Morgunblaðið - 24.12.1978, Blaðsíða 11
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 23. DESEMBER 1978
39
lan Wilson:
rsjálfum guðspjöllunum er ekki
Íminnst á það einu orði, að á
líkklæði það, sem líkami Krists var
sveipaður 1 við greftrunina, hafi
myndast svipmynd af líkama hans
með þeim mörgu undum, sem hann
bar. Og það er rétt á takmörkun-
um, að unnt sé að trúa því, að
slíkur gripur hafi verið varðveittur
alveg fram á vora daga eða í hartnær 20
aldir.
En samt er þessu þannig varið með
„santa sindone" eða hið helga líkklæði,
sem varðveitt er í dómkirkju Torino-borg-
ar á Norður-Italíu.
Lengstum er líkklæðið læst niður í
silfurslegnu skríni og geymt inni í
veggútskoti einu með járnrimlum fyrir,
hátt fyrir ofan altari hinnar konunglegu
kapellu í dómkirkjunni.
Að jafnaði er klæðið aðeins tekið fram
og haft til sýnis fyrir almenning sem
svarar einu sinni á mannsaldri. Á
síðastliðu hausti varð þó aftur sá
viðburður, þegar þess var minnst, að 400
ár voru liðin frá því líkklæðið barst til
Torino. Frá 27. ágúst fram til 7. október á
liðnu hausti gekk svo til óslitinn straumur
lotningarfullra pílagríma í skoðunarferð
framhjá hinum helga dómi, og menn
undruðust hina einkennilegu svipmynd af
mannslíkama á klæðinu.
Hinn 7. október flykktust svo pílagrímar
af öðru tagi til Torino, það voru
vísindamenn og aðrir sérfróðir menn víðs
vegar að úr heiminum, sem komu saman
til sérstakrar ráðstefnu um líkklæðið.
Þeim gafst þá tækifæri til að kanna
svipmyndina á klæðinu, og einnig líndúk-
inn, sem það er úr, með hinni fullkomn-
ustu tækni nútímans í öreinda-greiningu
og með því að beita sérstakri tækni til
kolefna-geislunar.
Fáist leyfi erkibiskupsins í Torino til
þess, ætti því brátt að liggja fyrir svarið
við einum af hinum furðulegustu leyndar-
dómum kristninnar: Er klæði þetta aðeins
svona frábærlega vel falsað eða gæti það
verið líkklæði Krists ósvikið?
Leyndarmálið,
sem riddarinn tók
með sér í gröfina
Það kunna í vissum skilningi að hafa
verið Englendingar, sem eiga upptökin að
öllum þeim leyndardómi, sem nú hvílir
yfir uppruna hins helga líkklæðis.
Þegar enskar hersveitir höfðu því sem
næst unnið fullan sigur í orrustuni við
Poitiers í Frakklandi hinn 19. september
1356, og þeim virtist vera innan handar að
ná Frakkakonungi á sitt vald, þá geystist
skyndilega fram Geoffrey nokkur de
Charny, fánaberi franska hersins, á móti
Englendingunum. Eftir æðisgenginn bar-
daga tókst Englendingum loks að fella
hann með því að leggja hann í gegn með
lensu.
Það sem Englendingar gátu aftur á móti
ekki vitað, var að með því að drepa hinn
algjörlega óþekkta riddara þennan dag,
höfðu þeir sennilega fyrirgert um alla
framtíð þeim möguleika að aflað yrði
upplýsinga um það, á hvern hátt þessi
riddari hafði komizt höndum yfir það
fjögurra metra og 90 sm langa línklæði,
sem síðar fannst í fórum hans. Það er
þetta klæði, sem nú gengur undir heitinu
Torinó-líkklæðið. Á meðan Geoffrey lifði
hafði aldrei verið minnzt einu orði á
líkklæðið, en skömmu eftir dauða hans tók
hin bláfátæka ekkja Geoffreys að hafa hið
helga líkklæði til sýnis fyrir almenning;
eftir hennar daga hélt sonur þeirra áfram
þessum sið. Viðbrögð biskupanna í
biskupsdæmi þeirra og eins í nálægum
biskupsdæmum á þessum sýningum á
hinum helga dómi voru mjög harðorð
LEYNDARDOMUR
LÍKKLÆÐISINS
mótmæli. Eða eins og einn biskupanna
orðaði það: „... þetta geti ekki verið hið
raunverulega líkklæði Drottins vors Krists
með andlitssvip og allt svipmót Frelsarans
mótað þannig á það, úr því að hin heilögu
guðspjöll minnast hvergi á þessa svip-
mynd af líkamanum. Því hafi þetta í raun
og veru gerst, þá sé það afar ólíklegt, að
hinir helgu guðspjallamenn hafi látið hjá
líða að minnast á það, eða þá hitt, að menn
hafi ekki haft vitneskju um þessa
svipmynd af likama Krists á líkklæði hans
allt fram á vora daga.“
Eldsvoðinn í
Chambery-kapellunni
Fölsunin á hinum helga dómi virtist
staðfest, þegar de Charny-fjölskyldan
hætti sýningum á líkklæðinu án nokkurra
skýringa. Fjölskyldan gerði enga tilraun
til þess að bera til baka allar ásakanirnar
um að brögð væru í tafli með því að gera
grein fyrir, á hvern hátt klæðið hefði
komizt í hennar eigu. Þetta var einnig á
þeim tímum, sem alræmdir eru fyrir slíkar
falsanir á helgum dómum.
