Morgunblaðið - 31.12.1978, Blaðsíða 12

12 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1978
Hvað segja þeir við áramót?
Krislján
Ragnarsson
formaður Lands-
sambands íslenzkra
útvegsmanna
Þetta ár verður mesta aflaár,
sem um f?etur. Heildaraflinn
verður væntanlega um 1.555 þús-
und lestir eða 13% meiri en hann
hefur áður orðið, en það var á
árinu 1977. Mestu veldur stórauk-
inn loðnuafli, sem mun verða um
960 þúsund iestir. Þorskaflinn
mun verða um 330 þúsund lestir,
en Hafrannsóknastofnunin hafði
mælt með að við veiddum ekki
meira en 270 þúsund lestir. Þær
tillötíur voru studdar af L.I.U., en
stjórnvöld höfðu ekki kjark til
þess að taka þessa ákvörðun. A
sama tíma minnkar ufsa- og
karfaafli okkar, þótt mötjuleiki
okkar ætti að hafa aukist til veiða
á þeim tegundum, vet;na brottfar-
ar Þjóðverja af miðunum. Meðan
ekki eru gerðar ráðstafanir til
minnkunar á veiði þorsks af milli
stærð, þannijí að hann fái í
auknum mæli að ná kynþroska
aldri ok ganga á hefðbundnar
hrytíningarslóðir, verður afla-
brestur hjá bátaflotanum á SV,-
Iandi, og vexti og viðgangi stofns-
ins er stefnt í hættu.
Þótt um metafla sé að ræða á
þessu ári og markaðsverð hag-
stætt útflutningsvörum sjávarút-
vegsins er afkoma sjávarútvegsins
bágborin. Fiskveiðarnar eru rekn-
ar með halla, nema loðnuútgerðin,
sem hefur búið við óvenju góð
aflabrögð, eins og fyrr er að vikið.
Afkoma togaraútgerðarinnar var
bærileg framan af árinu, en hefur
versnað mjög síðari hluta ársins
vegna þess að fiskverð hefur ekki
fylgt verðlagsbreytingum. Afkoma
bátaflotans er svo bágborin að
algjör stöðvun blasir við, nema
gerðar verði sérstakar ráðstafanir
til aðstoðar rekstri hans.
Þegar þetta er ritað hefur nýtt
fiskverð ekki verið ákveðið og
algjör óvissa er um það, hvenær
fiskverð verður ákveðið. Stjórn-
völd virðast undrandi á, að tekjur
útgerðarinnar þurfi að vaxa til
samræmis við hækkandi útgjöld.
Jafnvel ríkið sjálft leggur nýjar
álögur á útgerðina og stórhækkar
aðrar, og virðist halda, að hægt sé
að ausa óþrjótandi af gnægtar-»
brunni hennar. Fiskverð hefur
aðeirls hækkað um 34% frá því í
desember 1977. Á sama tíma hafa
helztu útgerðarliðir hækkað sem
hér segir:
Olía 73%
Veiðarfæri 58%
Viðhald 60%.
Vátryggingar 45%.
Rekstrarlánavextir 68%
Ekki er hægt að standa undir
þessum hækkunum, nema með
hækkuðu fiskverði. Ef fiskverð
hækkar ekki eðlilega, stöðvast
útgerðin, því ekkert lánsfé er að fá
í slíkan taprekstur, sem eðlilegt er.
Staða fiskvinnslunnar er hins
vegar þannig, að hún er ekki fær
um að standa undir þeirri fisk-
veröshækkun, sem nauðsynleg er,
því allar erlendar verðhækkanir
hafa brunnið á verðbólgubálinu.
Augljóst er, að gengið er fallið rétt
einu sinni, þrátt fyrir nýlegar
erlendar verðhækkanir á mikil-
vægustu útflutningsvörunum, og
stjórnmálamennirnir segja, að
gengið sé fellt fyrir útgerðina, þótt
augljóst sé hverjum manni, að
erfiðleikunum hefur verið ýtt á
undan sér og nú er komið að
skuldadögum.
Á sania tíma og þverskallast er
gegn rökstuddum óskum um eðli-
lega hækkun fiskverðs, er varið
milljörðum króna í útflutnings-
uppbætur til landbúnaðar, þar
sem söluverð afurðanna er ekki
nema lítill hluti framleiðslukostn-
aðar og mismunurinn er greiddur
með skattlagningu á almenning.
