú
þegar Giorgio de Chirico er allur,
niræður að aldri, er Ítalía orðið
land ofbeldis, mannrána og morða,
og jafnvel páfadómurinn kominn í
vörzlu útlendings. Að vísu var
Mússólíni-tímabilið ekki langt
undan þarna, og varla var hægt að
segja, að fólk væri búið að jafna
sig eftir endalok þess og allt það,
billegt og frekar rekið sem heimili
en stórbusiness. Ekki man ég
lendur nafnið á þeim stað, en mér
tókst að fá þar inni, og það var
engu líkara en að lífið léki við mér
á alla vegu. Verð við mitt hæfi,
ekki langt að sýningarsvæðinu,
þar sem bíennalinn var og heldur
ekki langt á torg heilags Markús-
ar. Sem sagt hér um bil miðsvæðis,
og ekki var það verra, að fyrir
framan þetta litla hótel var
viðlegupláss farþegaskipsins, sem
gekk daglega til Júgóslavíu. Lit-
ríkt umhverfi. Ég var í sjöunda
himni yfir tilverunni og velgangni
í landi Rómverja.
Gómsæt glás
Ég var ekki alls ókunnugur í
Feneyjum og hafði verið þar
nokkrum sinnum áður. Eitt var
mér minnisstætt frá fyrri tíð. Það
var fiskréttur, sem ég hafði komist
í tæri við og þeir þarna á eyjunum
kalla MISTE AL MARE. Þar sem
athuga þetta nánar, og kom þá í
ljós, að hér var á ferð sýning á
nýjum verkum de Chiricos, og nú
var forvitni mín verulega vakin.
Þetta varð ég að sjá. Og ennfremur
komst ég að því við nánari
athugun á sýningarskrá, sem stillt
var út í glugga gallerísins, að þetta
voru nokkurs nokar mótmæli de
Chiricos við alþjóðasýningunni,
sem ég var hingað kominn til að
skoða. Þetta verður fróðlegt,
hugsaði ég og hélt heim á leið.
Þegar ég var kominn upp á
herbergi mitt og búinn að horfa
yfir Adríahafið andaartak úr
glugga mínum, skeður allt í einu
það undur, að ég fæ þá tilfinningu,
sem allar manneskjur fá, er ganga
þurfa örna sinna. Ég kem því ekki
til sldla í þessum línum, hve
undrandi ég varð og kátur um leið.
Það skyldi þó aldrei vera, að ég
væri að læknast af mínum Guðs-
galla. Nú var ég búinn að skrölta í
járnbrautarlest um lengri tíma og
skipta um umhverfi, og viti menn,
hægðir segja til sín, og hlutirnir
virðast eðlilegri en ég hef átt að
venjast hingað til. Gleði mín var
'iönn, og það skipti engum togum,
að ég nærri því hljóp eftir
endilöngum hótelganginum, en
salernið við enda hans, aðeins 1
vaskur á herberginu, sem þótti
lúxus á þeim árum. Hreifur og
kátur, var ég snar í snúningum, og
allt gekk með ofsa hraða. Ég losaði
mig við innri fyllingu og togaði
síðan í streng til að gefa Adríahaf-
inu sitt. Um leið reis ég á fætur og
sneri mér þannig, að ég sæi
framleiðsluna. En Guð mín góður.
Ég sá meira. Vatnið fossandi á
salernisskálina. Þar var myndar-
leg framleiðsla líkama míns og
lírur — allar mínar lírur, sem ég
hafði haft innan klæða. Drottinn
minn, þessu varð að bjarga! Ég
hugsaði eins og drukknandi mað-
ur, þreif með annarri hendinni
niður í salernið og náði handfylli
minni af seðlum og dálitlu öðru.
Þrátt fyrir óvenjulegt ástand og
það ekki af betra taginu, þakkaði,
ég mínum sæla fyrir snarræðið, og
og nú voru góð ráð dýr. Ég var
langt frá herbergi mínu með
ógirtar buxurnar og aðra höndina
óskemmtilega útataða, en fulla af
peningum. Nú var sú raunin eftir
að komast í vaskinn í herberginu
óséður og hjálparlaust. Hvernig
tókst það, veit ég ekki þann dag í
dag. En það tókst, og mér tókst að
hreinsa og þvo seðlana og hendur
mínar í vaskinum á herberginu.
Síðan breiddi ég úr seðlunum á
rúmteppið, sem enn hafði ekki
verið fjarlægt fyrir nóttina. Girti
ég mig síðan og settist í stól til að
jafna mig eftir þessa lífsraun.
Hefði ég ekki náð þessum seðlum,
hefði ég staðið algerlega hjálpar-
laus og ekki einu sinni getað
hringt í síma til ræðismannsins
okkar í Genova og beðið um
aðstoð. Hefði ef til vill orðið að
ganga á mínum tveim alla leiðina
til Genova, hver veit! Og hvað var
þá dálítið af saur á annarri hendi.
Hann var hægt að fjarlægja, en
hefði ég verið örlátari við
Adríahafið, hefði getað farið í
verra.
Sýning
Nú sat ég hér og horfði með
þökk og aðdáun á alla mína seðla,
útbreidda á einni sæng. Við þá
sjón létti mér mikið, og ég fór að
taka hlutunum á gamansamari
hátt. Þá er allt í einu barið að
dyrum, og inn kemur ung og falleg
stúlka og spyr, hvort hún eigi ekki
að búa um fyrir nóttina. Sjaldan
hef ég séð manneskju bregða eins
og þessari ungu stúlku, er hún sá
seðla mína á rekkjunni og mig
brosandi í stól að dást að þessari
sýningu. „Hvað er hér á ferð?“
spurði aumingja stúlkan. „Ekkert,
ekkert sérstakt, aðeins sýning á
nýjustu verkum mínum, ég er
nefnilega málari", sagði ég í gáska.
Þá var þessari senjorínu nóg boðið.
Hún hörfaði út úr herberginu og
var þess fullviss, að brjálaður
maður væri á númer 24. Mikið svaf
ég vel þá nótt. Ég komst að þeirri
niðurstöðu, meðan ég drakk
morgunkaffið daginn eftir, að
loksins hefði mér tekist að halda
sýningu, sem olli algeru tauga-
áfalli og gert hafði mikla lukku.
Nú fer þessi saga að enda. Ég
skoðaði það, sem ég ætlaði mér í
Feneyjum í það skiptið, og ég
heimsótti einnig galleríið með
sýningu de Chiricos. Það var
sorglegt. Þessi mikli málari, sem
var, hafði algerlega misst tökin á
sköpunargáfu sinni. Hann var að
dunda við leiðinlegar hestamyndir
og ávexti. í sjálfu sér er ekkert við
þau viðfangsefni að athuga, en
þessi verk voru bæði laus í
reipunum og tæknin leiðinleg.
Þannig voru mótmæli Giorgio de
úíhiricos við nútímanum. Því
miður. Samt kom það í heimsfrétt-
unum, er hann lézt í nóvember
1978, og viss harmsaga var á enda.
Ég er ekki frá því, að ég hafi
haldið beztu sýninguna, sem hald-
in var í Feneyjum í þetta skiptið.
Vissulega, ef eingöngu væri farið
eftir minni eigin skoðun.