Það var ekki fyrr en sonardóttir
Geoffreys de Charnys, barnlaus kona og
orðin ekkja, hafði ánafnað hertoganum af
Savoy líkklæðið, að hinn helgi dómur hófst
til nokkurrar virðingar á ný.
Við fyrstu sýn beinist athyglin mest að
þeim ummerkjum, sem líkklæðið ber eftir
tímans tönn. Þegar líkklæðinu er haldið
uppi í fullri lengd, sjást tvær samhliða
brunarákir, sem liggja eftir endilöngum
líndúknum, og þá sézt einnig, að það hefur
verið bætt á stöku stað með efnispjötlum
úr altarisklæði. Tiluri) þessara ummerkja
er vel þekkt. Árið 1532 varð eldsvoði í
Chambery-kapellunni, þar sem Savoy-fjöl-
skyldan varðveitti þá hið helga líkklæði.
Úr skríni því, sem líkklæðið lá smanbrotið
í, rann bráðið silfur niður á annan jaðar
klæðisins, og þegar skrínið var opnað kom
í ljós, að á klæðinu hafði myndast, auk
brunabletta, heilt mynstur af götum, sem
endurtók sig sitt hvoru megin við miðju
klæðisins. Nunnur úr klausturreglu hinnar
heilögu snauðu Klöru önnuðust viðgerð á
verstu skemmdunum á klæðinu.
Þrjú óreglulega löguð göt með svartleit-
um brúnum, sem sjást í röð á fjórum
stöðum nálægt jaðri klæðisins og endur-
taka sig á samsvarandi stað á hinum
jaðrinum, bera vott um aðrar bruna-
skemmdir, og eru þær öllu alvarlegra eðlis.
Ef klæðið er brotið saman einu sinni
langsum og einu sinni þversum, þá sézt að
brunagötin samsvara hvert öðru og ber
saman á öllum stöðunum eins og stungið
hafi verið í klæðið þrisvar í röð. Allt
bendir sem sagt helzt til þess, að einhver
óþekkt hönd hafi af ásettu ráði stungið
rauðglóandi skörungi þrisvar sinnum í
klæðið. Engar frásagnir eru til um það,
hvenær þetta vildi til, en þær eftirmyndir,
sem málarar hafa gert af klæðinu, leiða í
ljós, að það hefur gerst fyrir 1516. Ekkert
af þessum áföllum hefur neitt verulega
skaðað hina yfirnáttúrulegu svipmynd af
framanverðum og aftanverðum manns-
líkama, sem kemur í ljós á klæðinu
endilöngu, og eins og innrammað af
brunaskemmdunum frá árinu 1532.
Við nánari skoðun
Þetta er í stærstu dráttum sú ráðgáta,
sem fylgt hefur líkklæðinu. Það verður
sannarlega að teljast alveg sérstök
lífsreynsla að virða klæðið fyrir sér með
eigin augum. Strax og gengið er að því, er
þegar unnt að greina tvo ljós-brúnleita
skugga, sem mynda svipmynd af framan-
verðum og aftanverðum mannslíkama,
sem lagður hefur verið til.
