Morgunblaðið - 31.12.1978, Blaðsíða 26
26
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. DESEMBER 1978
Einn hinna tápmiklu Vesturbæ-
inga, sem áttu sinn þátt í því að
gera Vesturbæinn að Vesturbæn-
um með ýmsum sérkennum sínum,
verður 75 ára á þriðjudaginn
kemur, 2. janúar 1979. Afmælis-
barnið á nú hvorki lögheimili né
varnarþing í Vesturbænum eins og
það heitir á máli lögfræðinnar.
Þetta er Karl Olafsson eldsmiður,
Njálsgötu 12 hér í Austurbænum.
„Það má nú með sanni segja að
ekki er alveg laust við að í hugum
margra Reykvíkinga sé rómantísk-
ur blær yfir gamla Vesturbænum
og mannlífinu þar,“ sagði Karl, er
ég hitti hann um daginn að máli á
heimili hans og konu hans, Hans-
ínu Asgeirsdóttur. „Já,“ bætti Karl
við: „Það var mjög skemmtilegt á
Vesturgötunni í gamla daga. Ég
get trútt um talað. Þar sleit ég
ekki aðeins barnsskónum, heldur
átti ég heima þar fram yfir tvítugs
aldur. Mannval var þar á mörgum
heimilum í þá daga, reyndar í
hverfinu öllu.
Við strákarnir vorum athafna-
samir. Gerðum ekki held ég miklar
kröfur til annarra en sjálfra
okkar, um að hafa ofan af fyrir
okkur sjálfir. Það var t.d. heldur
erfitt fyrir unglinga að fá vinnu
Spjallað
við
Vestur-
bœinginn
Karl
Ólafsson
75
ára
svar Þorsteins, Hann stóð líka við
sitt, Þorsteinn, eins og jafnan.
Hann tók mig í smiðjuna til sín. í
þá daga var sá háttur hafður á, að
iðnnemar voru alfarið á vegum
meistara síns. Því var það, að ég
fluttist að heiman, úr Merkisteini,
heim til Þorsteins. Var þar mitt
heimili meðan á námstíma stóð,
eða í rúm 4 ár. Lærlingar unnu þá
alveg kauplaust, svo sem 10 stunda
vinnudag. Við nemarnir vorum
alls fjórir. Hinir þrír fóru að
námstímanum loknum hjá
Þorsteini beint í Vélskólann, til
Jessens skólastjóra og urðu vél-
stjórar á Fossum.
Þegar ég hafði lokið námi að
þremur árum liðnum, kom
Þorsteinn til mín, sagðist vilja
benda mér á, að væri ég í fjögur
ár, öðlaðist ég full réttindi sem
eldsmiður. Þetta gerði ég. Fékk ég
nú kaup fyrir vinnuna í fyrsta
skipti, fimmtíú krónur á mánuði.
Þorsteinn Jónsson og Guðrún
kona hans reyndust mér með
fádæmum vel. Hef ég ætíð talið
Þorstein velgerðarmann minn í'
þess orðs fyllstu merkingu.
Þorsteinn var faðir Bjarna Þor-
steinssonar, sem var stofnandi
Vélsm. Héðins."
Karl, sem ekki valdi leið-
Hann vareldsmiður
í rúmlega hálfa öld
vfir sumarmánuðina. Athafnaþrá-
in fékk því ef til vill útrás að
nokkru t.d. í ýmiskonar strákapör-
um og hinum þjóðsagnakenndu
strákabardögum milli okkar og
strákanna í Grjótaþorpinu. Já,
stundum var aðgangurinn full-
harður. Mér er minnisstæður einn
slíkur bardagi sem fram fór í
káigarði Guðmundar Olsens kaup-
manns á horni Fischersunds og
Garðastrætis. Hann stóð lengi og
margir hlutu þá skrámur er
sverðin brotnuðu í bardaganum.
Olsen þessi verzlaði þar sem nú
stendur húsið ykkar, Morgun-
blaðshúsið.“
Karl heidur áfram.
„Foreldrar mínir voru hjónin
Olafur Kristjánsson og Katrín
Einarsdóttir. Faðir minn var
bakari að iðn og lærði hjá
dönskum bakara, Karli Fredrik-
sen, sem rak bakarí í húsinu sem
er á horni Fischersunds og Mjó-
strætis, og áttum heima í Merki-
steini, Vesturgötu 12. Við vorum
fjögur systkinin, tveir bræður og
tvær systur. Nú erum við tvö eftir,
Katrín systir mín gift Ástvaldi
Þórðarsyni, fyrrum hafnsögu-
manni í Keflavíkurhöfn, og ég.