Þessi stefna mun leiða til
stórfelldrar lífskjaraskerðingar og
atvinnuleysis innan skamms tíma
og er næsta furðulegt, hve and-
staða er lítii á Alþingi gegn
þessari öfugþróun í atvinnumálum
okkar.
Brýna nauðsyn ber til að al-
menningur geri sér betur ljóst en
verið hefur, að góður hagur
framleiðsluatvinnuveganna er
undirstaða framfara í þjóðfélag-
inu og bættrar afkomu almenn-
ings.
Már
Elísson
fiskimálastjóri
Það sýnir best, hversu erfitt
getur reynzt að spá um sjávarafla,
að fyrr í haust taldi sá er þetta
ritar, að heildarafli fisks, skelfisks
og krabbadýra (humars og rækju)
yrði a.m.k. 1450 þús. lestir. Var að
vísu mjög varlega í sakirnar farið.
Um áramótin virðist hinsvegar
allt benda til þess, að heildaraflinn
verði um 1550 þús. lestir.
Er þetta langmesti afli íslenzkra
fiskiskipa fram til þessa. Á árinu
1977 var aflinn 1373 þús. lestir.
♦Þriðja mesta afla var landað á
árinu 1966, alls 1243 þús. lestum.
En sjávaraflinn er svipull. Á árinu
1968 nam heildaraflinn einungis
rúmlega 601 þús. lest.
Með sæmilegri aðgát við veiðar,
má sjálfsagt draga verulega úr
slíkum sveiflum, ekki sízt vegna
útfærslu fiskveiðilögsögunnar,
sem gerir virka stjórnun auðveld-
ari.
Hinsvegar kunnum við enn ekki
nægileg skil á sveiflum í stofn-
stærð hinna ýmsu fisktegunda, er
stafa af breytilegum • skilyrðum
náttúrunnar. Auk þess má ekki
gleyma því, að ýmsir þýðingar-
miklir fiskstofnar eru ekki að öllu
leyti undir okkar stjórn, þrátt
fyrir 200 mílna fiskveiðilögsögu.
Hin mikla aflaaukning undan-
farinna tveggja ára stafar fyrst og
fremst af stórauknum loðnuafla —
um 966 þús. lestir á árinu 1978 —,
813 þús. lestir á árinu 1977.
Gætir þar nær eingöngu hins
ágæta árangurs, er náðst hefur á
sumar og haustveiðum loðnu þessi
tvö ár.
Til viðbótar má telja verulega
aukningu á afla kolmunna, spærl-
ings og sílda.
Hið sama verður því miður ekki
sagt um afla okkar af þorski og
öðrum botnlægum tegundum.
Þrátt fyrir það, að erlendir
fiskimenn, sem til skamms tíma
veiddu um helming alls botnfisk-
afla hér við land, séu nú að mestu
horfnir af miðunum, hefur okkar
eigin afli botnlægra tegunda
aukizt hægt og verður á þessu ári
væntanlega ekki meiri en 470—480
þús. lestir, sem er svipað magn og
veiddist á árinu 1977. Hinsvegar
hefur hér einnig orðið breyting á
mikil. Á árinu 1971 nam heildar-
afli botnfiska á íslandsmiðum
liðlega 800 þús. lestum, þar af
veiddu útlendingar 390 þús. lestir.
Á þessu ári (1978) verður afli
útlendinga væntanlega einungis
um 25 þús. iestir.
Þar sem enginn vafi leikur nú á
því, að ofveiði var byrjuð langtum
fyrr, en menn höfðu gert sér ljósa
grein fyrir, má spyrja hvað gerzt
hefði, ef fiskveiðilögsagan hefði
ekki verið færð út, og þar með
stórlega dregið úr sókn erlendra
skipa á okkar mið.
Enn veldur ástand þorskstofns-
ins allverulegum áhyggjum, ekki
sízt smæð hryggningarstofnsins
og þá ekki sízt í efnahagslegu
tilliti og þá sérlega fyrir hið
hefðbundna svæði vetrarvertíðar.