Sú ályktun verður þá nærtæk, að til þess
að þannig löguð svipmynd myndist á
klæðið, hljóti líkið að hafa verið lagt til á
öðrum enda klæðisins, og hinn hluti
klæðisins síðan verið dreginn fram yfir
höfuð líksins og allt niður á fætur þess. Á
svipmyndinni af líkamanum framanverð-
um sjást ljóslega hendur, sem krosslagðar
eru yfir lendunum, og einnig sézt skeggjað
andlit, einna líkast grímu, með opin augu,
sem virðast stara beint fram.
Þegar klæðið er skoðað nánar í góðri
birtu sézt sums staðar móta fyrir
rauðbrúnum flekkjum, sem helzt líkjast
förum eftir blóðstrauma. En þegar komið
er enn nær svipmyndinni og reynt að
skoða hana með stækkunargleri, kemur
aðal leyndardómurinn við gerð myndar-
innar í ljós að fullu: Sjálf svipmyndin af
mannslíkamanum virðist þá eins og
leysast upp og hverfa inn í sjálft klæðið
líkt og mistur. Ef um málað verk væri að
ræða, þá mundi þetta teljast hreinræktað-
ur impressionismi fram kominn um 500
árum á undan frönsku impressionistunum.
En á hinu helga líkklæði er engin málning.
Að minnsta kosti þetta atriði er fullvíst
eftir að ítalskir vísindamenn rannsökuðu
árið 1973 þræðina í líkklæðinu af
kunnáttusemi, þótt aðferð þeirra geti ekki
kallast með öllu beinlínis vísindaleg.
Engin ummerki neins konar efnisnotkunar
hefur komið í ljós við nákvæmustu skoðun,
ekkert efni hefur runnið inn í þræðina eins
og búast mætti við ef um einhvern vökva
eða um málaraliti væri að ræða, né heldur
hefur neitt efni setið eftir inni á milli
þráðanna. Svo notað sé ósköp hversdags-
legt orðalag og hversdagsleg samlíking, þá
minnir svipmyndin á líkklæðinu einna
mest á ógreinilegan sviða eins og tíðum
sézt á mikið notuð léreftsstykki, sem haft
er til hlífðar á strauborði.
Svipmyndin á líkklæðinu birtist sjónum
og hverfur svo annars staðar á svo óræðan
hátt, að það er allt að því ómögulegt að
láta sér koma til hugar, að einhver hafi
reynt að falsa mynd á þennan afar flókna
og margslungna hátt.
Jafnvel listmálarar hafa ekki getað
skilið eðli og gerð svipmyndarinnar til
fullnustu eins og margar og heldur
afkáralegar eftirlíkingar af líkklæðinu,
gerðar á liðnum öldum, bera greinilega
með sér.
Ljósmyndatæknin
kemur til skjalanna
Þetta gerir þá duldu eiginleika, sem
sjálf svipmyndin hefur til að bera þeim
mun óvenjulegri og sérstæðari, en það var
myndavélin sem leiddi þessa eiginleika
fyrst í ljós í lok síðustu aldar. Síðan kom
svo til nýjasta geimvísindatækni, sem
beitt var við rannsókn á líkklæðinu og með
svipuðum árangri.
Fyrir 80 árum tók ítalski lögfræðingur-
inn Secondo Pia fyrstu ljósmyndina af
líkklæðinu, sem vitað er um. Myndin var
tekin, þegar haldin var ein af þessum
sjaldgæfu sýningum á klæðinu í dómkirkj-
unni í Torion. Secondo Pia notaði stóra
myndaplötu, sem voru algengar á þeim
tímum, og fór að lokinni myndatöku með
plötuna í myrkvunarherbergi sitt til þess
að framkalla myndina.
Hvað hinu helga líkklæði viðvék, þá átti
hann eins og venjulega aðeins von á
daufum skugga af klæðinu á neikvæðari
myndaplötunni, — í hæsta lagi skugga af
hinni mjög dauflitu svipmynd. Það sem
hann aftur á móti sá koma í ljós við
framköllunina var opinberun.
Klæðið sjálft birtist auðvitað svart á
neikvæðri myndaplötunni en það mátti
sjá, að afar sérstæð ummyndun hafði átt
sér stað, hvað snerti hina áður óljósu
svipmynd af mannslíkama á klæðinu.