Föður mínum þótti ætíð mjög
vænt um meistara sinn, Karl
bakara. Og þegar ég var skírður
ákváðu þau að láta mig heita eftir
þessum heiðursmanni."
Karl sagði frá því, að hann og
aðrir krakkar á Vesturgötunni
hefðu strax vanizt á að f.vlgjast vel
með því sem var að gerast í
bæjarlífinu, a.m.k. því sem fram
fór undir berum himni, niðri við
höfn eða niðri í bæ.
„Við þekktum alla skútukaftein-
ana með nafni og bárum mikla
virðingu fyrir þessum hraustu
köllum. Vesturbærinn var þá sá
hluti bæjarins þar sem flestir
þeirra áttu heima," sagði Karl.
„Við strákarnir vorum fljótir að
spyrja Norðmannaslaginn niðri
við Austurvöll. Þorvaldur pólití
var aðal pólitíið í bænum. En okk-
ur stóð stuggur af honum. Hann þótti
stundum nokkuð harkalegur. Þor-
valdur var oftast ríðandi þeim
gráa sínum, er hann var við störf á
götum bæjarins. Man ég að í
Norðmannaslagnum kom hann á
þeim gráa sínum á skokki inn að
Austurvelli og með trékylfuna á
lofti. Norðmennirnir voru fullir og
voru með háreysti og læti og
slógust innbyrðis. Lét Valdi pólití
kylfuna þegar í stað ganga á
Norsarana. Þeir snerust til varnar
gegn yfirvaldinu á hestinum og
átti Þorvaldur brátt í vök að
verjast, því Norðmennirnir voru
harðskeyttir. Barst Þorvaldi liðs-
styrkur við að menn af götunni
komu honum til hjálpar. Fór svo
að Norðmennirnir, sumir sárir
eftir kylfuna, voru hraktir af
Austurvelli og allt niður á Stein-
bryggju og um borð í skipsbáta.
Skip þeirra lá þá út á legunni.
Þessi bardagi var lengi á eftir
kallaður Bellonslagurinn. Mér er
minnisstæður maður sá er mér var
sagt að væri skipstjórinn. Hann
var með gylta hnappa á jakkanum
sínum. Hár maður og hraustiegur.
Hann hafði særzt á höfði í
átökunum við Þorvald pólití.
Og annaö atvik vorum við
strákarnir viðstaddir, en það var
þegar Einar Pétursson fór með
fánann út á leguna og Fylludát-
arnir komu til skjalanna og allur
„Fánahasarinn" var. Ég held að
aldrei hafi annar eins fjöldi barna
og unglinga verið niðri við höfn en
í sambandi við þennan atburð.
Ég minntist aðeins á það áðan,
að það hefði verið erfitt fyrir
unglinga að fá vinnu hér í bænum
á uppvaxtarárum mínum, sagði
Karl. „Dag nokkurn, en þá var ég á
16. ári, sagði pabbi mér að hann
hefði gert árangurslausar tilraun-
ir til að útvega mér einhverja
vinnu um sumarið. Mér leiddist að
sjálfsögðu aðgerðaleysið, en þetta
samtal okkar markaði tímamót í
lífi mínu. Fáum dögum síðar geng
ég vestur á Vesturgötu 33. Þar var
Þorsteinn Jónsson eldsmiður með
smiðju sína. Er ég kom þangað
stóð hann við steðjann. Ég stóð
nokkra stund í dyragættinni, án
þess að hann yrði min sjáanlega
var. En svo sneri hann sér allt í
einu beint að mér og spyr mig um
erindi mitt. Ég sagði honum að
mig langaði að verða eldsmiður.
Hann var fljótur til svars og
sagðist ekki taka pilta undir
18—20 ára aldri.
Þú ert altof ungur, væni minn,
sagði hann. Málið virtist endan-
lega afgreitt af hans hálfu. En svo
var eins og hann fengi einhvern
bakþanka. Hann sagði eitthvað á
þá leið, að ég skyldi koma aftur og
tala við sig síðsumars. Það glaðn-
aði vissulega yfir mér við þetta
ina út á sjóinn, kaus held-
ur slaghamarinn og steðjann.