Þrátt fyrir minni hrygningargöng-
ur eru nú í uppvexti tveir sterkir
árgangar þorsks frá árunum 1976
og 1978, þannig að í líffræðilegum
skilningi er þorskstofninn enn
ekki í bráðri hættu. Veltur því
mjög á því, að mikil aðgát verði við
höfð í sambandi við sókn og veiði
þorsks a.m.k. í náinni framtíð.
Fiskiþingið síðasta gerði ítarlegar
tillögur um hvernig bregðast skuli
við þessum vanda á næstu árum og
þá um leið, hvernig beina megi
sókninni í tegundir, sem enn eru
ekki að fullu nýttar, svo sem karfa,
ufsa og grálúðu.
Á þessu ári er gert ráð fyrir að
þorskafli Islendinga nemi um 315
þús. lestum, auk um 9 þús. lesta
afla erlendra fiskimanna eða
samtals um 325 þús. lestum. Á
árinu 1977 nam afli útlendinga
liðlega 10 þús. lestum og íslend-
inga um 330 þús. lestum.
Hvað aflamöguleika snertir get-
um við litið með hóflegri bjartsýni
til ársins 1979.
Væntanlega verður haldið
áfram viðleitni til að auka afla
kolmunna og djúprækju.
Segja má, að meiri efasemdir
ríki um markaði okkar fyrir
sjávarafurðir.
Búast má við aukinni samkeppni
á hefðbundnum mörkuðum fyrir
freðfisk, saltfisk og síldarafurðir,
ekki sízt vegna mikillar aukningar
á afla ýmissa strandríkja. Má
nefna Bandaríkin og Kanada
sérstakiega þótt þessarar afla-
aukningar gæti hjá mörgum öðr-
um strandríkjum.
Á móti getur vegið minnkað eða
breytt eigið framboð Efnahags-
bandalagsríkjanna, svo og Austur-
og Suður-Evrópuríkja.
Hér getur þó orðið um ýmsa
erfiðleika aðlögunar að breyttum
aðstæðum að ræða.
Við væntum þess, að á næstu
árum takist að endurreisa þá
fiskstofna, sem nú eru ofnýttir,
þannig að afli íslenzkra fiskiskipa
vaxi verulega frá því sem nú er. Á
þetta sérstaklega við um botnlæg-
ar tegundir. I þessu tilliti ber fyrst
og fremst að huga að samræmingu
sóknar þ.e. fjölda og afkastagetu
fiskiskipa og afrakstursgetu mið-
anna.
Öllum er ljóst, að nytja verður
fiskstofnana skynsamlega. Það
verður einungis gert, ef beitt er
hæfilegum fiskiskipastól við veið-
arnar.
Og mikil sóknargeta leiðir ein-
ungis til verri afkomu þeirra, er
við sjávarútveg fást og raunar alls
þjóðarbúsins.
Hið sama gildir um samræm-
ingu veiða og vinnslu. Ef afli
okkar, sérstaklega botnlægra teg-
unda, vex verulega frá því sem nú
er og allir hljóta að vænta, er
mikil þörf á að meta rétt afköst
fiskvinnslustöðva og þá aukningu,
og ekki síður þá þörf er skapast
mun fyrir aukinn mannafla við
vinnsluna.
Að þessu rituðu óska ég sjávar-
útvegsmönnum og landsmönnum
öllum árs og friðar.
Jón
Sigurðsson
hagrannsóknarstjóri
Árið 1978 hefur verið mikið
verðbólguár. Verðbólgualdan, sem
hófst á ný um mitt ár 1977, hélt
áfram að rísa, og á síðastliðnu
sumri var árshraði verðbreytinga
hér á landi um eða yfir 50%.. Þótt
nokkuð hafi úr verðbólgu dregið á
síðustu mánuðum, meðal annars
vegna aukinna niðurgreiðslna, er
verðbólgan enn um þessi áramót
um 40%. miðað við heilt ár.
Fylgifiskar verðbólgunnar eru
síendurtekinn rekstrarvandi út-
flutningsatvinnuvega á fárra mán-
aða fresti og aðgerðir til þess að
ráða fram úr honum, en slíkum
aðgerðum fylgir jafnan togstreita
í kjaramálum. Allt hefur þetta
sett sinn svip á árið, sem senn er á
enda, ekki sízt á svi^i stjórnmál-
anna.