Svipmyndin sjálf virtist nú á myndaplöt
unni sem eðlileg lágmynd af manni, með
skýrum smáatriðum af öllu útliti eins og
um raunverulega ljósmynd væri að ræða. í
stað andlits, sem bar svip af grímu, með
alvöruþrungnu, starandi augnaráði, leiddi
myndaplatan í Ijós ógleymanlega tignar-
legan svip á andliti með augum, sem
dauðinn hafði lokað.
Þetta voru hvorki brögð né brellur
ljósmyndarans. Heil samstæða af mynd-
um, sem lærður ljósmyndari, Guiseppe
Enrie, tók árið 1931, sýndu báðar
svipmyndirnar á líkklæðinu ennþá greini-
legar. Á einhvern hátt birtast því
svipmyndirnar á líkklæðinu mannsauganu
sem neikvæð, umhverfð mynd, sem á
neikvæðri myndaplötunni verður að
skýrri, eðlilegri mynd, eftir að ljósmynd-
unin hefur umhverft hana. Hver og einn,
sem vill leggja það á sig að taka aftur
ljósmynd á svarthvíta filmu af ljósmynd
þeirri í litum, sem tekin var árið 1973 og
birt er hér með þessari grein, getur sjálfur
'gengið úr skugga um það, hvað negatíva
filman leiðir i ljós.
Það er erfitt að trúa því, að einhver 14.
aldar falsari gæti hafa skapað þessa
umhverfðu mynd eins og í blindni og af
hreinni tilviljun, og það mörgum öldum
áður en dagar ljósmyndarinnar voru
runnir upp. En hafi teikning verið notuð
til þess að ná fram svipmyndinni á
líkklæðinu, hvernig var það þá framkvæmt
á tímum algjörrar vanþekkingar á aðferð-
um til þess að fylgjast með gerð slíks
verks? og í hvaða tilgangi ætti slík fölsun
að hafa verið gerð úr því að eftirmyndir,
sem listmálarar hafa um aldir málað af
hinu helga líkklæði sýna greinilega, hve
illa listamennirnir hafa skilið gerð og
áferð sjálfrar svipmyndarinnar.
Með allri þeirri þekkingu, sem nútíma-
menn ráða yfir í ljósmyndún, hefur það
jafnvel nú á dögum reynst afar erfitt verk
að gera góða eftirmynd af þessari
svipmynd af mannslíkama, sem sést á
líkklæðinu.
Hið þögla vitni
í kvikmyndinni „Hið þögla vitni“, sem
fyrirtækið Screenpro Films lét alveg
nýlega taka, en það er leikin heimildar-
kvikmynd um hið helga klæði, þurfti að
nota eftirmynd af því í eðlilegri stærð, og
varð hvert smáatriði að vera fullkomlega
eins og í frummyndinni.
Til þess að gera þessa nákvæmu
eftirlíkingu af líkklæðinu var fenginn
kunnir listmálari, John Weston að nafni,
en hann er sannfærður guðleysingi og fer
alls ekki í launkofa með þá skoðun sína.
Honum reyndist auðvelt að ná fram
sviðnum götunum og brunablettunum á
klæðinu og einnig sumum af blóðtaumun-
um. En til þess að ná fram andlitinu varð
hann að vinna alveg þveröfugt við allar
grundvallarreglur um myndun og áhrif
ljóss og skugga, sem honum hafði verið
kenndar, reglur, sem hann hafði hingað til
alltaf unnið eftir í list sinni.
John Weston hefur nýlega játað í
biaðaviðtali, að í ljósi þeirrar reynslu, sem
hann hafi aflað sér við gerð þessarar
nákvæmu eftirlíkingar af líkklæðinu, geti
hann ómögulega gert sér í hugarlund að
svipmyndin af mannslíkama á líkklæðinu
gæti verið unnin af falsara.
Undarlegasta hlið þessa máls er þó sú,
að jafnvel þótt menn geti fallist á, að
svipmynd mannslíkamans, sem sézt á
klæðinu, sé alveg ósvikin svipmynd af líki
Krists í gröfinni, þá er það enn sem fyrr
hulin ráðgáta, á hvern hátt það hefur orðið
til.
Það er ekki hægt að ímynda sér lengur
nú á dögum, að þessi svipmynd á klæðinu
hafi einfaldlega myndast við það, að
klæðið hafi snert blóði- og svitastokkið
líkið eftir krossfestinguna. Þessi skýring á
SJA NÆSTU SIÐU