Eldsmiður er starfsheiti, sem ,nú
er að hverfa. Eldsmiðir eru
forverar þeirra sem bera starfs-
heitið járnsmiðir. Sennilega
dregur eldsmiðurinn nafn sitt af
því, að allt sem þeir unnu, þessir
menn, unnu þeir í eldi. Hér gilti
hið sama um nýsmíði sem við-
gerðir, allt varð að vera hvít-
glóandi í höndum þeirra.
Á rúmlega 50 ára löngum
starfsferli sínum var Karl ekki á
mörgum. vinnustöðum. Fyrst
framan af var hann í smiðjunni
hjá Kristjáni Gíslasyni á Nýlendu-
götu.
' „Kristján var einstaklega góður
handverksmaður í sinni iðn,“ sagði
Karl. „Sem dæmi má nefna að eitt
sinn gerði hann fríhendis vinnu-
teikningu af skipsskrúfú af norsk-
um selfangara, sem kom hingað
inn með stórlaskaða skrúfu. Stóð
Kristján á bryggjunni hjá bátnum
er hann teiknaði skrúfuna sem við
skyldum smíða. Eftir teikningunni
var svo smíðað. Varð þessi skrúfa
hrein afbragðs smíði.“
Og stærsta verkefnið, sem Karl
fékk á sína könnu er hann var
orðinn starfsmaður í Hamri var
einmitt skipskrúfa. Þetta var á
heimsstyrjaldarárunum síðari.
Var þá heljarstór fjögurra blaða
skrúfa send með skipi ofan úr
Hvalfirði. Skrúfan var af tundur-
spilli og hafði skrúfan laskazt í ís
við Grænland.
„Verkið heppnaðist okkur vel.
Ég veit ekki til að kvartað væri
yfir skrúfunni, er hún kom frá
okkur," sagði Karl.
— Af hverju fórstu ekki á
sjóinn, Karl?
„Ég reyndi að fara til sjós, en
þar átti ég ekki heima.
Eftir að hafa verið á sjónum í
eitt ár fór ég aftur í land. Þetta
var er ég réð mig á gamla
björgunarskipið Geir sem eldsmið.
Ég hreinlega gafst upp eftir árið
vegna stöðugrar sjóveiki. Vera
mín á skipinu var svona heldur
sviplaus finnst mér. Eigi að siður
ógleymanleg.
Það var kvöld eitt að ég átti að
vera á vakt um borð ásamt þremur
skipsfélögum mínum. Skipið varð
alltaf að vera tilbúið fyrirvara-
laust, að leggja úr höfn. Þegar ég
kom um borð virtist mér enginn
félaga minna vera þar. Fór ég
fram í lúkarinn, en þar var klefi
minn. Er ég var kominn þangað
niður heyrði ég að gengið var mjög
þunglamalega um þilfarið. Ég
heyrði að stigið var inn fyrir
þröskuldinn í lúkarskappanum. Sá
þungstígi var ekki léttur á sér í
stiganum og rak tærnar í hvert
þrep er hann læsti sig niður eftir
honum og niður á gólfið. Hann
fór síðan að hurðinni á háseta-
klefa, sem var á móti mínum klefa.
Þegar hann opnaði hurðina fór ég
fram í dyragættina og sá þá að þar
var maður í kafarabúningi að því
mér virtist Ég var ekki nógu
ánægður með það, og gætti betur
að en þá var þar enginn kafarL
Maðurinn hreinlega horfinn. Setti
nú að mér hroll. Skömmu seinna
komu skipsfélagar mínir niður.
Spurði einn þeirra hvort ég væri
veikur, sagði mig vera svo fölan.
Nei, nei. Ég er ekkert veikur,
svaraði ég. Nú, segir þá félagi
minn. Sástu kafarann? Já, sagði
ég, en ég sá hann ekki í fullri
stærð. Ég sá aldrei fæturna eða
fótabúnaðinn.
Kafari þessi var nefnilega
svipur, sem ýmsir úr áhöfn
Frá lögreglunn
björgunarskipsins höfðu haft
meiri eða minni kynni af. Mín
kynni af honum urðu ekki nánari
en þetta. Það dugði mér reyndar.
En slíkum kynnum gleymir maður
ekki, skal ég segja þér.“
Þú hefur auðvitað verið KR-
ingur sem sannur Vesturbæingur.