En þrátt fyrir umrót á sviði
verðlags- og kjaramála hefur árið
á ýmsan hátt verið gott. Vöxtur
þjóðarframleiðslu og tekna er
talinn hafa verið 3—314 %.
Viðskipti við önnur lönd virðast
munu verða nær hallalaus, þótt
viðskiptakjör hafi heldur slaknað,
einkum vegna óhagstæðra gengis-
breytinga í umheiminum. At-
vinnuástand hefur verið gott.
Kaupmáttur tekna almennings og
einkaneyzla á mann jókst um
4—5% og er nú með mesta móti.
Nokkuð dró úr fjárfestingu. Að
þessu leyti var þróun þjóðar-
búskaparins viðunandi á árinu. En
meðan verðbólgan geisar er undir-
staða lífskjara og framfara í
landinu ótraust.
Spurningin, sem svarað verður á
nýju ári, er hvort í senn muni
gefast tækifæri til og tök á því að
draga úr verðbólgunni. Að ýmsu
leyti virðast efnahagshorfur í
umheiminum til þess fallnar, þar
sem nú er útlit fyrir hagstæðari og
kyrrlátari þróun í efnahagsmálum
en að undanförnu, ef marka má
nýjustu spár Efnahagssamvinnu-
og framfarastofnunarinnar
(OECD) fyrir árið 1979, en í þeim
er gert ráð fyrir jafnari hagvexti
og heldur minni verðhækkunum
en á árinu 1978. Þótt markaðshorf-
ur fyrir íslenzkar útflutningsvörur
séu yfirleitt góðar um þessar
mundir, er óvarlegt að búast við
viðskiptakjarabata á árinu 1979,
heldur í bezta falli að viðskipta-
kjarastig ársins 1978 haldist.
Nauðsynlegar takmarkanir á sókn
í helztu stofna nytjafiska og þörf á
aðhaldi að þjóðarútgjöldum, eink-
um til fjárfestingar, til þess að
koma á jafnvægi í efnahagsmálum
valda því, að vöxtur þjóðarfram-
leiðslu fer væntanlega ekki fram
úr 1—2% á árinu 1979. Þessi
umsvif ættu þó að tryggja næga
atvinnu, ef marka má fyrri
reynslu. Þessar hugmyndir um
efnahagshorfur á nýju ári standa
þó og falla með því, hvernig til
tekst í viðuréigninni við verðbólg-
una, en hún er nú fyrst og fremst
innlent vandamál.
Mér býður í grun, að ýmsir verði
að „bisa við að finna upp sjálfvirkt
öryggi í hagkerfið frameftir öllu
vori“, líkt og skáldið frá Laxnesi
fyrir sextíu árum.
Páll
Sigurjónsson
formaður Vinnuveit-
endasambands íslands
Við flest áramót höfum við
íslendingar átt við efnahagsörðug-
leika að etja og oft hefur verið sagt
að ástandið hafi aldrei verið verra
en einmitt þá.
Um þessi áramót er svipað
ástatt og vera má, að erfiðleikarn-
ir hafi sjaldan verið meiri en nú,
verðbólga svo mikil að hún grefur
undan öllu heilbrigöu efnahagslífi
ög allt verðmætamat því brenglað.
Ein aðal orsök þessa vanda er sú,
að um langt árabil hefur svo verið
búið að atvinnurekstri hér á landi,
að hann hefur ekki getað þróast á
eðlilegan hátt til þess að geta orðið
undirstaða þeirrar velmegunar
sem hér gæti ríkt. Á hann hafa
verið lagðir ýmsir veltuskattar og
of lítið tillit hefur verið tekið til
arðsemissjónarmiða við ráðstöfun
þess fjármagns sem þjóðin hefur
ráðið yfir. Þetta hefur orðið til
þess, að lífskjör hér á landi eru
lakari en í flestum nágrannalönd-
um okkar. Ef ekki verður breytt
um stefnu í þessum málum, og eins
og nú horfir enn þrengt að
atvinnurekstrinum, mun bilið
milli lífskjara okkar og nágranna-
þjóðanna enn aukast.
Þær auknu álögur á atvinnu-
rekstur, sem ákveðnar voru með
lögum nú fyrir jólin, virðast stuðla
að því að gera þetta ástand enn
verra. Hætt er við, ef þessar