„Jú, auðvitað. Ég spilaði í
KR-liðinu um nokkurt skeið. Ég
held að félagar mínir frá þessum
árum séu allir farnir. Ég var í liði
með þeim Jóni á Gullskónum, sem
var reyndar Þorsteinsson, með
Guðmundi Ólafssyni í Garða-
stræti, Bjössa i Búðinni (Jónssyni)
og Eiríki Bech, seinna forstjóra í
Nóa. En úr því þú spyrð mig um
þessi æskuár, þá get ég þess svona
til gamans, að annar tveggja
fyrstu leikbræðra minna á Vestur-
götunni er enn lifandi. Þetta voru
bræður, sem heima áttu í Vestur-
götu 26 og hétu Palli og Laugi
Sæmundssynir. Palli er lifandi,
Páll Sæmundsson, sem lengi starf-
aði hjá Togaraafgreiðslunni. Þá er
þess líka að geta að einn strák-
anna úr hverfinu er Haraldur Á.
Sigurðsson leikari. Hann var
ekkert blávatn í þá daga.“
Það kom fram í samtali okkar,
að Karl, sem ég hélt að hefði
starfað allan sinn starfstíma hér í
Reykjavík, hafði einnig veið á
vertíðum í Keflavík, í Innri-
Njarðvík og á Stokkseyri við
bátaviðhald og viðgerðir.
Árið 1934 var áfangaár í lífi
Karls, en þá gekk hann að eiga
eiginkonu sína, Hansínu Ásgeirs-
dóttur. Faðir hennar var Ásgeir
Guðmundsson, sem var keyrslu-
maður, en móðir hennar Svein-
björg Sæmundsdóttir. Þau bjuggu
í litlu húsi á Njálsgötu 12 A.
Fyrir um 25 árum yfirgaf Karl
Vesturbæinn, fluttist austur yfir
Læk, Var þá lokið smíði á húsi
þeirra Karls og Hansínu á Njáls-
götu 12, sem þau höfðu reist við
hliðina á heimili tengdaforeldra
Karls. Hansína og Karl eiga eina
dóttur barna, sem Sveinbjörg
heitir. Er hún gift Guðmundi
Guðbergssyni lögregluvarðstjóra í
Hafnarfirði. Eiga þau þrjú börn.
Karl sagði að það hefði verið
mikið átak fyrir sig að hætta
störfum í smiðju Hamars fyrir um
8 árum. Þá eftir um 30 ára starf
þar.
„Þú skilur," sagði hann. „Þegar
maður kveður vinnustaðinn sinn
saknar maður eðlilega margs. Ég
var allan minn starfsdag, í rúm-
lega 50 ár alls mjög ánægður með
það starfssvið sem ég valdi mér
svo ungur að árum. Ekki einn
einasta dag í lífi mínu hef ég séð
eftir því að hafa valið mér
eldsmiðjuna og járnsmíðina að
starfsvettvangi lífs míns. Og úr
þessu á ég tæplega von á því,“
sagði Karl Ólafsson að lokum.
Sv.Þ.
Á afmælisdaginn, á Þriðjudaginn
kemur, veröa Karl og Hansína
kona hans á heimili dóttur sinnar
og tengdasonar að Svalbaröi 6 í
Hafnarfiröi.
Vitni vantar að ákeyrslum
Slysarannsóknadeild lögregl-
unnar í Reykjavík hefur beðið
Mbl. að auglýsa eftir vitnum að
eftirtöldum ákeyrslum í borginni.
Þeir, sem telja sig geta veitt
upplýsingar um mál þessi eru
beðnir að snúa til deildarinnan
Miðvikud. 20. des.
Ekiö á bifreiðina F-662,
Ford-Bronco, árg. ’66, bláa á lit, á
bifreiðastæði á Nóatúni skammt
sunnan Brautarholts, á tímabilinu
kl. 08:55—10.00. Framhöggvari var
boginn fram. Laugard. 23. des.
Ekið á bifreiðina R-8119,
Lada-station, græna á lit, þar sem
hún stóð á móts við Hvassaleiti 10,’
á tímabilinu kl. 17.00—19.00. Dæld
var á afturhöggvara og gaflhurð
og var ljósblár litur í ákomu.
Miðvikud. 27. des. Ekið á bifreið-
ina R-57156, Lada-fólksbifreið,
græna á lit, á móts við hús nr. 22
við Njálsgötu á tímabilinu kl.
03.30—12.00. Dæld var á vinstra
framaurbretti. Föstudaginn 29.
des. Ekið á bifreiðina R-53622,
Datsun 120-fólksbifreið, árgerð
1977, brúna á lit, þar sem hún stóð
á bifreiðastæði við Glæsibæ á
tímabilinu kl. 13.20—13.50.
Vinstra framaurbretti skemmt og
gul málning var í ákomunni.